Aldingarður á hálendinu með hjálp lifandi áburðarverksmiðju...

 

 

 

 

Myndin hér að ofan er tekin í 300 metra hæð á Haukadalsheiði. Efsti hluti Sandfells er í baksýn.  Trén sem sjást í lúpínubreiðunni vöktu eftirtekt, en þau eru yfir 3ja metra há og einstaklega lífvænleg, þrátt fyrir að þarna hafi fyrir nokkrum áratugum verið lítið annað en urð og grjót.

Ástæðan fyrir þessum mikla vexti trjánna er áburðurinn sem þau njóta í sambýlinu við lúpínuna. Á rótum hennar eru nefnilega bakteríur sem vinna köfnunarefnisáburð úr andrúmsloftinu, sams konar áburð og er aðaluppistaðan í lífrænum áburði og flestum tilbúnum áburðarblöndum. Auk þess er líklegt að lúpínan losi bundinn fosfór úr jarðveginum, en fosfór styrkir rótarkerfi trjáplantanna. Eldfjallajarðvegur, eins og er víða á Íslandi, er oft mjög rýr af fosfór.

Ekki veit ég hvort þessum trjám hafi verið plantað þarna, eða þau hafi vaxið sjálf upp af fræi sem borist hefur með vindi. Hið síðarnefnda er þó líklegra. Hvað sem því líður þá sýnir myndin okkur hvernig landið getur orðið umhorfs eftir einhverja áratugi þegar trjágróður fer að vaxa upp úr lúpínubreiðunum. Þá fer lúpínan að hopa hratt því hún þolir illa skugga. Skógurinn kemur í staðinn. 

Það var sannarlega ánægjulegt að sjá þessi fallegu stóru tré í um 300 metra hæð á Haukadalsheiði, á stað þar sem eingöngu var urð og grjót fyrir fáeinum áratugum. Er þarna vísir að aldingarði á hálendinu? Er hugsanlegt að Haukadalsheiði verði aftur skógi vaxin eftir nokkra áratugi, eins og hún var fyrir nokkrum öldum? 

 

 

 Miklar andstæður.

Hvernig stendur á þessum miklu andstæðum? Vinstra megin girðingarinnar er lúpínan í miklum blóma, en sést ekki hægra megin.

Fáeinar kindur hafa verið utan landgræðslugirðingarinnar og gætt sér á lúpínunni. Ekki eru þær margar á þessu svæði, raunar sárafáar, enda lítið um gróður. Ef grannt er skoðað (stækka má mynd með því að tvísmella á hana) má sjá hvernig lúpínan hefur reynt að sá sér út fáeina metra utan girðingar, en nær ekki að vaxa úr grasi. Aðeins glittir í örsmár plöntur.

Af einhverjum ástæðum finnst mörgum auðnin hægra megin fallegri en landið sem er að gróa upp. Smekkur manna er víst misunandi og við því er lítið að gera.

 

Hve hratt breiðist lúpínan út?

Lúpínan fer ekki að bera fræ fyrr en 3 - 5 ár eru liðin frá sáningu. Fræin eru þungar litlar baunir sem berast ekki langt með vindi.  Lúpínan notar þá aðferð til að dreifa fræjunum að láta fræbelgina springa með smá smell. Við það skjótast fræin eins og litlar kúlur smávegis frá plöntunni. Mikil hugkvæmni hjá plöntunni að nota eins konar baunabyssu .   Lendi fræðið á heppilegum stað vex þar upp planta ári síðar, og eftir 3 ár fer hún að bera fræ og getur sent fræ frá sér nokkurn spöl. Lúpínan breiðist þannig frekar hægt út á sléttlendi komi annað ekki til.  Tveir metrar á ári jafngilda 200 metrum á öld.  Ekki einu sinni hraði snigilsins. Að sjálfsögðu hjálpar það til ef stífur vindur er til staðar meðan lúpínan er að skjóta fræjunum út í loftið.

Sé lúpínunni plantað efst í skriður kemur þyngdaraflið til hjálpar og fræin ná að falla mun lengra. Eins geta fræ borist með lækjarsprænum og ám. Hún nemur þó aðeins land á stöðum þar sem land er rofið, svo sem á sandaurum.

 

 

 

Lúpínan lætur vel gróin svæði í friði.

