Fönix geimfarið lendir á Mars á sunnudaginn með skurðgröfu og ´´hálf-íslenskan´´ vindhraðamæli... Myndir

Það er margt líkt með reikistjörnunum Mars og Jörðinni, en nú er orðið ljóst að fyrir milljónum ára voru þær mun líkari. Á Mars hafa líklega verið jöklar, ár og höf sem mótað hafa landslagið. Nú er þar eyðimörk sem líkist einna helst Sprengisandi.  

Þekking manna á náttúruöflum sem móta reikistjörnurnar hefur aukist verulega á undanförnum árum. Margt eigum við ólært og erum rétt að byrja. Menn eru að leita skilnings á mörgum fyrirbærum á yfirborði Mars, og óneitanlega hefur spurningin um líf á Mars leitað á vísindamenn og almenning um aldir.

Sunnudaginn 25. maí, skömmu fyrir miðnætti að íslenskum tíma,  lendir ómannað könnunarfar NASA, sem kallast Mars Fönix eða Mars Phoenix nærri norðurskauti Mars, eða á 68 breiddargráðu. Um borð í lendingarfarinu er eins konar skurðgrafa sem leita mun að ís í jarðvegi hnattarins og rannsaka hvort í honum er að finna lífrænar sameindir. Það er auðvitað mjög mikilvægt vegna mannaðra geimferða til Mars að vita af vatni þar.

Meðal fjölmargra vísindatækja um borð í geimfarinu verður vindmælir sem Dr. Haraldur Páll Gunnlaugsson frá Árósaháskóla í Danmörku hefur tekið þátt í að hanna og smíða. Þessi vindmælir er aðeins 20 grömm að þyngd, en ofurnæmur þar sem lofthjúpur Mars er hundrað sinnum þynnri en lofthjúpur Jarðar. Vindmælirinn er auðvitað danskur, en ekki beinlínis "hálf-íslenskur", - og þó, kannski smávegis

Haraldur hélt mjög fróðlegt erindi á vegum Stjarnvísindafélags Íslands, Eðlisfræðifélags Íslands og Jarðfræðifélags Íslands þriðjudaginn 20. maí.  Sagt var frá helstu niðurstöðum úr leiðöngrum bandarísku og evrópsku geimferðastofnananna (NASA og ESA) til Mars á undanförnum árum og gefið yfirlit um stöðu þekkingar á hnettinum. Sérstaklega var fjallað um fyrirbæri á Mars sem eiga sér hliðstæður í náttúru Íslands. Helstu vísindatækjum Fönix geimfarsins var lýst og fjallað um niðurstöður þær sem búast má við að berist frá lendingarstaðnum á næstu mánuðum með áherslu á tækjabúnað þann sem Haraldur hefur tekið þátt  að þróa og smíða.

Haraldur hóf fyrirlesturinn með því að sýna loftmynd af Mars sem tekin var frá Evrópska geimfarinu Mars Express. Á þessari skýru mynd mátti sjá fjöll og dali. Þar næst sýndi hann loftmynd sem tekin var yfir Vestfjörðum. Það koma á óvart að landslagið var nánast alveg eins! Á Vestfjörðum eru fjöllin sorfin af jöklum svo ekki er fjarri að álykta að sama hafi átt sér stað á Mars.

Mjög fróðlegt er að heimsækja vefsíðu vinnustaðar Haraldar, The Mars Simulation Laboratory, við Árósarháskóla. Þar er meðal annars stórt hylki þar sem líkt er eftir lofthjúpnum á Mars þar sem loftþrýstingur er aðeins um 1/100 þess sem við erum vön, og hægt að framkalla vind af ýmsum styrkleika. Í þessu hylki var vindmælirinn prófaður við mismunandi aðstæður.

