Miklahvells-vélin og leitin að Guðseindinni hjá CERN

Tekst mönnum að skyggnast í hugskot skaparans? Tekst mönnum að líkja eftir skilyrðunum sem voru við Miklahvell fyrir 13,7 milljörðum ára þegar allt varð til úr engu á augabragði? Tekst mönnum að finna Higgs bóseindirna,  -öðru nafni Guðseindina? Tekst mönnum að finna hulduefni? Lítil svarthol? Hvað með ormagöng og annað forvitnilegt? ... ??? ... Mesti hiti í alheimi? Mesti kuldi í alheimi? Einn dýrasti vélbúnaður allra tíma! Stærsta og flóknasta vél allra tíma!  Hvað í ósköpunum er sterkeindasteðji? LHC?

Hugurinn fer á flug, enda ekki nema von. Nú er verið að ræsa öreindahraðalinn hjá CERN, (Centre Européen de Recherche Nucléaire), Evrópsku rannsóknamiðstöðinni í öreindafræði. Gamall draumur vísindamanna um allan heim er að rætast. 27 kílómetra hringur neðanjarðar, ekkert er til sparað.

Það sem er ef til vill undraverðast er hinn mikli drifkraftur þekkingarþarfar mannsins. Til að svala forvitninni sameinast menn frá öllum heimsálfum og smíða undrastóra vél sem notuð verður til að rannsaka smæstu fyrirbæri alheimsins. Vélin kostar rúmlega 500 milljarða króna, þannig að forvitnin hlýtur að vera mikil.

Er ekki virðingarvert þegar mannkynið sameinast um svona um svona framtak? Væri heimurinn ekki betri ef menn beindu kröftum sínum og hugviti til að fræðast í stað þess að drepa mann og annan með hugvitsamlegum morðtólum?

Hvort sem menn finna Guðseindina eða ekki, þá er víst að ávinningurinn af þessu verkefni verður gríðarlegur. Beinn og óbeinn. Sem dæmi má nefna að vefsíðutæknin er ættuð frá CERN. Við getum því þakkað CERN fyrir það sem vð teljum sjálfsagðan hlut. Án þessarar tækni væri bloggið ekki til. Margt annað á örugglega eftir að sjá dagsins ljós. Svo mikið er víst.

Í Spegli RÚV  9. sept. var mjög fróðlegt viðtal við Ágúst Valfells kjarnorkuverkfræðing og Gunnlaug Björnsson stjarneðlisfræðing. Hlusta má á viðtalið hér.

Engin hætta er á ferðum. Aðeins er verið að líkja eftir því sem gerist í náttúrinni sjálfri. Það sem heyrst hefur um hugsanlega hættu af svartholum sem kunna að myndast er bara bull.

 

Hvers vegna er Higgs eindin stundum kölluð Guðseind?
Higgs-eindin hefur það sameiginlegt með Guði að hafa aldrei sést þótt margir trúi því að hún sé til.

 

 
Það er Higgs eindin sem gefur efninu massa. Án hennar væru allir hlutir þyngdarlausir. Svo einfalt er það, eða þannig...
Þetta telja menn að minnsta kosti, en vita það ekki með vissu. Þess vegna eru menn að leita...

Þessi fræði eru á ystu mörkum mannlegrar þekkingar og því til mikils að vinna. Líklega er þetta með því flóknasta sem menn hafa tekið sér fyrir hendur. Það kom fram í viðtalinu við Gunnlaug Björnsson í RÚV að upplýsingamagnið sem streymir frá vélinni er svo gríðarlegt að engin ein tölva ræður við úrvinnsluna. Þess vegna eru tölvur og tölvuklasar um allan heim samstengir með háhraðaneti. Íslendingar leggja til eina tölvu í þetta net.

 

Sterkeind er öreind samsett úr kvörkum, sem haldið er saman með límeindum. Sterki kjarnakrafturinn hefur áhrif á sterkeindir. Flokkast í þungeindir og miðeindir.  Á ensku nefnast sterkeindir Hadron. Collider mætti nefna steðja, en hann lendir einmitt í árekstri við slaghamar eldsmiðsins. Hadron Collider má því kalla Sterkeindasteðja á íslensku. Orðið Hadron kemur aftur á móti úr grísku,  hadros = stór.  Ýmislegt á íslensku er á Wikipedia síðunni um Staðallíkanið svokallaða.

 

Myndbandið hér fyrir neðan gefur mjög góða hugmynd um þennan mikla vélbúnað, sem er 27 km langur hringur. Það er vel þess virði að skoða það. Sjón er sögu ríkari.  Og muna eftir að hlusta vel!