 

Sigvaldi Ásgeirsson skógfræðingur sáði lúpínu meðal annars  efst í skriðurnar og vatnsrofaför í Sandfelli á árunum umum 1985.  Sjá athugasemd  #33 hér.  Ekki er að sjá að hún hafi farið inn á gróin svæði þennan aldarfjórðung sem liðinn er, frekar heldur hún sig á svæðum þar sem gróðurþekjan var rofin.

Hve mikil er áburðarframleiðsla lúpínunnar?

Árlegt niturnám lúpínunnar hefur mælst um 60 kg niturs (köfnunarefnis) á hvern hektara (100 x 100 metrar). Lúpínan var fremur gisin þar sem mælingin fór fram í Gunnarsholti, þannig að sums staðar gæti magnið verið meira. Þetta jafngildir tæplega 300 kg Fjölgræðis-6 sem er tilbúinn áburður og inniheldur 22% N, auk annarra efna.   Þetta magn kostar um það bil 22.000 krónur. Auk þess er töluverður kostnaður við að dreifa áburðinum, t.d. með flugvél, og bera þarf á í nokkur ár ef einhver árangur á að nást. Svo þarf sums staðar einnig að sá grasfræi...

Menn eru yfirleitt að græða upp landspildur sem eru hundruðir hektatar. eða öllu heldur þúsundir.  Hundrað hektarar eru aðeins 1 km á kant. Land sem er 10 km á kant er t.d. 10.000 hektarar. Nú geta menn byrjað að reikna...   Humm..., árlegur áburðarkostnaður á uppgræðsluland sem er 10 km á kant er um 22.000 sinnum 10.000 eða 220 milljón krónur. Þetta er árlegur kostnaður í mörg ár fyrir utan vinnu og vélakostnað....

Rannsóknastofnun landbúnaðarins, Rala, hefur verið að gera tilraunir í sandreitum. Í ljós hefur komið að í sandreitum sem árlega hefur verið borið á í áratugi myndast aðeins þunn grasmotta, en á sama tíma hefur orðið til töluvert þykkt jarðvegslag undir lúpínu.

Það er því ekki lítið sem sparast við að nota lúpínu til að græða upp örfoka mela og sanda. Hún er lifandi áburðarverksmiðja á staðnum. Nú er tilbúinn áburður eingöngu framleiddur erlendis. Það þarf að flyja hann sjóleiðina til Íslands, með bílum á þá staði sem þarf að græða upp, og síðan dreifa honum með flugvélum eða áburðardreifurum á jörðu niðri. Ár eftir ár.  Áhugasamir geta dundað sér við að reikna út hvað allur þessi flutningur tilbúna áburðarins þýðir í losun á koltvísýringi. Svo ekki sé minnst á losun orkuveranna erlendu sem framleiða nauðsynlega raforku fyrir áburðarverksmiðjurnar...    Hvort þykir mönnum vistvænna?    Hvað með sjálfbærni?

 

Getur eitthvað komið í stað Alaskalúpínunnar?

Svarið er bæði já og nei.  Á stöðum eins og á Mýrdalssandi og Haukadalsheiði er lúpínan gríðarlega öflug landgræðslujurt. Þar kemur varla önnur planta til greina en lúpínan. En lúpínan á sér fjarskyldar frænkur sem almennt ganga undir nafninu belgjurtir. Sumar þeirra koma vel til greina sums staðar þar sem mönnum finnst lúpínan ekki eiga við. Í nýjasta hefti Skógræktarritsins er mjög fróðleg grein sem nefnist  „Belgjurtir í skógrækt á Íslandi: II. hluti", eftir Sigurð Arnarson og Jón Guðmundsson. Í fyrri hluta greinarinnar var fjallað um lúpínuna, en í þessum hluta er fjallað um margar belgjurtir sem eru með niturframleiðandi bakteríur á rótunum eins og lúpínan. Flestir þekkja hvítsmára og jafnvel rauðsmára, en þessi fjölskylda er mun stærri. Margar gætu hentað vel í l t.d. skógræktarlöndum og við sumarbústaði þar sem fólk er að dunda sér við landgræðslu og skógrækt. Jafnvel víðar.

Það væri mjög kærkomið ef hægt væri að nálgast fræ þessara belgjurta í hæfilega stórum umbúðum fyrir áhugafólk. Vonandi sér einhver markaðstækifæri hér .

Svo má ekki gleyma elritegundunum frábæru sem eru mjög falleg tré eða runnar. Elri eða ölur (alnus) bindur köfnunarefni eða nitur með sambýli við rótarhnýðisbakteríu og gerir það tegundirnar mjög áhugaverðar til ræktunar þar sem jarðvegur er rýr.  Gráölur og sitkaölur hafa reynst mjög vel.