Ferðalag Fönix geimfarsins niður á yfirborð Mars tekur um 7 mínútur. Geimfarið kemur inn í lofthjúpinn á 20.000 km/klst hraða og birtist á himninum sem glóandi eldhnöttur. Hitaskjöldur kemur í veg fyrir að það bráðni upp. Þegar geimfarið hefur hægt hæfilega á sér opnast stór fallhlíf sem hægir enn frekar á farartækinu, en þar sem lofthjúpurinn er mjög þunnur dugir það ekki til. Skömmu fyrir lendingu er fallhlífin losuð frá og við taka eldflaugar sem stýra geimfarinu síðasta spölinn og lenda því vonandi mjúklega.

Hér fyrir neðan eru nokkrar myndir og myndbönd sem lýsa þessu ferðalagi á ókunnar slóðir betur en fátækleg orð.

 

 

 
Fönix flýgur inn í lofthjúp Mars eins og eldhnöttur á 20.000 km/klst hraða.

 

 

Eldflaugar stýra farinu niður síðasta spölinn með sömu tækni og notuð var í tunglferðunum sem hófust árið 1969.

 

 

Svona kemur Fönix til með að líta út á yfirborði Mars.
Vindmælirinn er efst á mastrinu vinstra megin.

(Stærri mynd með því að smella tvisvar á myndina). 

 

  

Svona lítur vindmælirinn út, næstum eins og vindpoki á flugvelli.
Myndavél sendi myndir af mælitækinu til jarðar meðan mælt er. Haraldur sýndi nákvæma eftirmynd af mælinum á fyrirlestrinum.

 

 

 

 

Leonardo da Vinci tók þátt í hönnun vindmælisins ...

 

 

 

Fönix geimfarið situr kyrrt á sama stað og getur ekki hreyft sig úr stað. Tilgangurinn er að skoða það sem er undir yfirborði reikistjörnunnar og leita að vatni og lífrænum efnum. Þetta er því nokkurs konar skurðgrafa.

Þega vetur skellur á næstkomandi ágúst hættir sólarrafhlaðan að vinna og síðan fer Fönix væntanlega á kaf í kolsýrusnjó og deyr drottni sínum... 

 

 

Svona gengur lendingin fyrir sig.  Á 7 mínútum ráðast örlög þessa verkefnis sem kostar 420 milljón dollara. Ætli það séu ekki um 30 milljarðar króna.

Klukkan 23:53 að íslenskum tíma sunnudagskvöldið 26. maí ætti að vera ljóst hvort lendingin hafi heppnast.

 

 

 

 
Fönix lendir skammt frá norðurpólnum, mun norðar en fyrri geimför. Þar hefur með mælingum fundist vatn undir yfirborðinu.

 

 

 

 Fönix lendir skammt frá stóra appelsínurauða gígnum Heimdalli.

 

 

 

Það er fallegt á Mars. Myndin er tekin úr Evrópska geimfarinu Mars Express.
Smella þrisvar á myndina til að sjá hana í mikilli upplausn.

 

 

 

 Nú er um að gera að skoða myndböndin hér fyrir neðan:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vefsíður:

The Mars Simulation Laboratory í Danmörku

Vefsíða NASA um Fönix

Vefsíða Arizona háskólans sem er leiðangursstjóri

Wikipedia um Fönix geimfarið 

Evrópska geimfarið Mars Express hefur tekið ótrúlega skýrar myndir af yfirborði reikistjörnunnar. Sjá hér.  Veljið Multimedia vinstra megin á síðunni
 
Vísindavefurinn: Hver var fuglinn Fönix?  

 

Bloggpistlar:

Jólastjarnan í ár er Mars. Eins og gyllt jólakúla.

Jeppaferð um óbyggðir plánetunnar Mars

 

 

Athugasemdir

[Ólafur (IP-tala skráð) 22.5.2008 kl. 12:29]

Það gaman að pæla í allri þeirri miklu tækni sem er notuð í kringum allt ferlið að koma hlut frá Jörðinni til Mars í heilu lagi. Svo er skemmtilegt að hugsa til þess að mitt í allri tækninni er vindmælirinn bara lóðband, eitt elsta mælitæki sögunnar.