(Ath. Á álagstímum eru oft miklir hnökrar í YouTube. Það hjálpar að setja SpeedBit Video Accelerator í tölvuna. Ókeypis hér).

 

 

 

 

(Grein Morgunblaðsins 9. sept. 2008, bls. 15).

 

 

Dr. Guðni Sigurðsson kjarneðlisfræðingur starfaði um árabil við rannsóknir á öreindum hjá CERN:

 

 

 

 

 

 

 

Hér má sjá stærðina á  öreindahraðlinum sem er 27 km að ummáli.

 

 

 

 

 

 Krækjur:

 

 

Viðtal við Guðna var á Útvarpi Sögu 2. september. Það verður væntanlega aðgengilegt á hinum nýja og endurbætta Stjörnufræðivef innan skamms.Guðni er heiðursfélagi Stjörnuskoðunarfélags Seltjarnarness.

 

Gott myndband: David Shukman & BBC fjalla um LHC

 

Beint sjónvarp frá CERN

Búist er við gríðarlegu álagi þannig að ekki er víst að vefsjónvarpið virki ;-)

 

Vefmyndavélar: http://www.cyriak.co.uk/lhc/lhc-webcams.html

 

 

 

Í léttum dúr:

 

Athugasemdir

[Grétar Einarsson og Óskar Ásgeir Ástþórsson , 10.9.2008 kl. 14:06]

Mikið óskaplega er þetta spennandi! Takk fyrir alla fræðsluna.

Grétar Einarsson.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 10.9.2008 kl. 20:41]

En hvað með heimsendinn!

[Ágúst H Bjarnason, 10.9.2008 kl. 21:33]

Sigurður. Heimsendirinn verður væntanlega einhvern góðan veðurdag á næstunni þegar búið verður að fínstilla græjuna.

Heisendirinn fer fram eins og sjá má hér. 

[Ágúst H Bjarnason, 10.9.2008 kl. 22:06]

Sigurður:

Komið hefur verið fyrir sérstökum Panic Button sem hægt er að nota í neyðartilvikum ef allt er komið í óefni.

Á búnaðinum stendur:

Black Hole / Strangelet CRASH Button.

CMS ABORT

In case of imminent world destruction: break glass and push CMS abort button.

(CMS er útskýrt hér, Strangelet hér)

 

 Nú getum við sofið rólega

[Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir, 11.9.2008 kl. 00:17]

Þetta er virkilega spennandi!  -  Þakka þér kærlega fyrir þennan góða og upplýsandi pistil. -  Núna er maður líka svo skratti öruggur, þegar maður hefur "rauða hnappinn" í hendi sér.   - Takk enn og aftur.

[Ágúst H Bjarnason, 11.9.2008 kl. 07:29]

Rauða hnappnum var nappað hér af vefsíðu öreindafræðingsins Dr Lobos Motl (doktor í svokölluðum strengjafræðum), þar sem hann fjallar um kjánaskapinn sem verið hefur í fréttum undanfarið varðandi hættuna af þessari tilraun. Einhver hefur í gríni smíðan þennan kassa með PanicButton

[Þorvaldur Ágústsson (IP-tala skráð) 11.9.2008 kl. 22:47]

Sæll Ágúst. Sannarlega merkileg vísindi, sem stunduð eru hjá CERN og mikið hugvit, sem þar er að baki. En er ekki talsverð motsögn svo ekki sé meira sagt í tilgátunni um uppruna alheims í Miklahvelli þegar allt á að hafa orðið til úr engu á sekúndubroti í ofsasprengingu, sem sagt er að gæti enn í geimnum eftir 13, 7 milljarða ára?
Forðum var mér kennt að það væri grundvallarlögmál í eðlis- og efnafræði að ekkert gæti orðið til úr engu og að ekkert gæti heldur orðið að engu.eingöngu væri um að ræða fasabreytingar. Hvernig gat orðið sprenging ef ekkert sprengiefni var til? Getur eitthvað verið til sem þó er ekki til? Þetta vefst fyrir mér, fávísum leikmanni. Ég giska á að hvorki sé til upphaf né endir á alheiminum og að tilvist hans sé óútskýranleg bæði frá vísindalegu og trúarlegu sjónarmiði. Kannski er heimurinn aðeins ein alheimsvera, þar sem hvert sólkerfi er aðeins ein frumeind í líkama hennar. En eftir stendur þessi ósvaranlega ráðgáta; hvernig varð allt til?