Það eru semsagt ýmsir kostir í stöðunni, en ekkert jafnast þó á við Alaskalúpínuna þar sem land er mjög rýrt.  

 

 

 

 

Mjór er mikils vísir.

 

Þessi lúpína hafði fundið sér stað milli stórra steina á landi þar sem nánast enginn gróður var.  Lítið annað en stórgrýti sem kom undan ísaldarjökli fyrir um 10.000 árum, en var síðar hulið með allt að 4 metra þykkum jarðvegi, sem fauk upp vegna ofbeitar og skógarhöggs fyrir nokkrum öldum. Þykkt jarðvegsins sem var eitt sinn má sjá af hæð þeirra fáu rofabarða sem enn standa upp úr eyðimörkinni, - eyðmörkinni sem nú er að hopa.
 
Nú ætlar þessi litla fallega planta að breyta landinu aftur í fallegt skóglendi þar sem fuglar og önnur dýr merkurinnar munu eiga sér griðastað, okkur til yndis og ánægju. Hún ætlar sér að stöðva alveg moldrykið  frá Haukadalsheiði sem enn þann dag í dag herjar á íbúa Bláskógabyggðar.

Þetta ætlar fallega blómið að gera á skemmri tíma en það tók forfeður okkar að breyta vel grónu skóglendi í líflausa eyðimörk.

 

 

 

Sjá umræður hér á vefnum Vinir lúpínunnar. Þar hefur birst mikill fróðleikur sem ég hef haft gagn og gaman af. Ég þakka þeim sem þar hafa frætt mig - bæði beint og óbeint.

Ég vona að ég fari nokkurn vegin með rétt mál varðandi eðli blessaðrar lúpínunnar í þessum pistli. Það er auðvitað hætt við að eitthvað sé missagt þegar áhugamaður að fjalla um flókið mál sem hann hefur takmarkaða þekkingu á. 

 

 

Athugasemdir

[Aðalsteinn Agnarsson, 12.7.2010 kl. 20:25]

Þessi jurt getur vaxið upp í nýju hrauni.

[Gísli Ingvarsson, 12.7.2010 kl. 21:17]

Lúpínan er þarfajurt og mér líkar illa að herferð gegn henni sé hafin gegn henni í umhverfisráðuneytinu.

[Þorvaldur Ágústsson (IP-tala skráð) 12.7.2010 kl. 22:41]

        Sæll Ágúst.

                     Hafðu kæra þökk fyrir þessa frábæru lúpínupistla og ekki síst fyrir myndirnar, sem segja meira en þúsund ræður. Lúpínan er töfrajurt á örfoka landi eins og þú lýsir svo vel. Hún er að vísu innflutt en hvaða máli skiftir það miðað við notagildið? Hvað má þá segja um barrtrén, sem hefur verið plantað um allt land í áratugi jafnvel ofan í alíslenska birkiskóga. Nú er skógarhögg og úrvinnsla grisjunarviðar, m.a. úr Haukadal og Þjórsárdal orðnar atvinnugreinar að vísu á byrjunarstigi en mjór er mikils vísir. Maður nokkur sagði, að vísu af öðru tilefni að það væri sama hvaðan gott kæmi. Ég geri þau orð að mínum af þessu tilefni.

           Kær kveðja.   Þorvaldur Ágústsson.

[Vilhjálmur Eyþórsson, 12.7.2010 kl. 23:43]

Svo er bara að vona að það verði dálítið myndarleg gróðurhúsaáhrif, svo aftur hlýni á landinu og það verði að lokum algróið eins og það var fyrir ekki svo mjög löngu síðan.

[Heimir Tómasson, 13.7.2010 kl. 03:29]

Frábær pistill, takk fyrir hann.

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 13.7.2010 kl. 10:02]