[Emil Sigursveinsson, 22.5.2008 kl. 16:58]

Magnað að sjá þessa ljósmynd frá evrópska geimfarinu.  Setja smá lit á þetta og þá er þetta alveg eins og íslensku fjöllin, brattar hlíðar og flatt að ofan.

[Ágúst H Bjarnason, 22.5.2008 kl. 17:14]

Ólafur: Það kom fram hjá Haraldi að vegna þess hve lofthjúpurinn er þunnur á Mars er erfitt að mæla vindhraða. Þar getur verið verulega hvasst, en vindálagið er mjög lítið. Það lítið að venjulegur vindmælir stæði væntanlega kyrr í roki. Þess vegna var nauðsynlegt að smíða ofurnæman vindmæli. Krafturinn sem verkar á "vindpokann" er allt niður í 1 míkró-newton.

[Ágúst H Bjarnason, 22.5.2008 kl. 17:18]

Emil: Það eru fjölmargar ótrúlega góðar myndir hér á vefsíðu ESA - European Space Agency.

[Þorvaldur Ágústsson (IP-tala skráð) 22.5.2008 kl. 21:55]

Sæll Ágúst.

       Það er gaman og fróðlegt að lesa síðuna þína núna. Þessar rannsóknir á Mars eru stórmerkilegar. Það er nánast óhjákvæmilegt að draga þá ályktun af því, sem vitað er núna að Mars hafi í árdaga verið lífvænleg pláneta í líkingu við Jörðina eins og hún er núna, með höfum og vötnum, jöklum og andrúmslofti og þá vafalaust lífi í einhverri mynd.
Smátt og smátt hefur hún tapað gufuhvolfinu, ef til vill sökum smæðar sinnar og orðið sú eyðimörk sem hún er núna.
Það læðist að mér sá grunur að svona fari fyrir Jörðinni okkar þegar ármilljónirnar líða.
Ég hefi stundum velt fyrir mér hvort verið gæti að lífið hafi getað borist til Jarðarinnar utan úr geimnum.
Við rannsóknir á loftsteinum hafa fundist lífræn efni ef ég skil rétt.
Er mögulegt að lífið á Jörðinni eigi sér upphaf á Mars? Sú ráðgáta verður sennilega aldrei leyst en það er gaman fyrir einn heimskingja að spyrja þannig að tíu vitringar geti ekki svarað, eins og máltækið segir,

                 Kveðja.  Þorvaldur Ágústsson.
 

[Ása Hildur Guðjónsdóttir, 22.5.2008 kl. 22:01]

hjúkkit þú reddar manni alveg, nú er maður búin að fá súmm á þetta án þess að mæta á fyrirlestra eða lesa sig til

Takk Ágúst fyrir áhugaverða pistla

[Ágúst H Bjarnason, 22.5.2008 kl. 22:51]

Þetta eru skemmtilegar pælingar hjá þér Þorvaldur. Það hafa fundist allmargir (líklega 34) loftsteinar sem menn telja að eigi uppruna sinn á Mars. Sjá http://www2.jpl.nasa.gov/snc/   Í sumum þeirra hafa fundist ummerki sem virðast vera eftir frumstætt líf, eins og t.d. á myndinni sem er af loftsteininum ALH 84001. Það er hægt að finna heilmikið um þessi mál með því að gúgla orðin mars meteorites life.

[Magnús Már Guðnason (IP-tala skráð) 23.5.2008 kl. 14:28]

Mjög skemmtilegt framsetning hjá þér og gaman verður að fylgjast með um helgina hvernig lendingin heppnast.

kveðja,

Magnús Már - www.eldflaug.com 

[Ásgeir Kristinn Lárusson, 23.5.2008 kl. 18:05]

Þökk fyrir þennan fróðlega pistil.  Nú er það staðfest, að kísill finnst á Mars og það hljóta nú að teljast tíðinindi! ;)

[Ágúst H Bjarnason, 24.5.2008 kl. 18:25]

Takk fyrir ábendinguna Ásgeir. Fróðleg síða sem þú vísaðir á.