    Með góðum kveðjum.    Þorvaldur Ágústsson.

[Grétar Einarsson og Óskar Ásgeir Ástþórsson , 12.9.2008 kl. 00:12]

Ég vil benda forvitnum á athyglisverða grein í nýjasta hefti Ganglera (tímarits Guðspekifélagsins) sem fjallar um engla en í því sambandi er líka rætt um alheiminn sem lifandi. Skemmtileg og áhugaverð grein. Það er rétt að halda því rækilega til haga að miklahvellskenningin er KENNING en ekki sönnun á uppruna alheimsins og ýmsir fræðimenn í færðigrein sem nefnd er Cosmology hafa komið fram með efasemdir um þann hluta hennar sem tengist útvíkkun alheimsins.

Grétar Einarsson

[Ágúst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 07:28]

Takk fyrir athugasemdirnar Grétar og Þorvaldur. Auðvitað er kenningin um Miklahvell bara kenning ennþá. Það er samt svo fjölmargt sem bendir til þes að eitthvað stórkostlegt hafi gerst fyrir 13,7 milljörðum ára. Þegar ég skrifaði "...þegar allt varð til úr engu á augabragði" í inngangi pistilsina hefði ég að minnsta kosti átt að hafa gæsalappir um orðið engu og skrifa "...þegar allt varð til úr "engu" á augabragði".  Var þetta "ekkert" samansafn öreinda eða einhvers konar orkubolti? Ekki hef ég hugmynd um það.

Þegar ég var táningur keypti ég bókina "Creation of the Universe" eftir George Gamow, en hann var einn höfunda kenningarinnar um Miklahvell árið 1930 ásamt Lemaitre og Freedman. Bókin er upphaflegar gefin út 1952 en mitt eintak er frá 1959. Í þessari gömlu bók er kenningin rökstudd á mjög sannfærandi hátt, en síðan hefur margt bæst í sarpinn sem styður kenninguna, en ekkert ennþá komið fram sem fellir hana.

Það er mjög fróðlegt viðtal um upphaf og endi alheims við Einar H Guðmundsson prófessor í stjarneðlisfræði hér.

Það væri gaman að ræða þessi mál ferkar... 

[Ágúst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 07:41]

Á Wikipedia er greinargóð samantekt á íslensku  um Miklahvell hér.

[Ágúst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 10:58]

Auðvitað lendir maður í vandræðum þegar hugsað er um upphaf heimsins. Havð gerðist þá, hvernig og hversvegna? Hvað gerðist á undan Miklahvelli? Hvernig má það vera að þá hafi hvorki verið til efni né tími? Hvers vegna er hvorki til efni né tími handan við ystu mörk alheimsins?

Það er auðvitað erfitt að ímynda sér svona lagað, en samt hefur mönnum tekist að smíða mjög sannfærandi kenningu um atburðarásina á fyrstu augnablikum Miklahvells.   Í eðlisfræðinni er ekki hægt að sanna kenningar, en það er hægt að gera tilraunir og mælingar til að reyna að komast að raun um hvort kenningin sé rétt.   Enn sem komið er styrkja einmitt mælingar og tilraunir kenninguna. Samt vantar örugglega mikið upp á að heildarmyndin sé rétt. Vísindamenn eru enn að leita. Tilraunin hjá CERN er einn liður í þessari miklu leit.

Í Lesbók Morgunblaðsins 3. janúar 2008 var áhugaverð og skemmtileg grein í Mogganum. "Hvað gerðist á undan Miklahvelli". Greinin byrja svona:

 

Mynd af allri greininni má finna hér.  (Smella tvisva á myndina þar til greinin verður læsileg).

[Ágúst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 11:00]

Það átti að standa "Í Lesbók Morgunblaðsins 3. janúar 1998 var áhugaverð og skemmtileg grein í Mogganum..."

[Grétar Einarsson og Óskar Ásgeir Ástþórsson , 12.9.2008 kl. 12:01]

Já þetta eru athyglisverðar pælingar í meira lagi

Grétar Einarsson

[Rúna Guðfinnsdóttir, 12.9.2008 kl. 13:24]

Mín kenning er góð og margir ánægðir með hana og telja hana ekki fjarstæðu, enda einföld og auðskilin.

Ég tel að "alheimurinn" sem við höfum vitneskju um sé bara eins og fiskabúr hjá þeim stóru. Við búum í gígantísku búri (Að okkar mati) öðrum til skemmtunar og yndisauka...sem gæludýr.

                                          Góða helgi!