Það er líklega táknrænt fyrir þjóðareðli Íslendinga að menn skuli skipa sér í flokka varðandi eina, tiltekna jurt eins og Alaskalúpínuna og reka sjónarmið sín með trúarhita með eða á móti eftir því hvoru megin hryggjar skoðanir þeirra hafa lagst. Manni finnst morgunljóst að lúpínuna megi og eigi að nota til að græða upp gróðurvana land, eftir því sem hægt er vegna veðurfars og annarra aðstæðna. Haukadalsheiðin er náttúrulega talandi dæmi um þann góða árangur, sem náðst getur í uppgræðslu með notkun hennar. Hinsvegar hefur mönnum hætt til að ofnota lúpínuna og nota hana til að útrýma öðrum gróðursamfélögum og það er miður. Hinn dæmigerði, íslenski móagróður, þ.e. lyng af ýmsum gerðum, mosar  og fléttur ásamt með fjalldrapa, virðist fljótt lúta í lægra haldi fyrir lúpínunni, enda eru þessar tegundir með önnur viðbrögð gagnvart nituráburði en margar aðrar. Mörgum er hinsvegar í nöp við móagróðurinn, m.a. vegna þess að hann er heldur magur sem beitarland. Hér í einu "kommentinu" var getið um gróðursetningu innfluttra trjátegunda í þá fáu og fátæklegu birkiskógarleifa, sem fyrir voru í landinu. Það hefur mér alltaf fundist mjög misráðið vegna þess að birkið verður yfirleitt að lúta í lægra haldi fyrir barrtrjánum fyrr eða síðar. Manni hefði fundist að nægilegt væri af trjálausum svæðum, sem nota hefði mátt undir ræktun innfluttu tegundanna í stað þess að útrýma innlendu skógarleifunum. Líklega hefur þarna ráðið sjónarmið bændanna, sem töldu kjarrið spilla beitarlöndum og það land væri "ónýtt hvort sem var" og því í lagi að planta barrplöntum þar.  Allt þetta segir manni, að horfa þurfi á uppgræðslu og skógrækt frá sjónarhóli almennrar landnýtingar og skipulags, svo allt fari ekki enn frekar úr böndum en orðið er.

[Ásdís Sigurðardóttir, 13.7.2010 kl. 10:59]

Magnað

[Ágúst H Bjarnason, 13.7.2010 kl. 11:19]

Stundum veltir maður fyrir sér hvort margar þeirra trjátegunda sem fluttar hafa verið inn undanfarið séu í raun útlenskar. Hafa þær ekki bara verið í orlofi erlendis? Eigum við ekki að bjóða þessar tegundir velkomnar heim?

Fyrir langa löngu uxu hér tré sem kallast útlend í dag.  Fundist hafa steingervingar af um 50 ættkvíslum plantna, einkum trjáa. Af lauftrjám hafa hér m.a. verið magnolíutré, árviður, valhnota, álmur, eik, hlynur, beyki, hesli, ölur, víðir og birki. Einnig hafa verið hér barrtré eins og  lerki, þinur, greni og fura. 

Sjá fróðlegan pistil sem nefnist Skógur á Íslandi á vefnum Ferlir:  http://ferlir.is/?id=3232

[Aðalsteinn Sigurgeirsson, 13.7.2010 kl. 11:54]

Sammála Ágústi: Margar ættkvíslir trjáa þurrkuðust út á Íslandi á kuldaskeiðum ísaldar á síðustu 3 milljónum ára og hafa ekki átt hingað afturkvæmt vegna þess að vantað hefur "landbrú" til meginlandanna í austri og vestri. En samgöngutæki mannanna og markviss ræktun geta virkað sem slík landbrú fyrir búferlaflutninga trjátegunda.

Með hlýnun undanfarinna ára hefur íslenskt skógræktar- og trjáræktarfólk getað ræktað t.a.m. álm, hlyn, beyki, hesli, eik og fleiri lauftrjátegundir með skínandi góðum árangri víða um land. Og ekkert bendir til annars en að sá góði árangur muni enn batna með þeirri hlýnun sem spáð er næstu öldina. Nema að mótuð verði pólitísk stefna um að á "nýju og hlýrra Íslandi" skuli einungis fá að vaxa þær "svalviðristegundir" sem borist hafa yfir djúpa Íslands ála án aðstoðar mannsins (eða eins og það er gjarnan orðað "að lífríki landsins fái að þróast á eigin forsendum" eða "að náttúran á Íslandi fái að þróast eftir eigin lögmálum án íhlutunar mannsins") - hver veit?

Ég vísa að öðru leyti til langrar greinar sem birtist í Skógræktarritinu árið 2005. Þar ræddi ég m.a. þessi mál út í hörgul (og margar aðrar hliðar á málefnum "framandi tegunda plantna").

