Almenn rökfræði, bók sem kom út fyrir 100 árum og tölvutæknin í dag...

 

 

Í ár eru liðin 100 ár síðan afi minn og nafni gaf út bókina Almenn rökfræði - Til notkunar við sjálfsnám og nám í forspjallsvísindum við Háskóla Íslands. 

 

Af Vísindavefnum: Ágúst H. Bjarnason (1875-1952) var skipaður í embætti prófessors í heimspeki við stofnun Háskóla Íslands árið 1911 og gegndi því embætti í 34 ár. Embættið fól meðal annars í sér kennslu heimspekilegra forspjallsvísinda, sem þá var skyldugrein fyrir alla nemendur Háskólans. Þegar Ágúst lét af störfum árið 1945 var talið að hann hefði kennt tæplega 1000 stúdentum, en auk kennslu gegndi hann stöðu rektors í tvígang og sat í háskólaráði í samtals þrettán ár. Um tuttugu ára skeið hafði hann einnig skólastjórn Gagnfræðaskóla Reykvíkinga með höndum, eða allt frá stofnun hans árið 1928 til ársins 1948. Það er þó ekki vegna þessara starfa sem nafn hans hefur haldist á lofti heldur er hans fyrst og fremst minnst vegna ritverka hans, sem voru á sínum tíma bæði útbreidd og áhrifamikil. Ber ritröðin Yfirlit yfir sögu mannsandans (1906-1915) höfuð og herðar yfir önnur verk hans að því leyti.   Sjá meira hér.

 

Rökfræðin er í dag undirstaða tölvutækninnar og margt furðu líkt með þessari gömlu bók og góðum kennslubókum í undirstöðuatriðum tölvutækninnar og forritun, og er ekki tilviljun að við smíði tölva eru svokallaðar rökrásir notaðar.  Sömu eða hliðstæð hugtök að aðferðir koma fyrir.  Margir kannast við Venn myndir (eða mengjafræði) og sannleikstöflur (e: truth tables).  Hvort tveggja er notað í bókinni.  Í þessum stutta pistli verður þessi skyldleiki skoðaður aðeins nánar ásamt því sem efni bókarinnar verður kynnt í stuttu máli með ljósritum úr bókinni.  Að sjálfsögðu getur aðeins verið um örstutt ágrip að ræða því þessi 100 ára gamla bók er 125 blaðsíður að lengd.

 

Formáli höfundar hefst á þessum orðum:

 

 

 

Inngangur bókarinnar:

 

 

 

 

Efni bókarinnar skiptist í þrjá hluta:  Hugsunarfræði, Þekkingarfræði  og   Um rökskekkjur og rangar staðhæfingar, og hver hluti í nokkra kafla:

 

 

 

 

Í fyrsta hluta bókarinnar er fjallað um það sem höfundur nefnir Hugsunarfræði (logica formalis). Þar er fjallað fræðilega um aðferðir til að greina viðfangsefnið og draga réttar ályktanir.  Í  raun er þetta sama stærðfræði og aðferðafræði notuð er í fræðibókum um grunnatriði tölvutækninnar í dag,  þó svo að framsetningin sé að hluta til frábrugðin, enda hugsar mannsheilinn ekki á sama hátt og tölvan. Þeir sem lært hafa dálítið í tölvutækni ættu að kannast við úrklippur úr þessari 100 ára gömlu bók, en það þarf auðvitað ekki að koma á óvart því ekki varð tölvutæknin allt í einu til úr engu. Hún byggir á traustum grunni sem lagður var á löngum tíma.  Kaflar þessa hluta bókarinnar nefnast: Hugsunarlögmálin,  Hugtök,  Dómar  og  Rökleiðslur.

 

 

 

 

 

 Hér má sjá dæmi um aðferðafræði sem sumir kannast við úr tölvutækninni.

---

 

Í öðrum hluta bókarinnar er fjallað um Þekkingarfræðina (logica materialis).  Þar stendur í byrjun:

„Eins og tekið hefur verið fram á hugsunin, til þess að hún geti orðið að sannri þekkingu, ekki einungis til að vera rökrétt, heldur og raunrétt. Hugsunarfræðin hefur nú kennt oss, í hverju rökrétt hugsun er fólgin; en nú á þekkingarfræðin að kenna oss, á hvern hátt og að hve miklu leyti rökrétt hugsun getur orðið að raunréttri þekkingu...."

 

 

 

Enn og aftur kemur á óvart að hér eru notaðar sömu aðferðir og í tölvutækninni þegar vandamálin eru krufin til mergjar áður en tölvan er forrituð: 

 

 

Kaflar þessa hluta bókarinnar nefnast:  Tilgangur og eðli þekkingarinnar,  Stig þekkingarinnar,  Hinar vísindalegu aðferðir  og  Takmörk þekkingarinnar.

 

---

 

 

Þriðji og síðasti hluti bókarinnar nefnist Um rökskekkjur og rangar staðhæfingar.

 

 

 

---

 

Aftast í bókinni er  „Orðasafn yfir helstu fræðiorð og íslensk nýyrði, sem notuð eru í bók þessari, með tilvitnun í þær greinar, þar sem orðin koma fyrst fyrir".   Þessi fræðiorð og nýyrði eru um 300 talsins.

 

 

 

 

Að lokum er hér fyrir neðan allur formáli bókarinnar klipptur saman af tveim síðum, en efst var aðeins hluti hans:

 

--- --- ---

 

Ofangreint er úr frumútgáfu bókarinnar sem notuð var alllengi við kennslu í Háskóla Íslands. Bókin er ekki til sem rafbók, en úr því mætti gjarnan bæta.

Vonandi hafa einhverjir haft nokkra ánægju af því að kynnast efni þessarar 100 ára gömlu bókar um rökfræði.

 

 

Ritstjórinn óskar lesendum pistilsins gleðilegs árs.

Athugasemdir

[Jón Valur Jensson, 30.12.2013 kl. 01:30]

Mjög góð bók. Ég hef oft vitnað í hana -- á báðar útgáfurnar af henni.

Óska þér gleðilegra hátíða og farsæls nýs árs, Ágúst.

[Ágúst H Bjarnason, 30.12.2013 kl. 07:42]

Takk fyrir kveðjuna Jón Valur.

Ég óska þér sömuleiðis gleðilegra hátíða og farsæls nýs árs.

[Magnús Sigurðsson, 30.12.2013 kl. 09:49]

Sæll Ágúst, um leið og ég vil þakka þér fyrir sérdeilis áhugaverða pistla og óska þér færsældar á komandi ári, þá fylgir hér til umhugsunar tilvitnun í Homer Simpson.

“facts are meaningless! You could use facts to prove anything that’s even remotely true!”

[Ágúst H Bjarnason, 30.12.2013 kl. 11:29]

Takk fyrir góðar kveðjur Magnús og tilvitnunina í Simpson.

Gleðilega hátíð.