[Þröstur Eysteinsson (IP-tala skráð) 17.7.2010 kl. 10:28]

Þorkell Guðbrandsson gagnrýnir gróðursetningu barrtrjáa í birkiskóga og skrifar svo: "Líklega hefur þarna ráðið sjónarmið bændanna, sem töldu kjarrið spilla beitarlöndum og það land væri "ónýtt hvort sem var" og því í lagi að planta barrplöntum þar.  Allt þetta segir manni, að horfa þurfi á uppgræðslu og skógrækt frá sjónarhóli almennrar landnýtingar og skipulags, svo allt fari ekki enn frekar úr böndum en orðið er."

Það er eins gott að sumir hugsi eins og bændur því annars hefðu þéttbýlisbúar lítið að borða.  Bændur nytja landið í þágu þjóðarinnar allrar og því er það þjóðin öll en ekki aðeins bændur sem ákveður þá nýtingu og hvernig hún fer fram. Með því að kaupa kindakjöt, mjólkurvörur og reiðhross gerir þjóðin kröfur til gróðurs landsins um ákveðna framleiðslu. Úthagagróður þarf að framleiða X tonn af kindakjöti, tún og akrar landsins þurfa að framleiða svo og svo mikla mjólk og hrosshagar þurfa að framleiða X þúsund hross til notkunar innanlands og til útflutnings. Þjóðin gerir með kaupum sínum einnig kröfu um framleiðslu á hundruðum þúsunda tonna af viði árlega, en þar sem skógarauðlindin hér er lítil er viðurinn nærallur framleiddur í skógum bænda í öðrum löndum.

Þær kröfur á framleiðslu vistkerfa sem þjóðin gerir með neyslu sinni vega þyngra en nokkuð annað varðandi ákvarðanir um landnýtingu og hafa alltaf gert. Birkiskógarnir stóðust ekki framleiðslukröfurnar sem gerðar voru til þeirra og þeir hurfu. Úthagagróður stóðst ekki framleiðslukröfurnar sem gerðar voru til hans og af hljóst stórfellt jarðvegsrof og eyðimerkurmyndun. Skógrækt með framleiðslumeiri trjátegundum en hér uxu fyrir landnám er viðleitni til að mæta kröfunum um framleiðslu skóga. Uppgræðsla, m.a. með lúpínu, er sömuleiðis viðleitni til að mæta kröfum um framleiðslu, sem lyng og melaplöntur megna ekki að mæta.

Kröfur sem fólk gerir um vernd ásýndar lands, um vernd einstakra plöntu- og dýrategunda, um vistkerfisvernd og um skipulag landnýtingar eru hjóm eitt miðað við þær kröfur um framleiðslu sem sama fólkið gerir með neyslu sinni.         

Um 30 ár eru síðan að almennt var hætt að gróðursetja barrtré í birkiskóga, þótt vissulega séu til einstaka undantekningar þar á. Hins vegar koma alltaf af og til upp kröfur um að breyta birkikjarri í framleiðslumeiri skóg. Þótt bændur komi orðum að þeim kröfum, eru þær í raun kröfur þjóðarinnar um aukna framleiðslu.

[Marta B Helgadóttir, 23.7.2010 kl. 22:23]

Sæll Ágúst.

Takk fyrir frábær skrif um lúpínuna!!  

Alltaf er jafn fróðlegt og skemmtilegt að líta við á síðunni þinni.

Ég er hjartanlega sammála. Við þurfum á lúpínunni að halda til að græða upp landið okkar sem miskunnarlaust hefur þurft að líða fyrir ofbeit sauðkindarinnar og uppblátur lands í kjölfarið. Auk þess kann ég vel við litina hennar í umhverfinu.

Mér finnst mjög athyglisvert það sem þú segir okkur frá þarna,  að steingervingar svo margra trjátegunda hafi fundist hér á landi.

Ég leyfði mér að tengja inn á tvær færslur hjá þér um málefnið og vona að það sé í lagi?  

[Ágúst H Bjarnason, 23.7.2010 kl. 23:09]

Sæl Marta

Þakka þér fyrir að tengja inn á pistilinn minn frá þínum pistli um lúpínuna.

Ég hef fylgst með lúpínunni í um hálfa öld, eða frá því að ég vann við það í nokkra daga að safna lúpínufræjum á landskika við Hvaleyrarvatn. Þar hef ég síðan fylgst með lúpínunni vinna sitt verk af dugnaði og tekið eftir því að hún hefur lítið sem ekkert farið inn á gróin svæði allan þennan tíma, heldur haldið sig á þeim svæðum sem voru að blása upp. Hún hefur sem sagt haldið sig utan rofabarðanna sem voru vel gróin, en haldið sig við svæðin milli þeirra þar sem að mestu var urð og grjót.