Þýðing á orðunum Accuracy & Precision...

 

"Þetta er mjög nákvæm mæling framkvæmd með nákvæmum mælitækjum".    Eitthvað í þessa veru má stundum lesa.

Hvað þýðir að mæling sé nákvæm. Hvað þýðir það að mælitæki sé nákvæmt?

Þó svo að undirritaður eigi starfs síns vegna að vita svarið á hann erfitt með að svara vegna þess að í íslensku vantar hugtök sem ná yfir "accuracy" og "precision", en hvort tveggja er oft þýtt með sama orðinu "nákvæmni".  Merking þessara útlendu orða er þó ólík.

Orðið "resolution" er einnig stundum þýtt sem nákvæmni þó svo að merkingin sé alls óskyld "accuracy" og "precision". 

Orðið "nákvæmni" er því eiginlega vandræðaorð sem ruglar mann stundum í ríminu og gerir umfjöllun um t.d. mælingar ónákvæmar (Úff, þarna kom orðið óvart fyrir :-).

Tökum dæmi. Fyrir fáeinum árum fór ég í gamalgróna verslun og keypti forláta stafrænan hitamæli. Sölumaðurinn sagði að þetta væri mjög "nákvæmur" mælir sem sýndi 1/10 hluta úr gráðu. Eftir á að hyggja þá veit ég ekki hvað hann átti við með að mælirinn væri "nákvæmur". Við stöðugt hitastig flöktir hann um næstum gráðu. Hann er sæmilega réttur við stofuhita, en sýnir um 2 gráðum of lágt við frostmark og er ennþá vitlausari þegar hitinn er lægri.

 

Skoðum þessi hugtök "accuracy",  "precision"og "resolution" nánar og reynum að finna skynsamleg orð á íslensku fyrir þau.

 

Það getur verið góð byrjun að skoða tvær myndir af skotskífum. Hugsum okkur að góð skytta sé að skjóta í mark með tveim byssum.

Þegar hann notar fyrri byssuna (vinstra megin) dreifast kúlurnar meira og minna um miðju skotskífunnar, en lenda þó alls ekki langt frá miðju.  Sigtið virðist vera nokkurn vegin rétt stillt, en gæti hugsanlega verið laust.  Við getum sagt að "Accuracy" sé gott en  "precision" lélegt.    Hittnin er góð þrátt fyrir allt.

Þegar byssumaðurinn notar byssu númer tvö (hægra megin) kemur í ljós að kúlurnar lenda meira og minna á sama stað, en ekki í miðju skotskífunnar. Líklega er þetta ágætlega vel smíðuð byssa, en sigtið er skakkt og þarfnast kvörðunar. Eftir stillingu má reikna með að flestallar kúlurnar lendi í miðju skífunnar. Við getum sagt að "Precision" sé  gott en  "accuracy" lélegt.    Byssan er þó samkvæm sjálfri sér.

 

 

 

 

"Precision" er gott en  "accuracy" lélegt.

Samkvæmd er góð.

 

 

 

"Accuracy" er gott en  "precision" lélegt.

Hittni eða nákvæmd er góð.

 

 

Yfirleitt er um að ræða eitthvað sambland af þessu tvennu.

Ef til dæmis hitamælir hagar sér eins og myndirnar á skotskífunni sýna, þá gæti meðaltal margra mælinga gefið nokkuð góða niðurstöðu í tilvikinu vinstra megin, en bætti nánast ekkert í tilvikinu hægra megin. Góður hitamælir þarf því að hafa bæði góða nákvæmd (eða hittni) og góða samkvæmd.

Mælingu með góða hittni eða nákvæmd (accuracy) getum við bætt með því að fjölga mælingum og taka meðaltal, en við getum ekki bætt mælingu með lélega samkvæmd (precision) á þann hátt. Það vill gleymast ef menn hafa ekki muninn á þessum hugtökum á hreinu.

 

 

 

 Við mælingu táknar "accuracy" nálægð við rétt gildi (reference value), en "precision" endurtekningahæfileika (repeatability eða reproducibility) mælitækisins.

 

 

 

Í Íðorðapistlum Læknablaðsins er fjallað um þessi orð hér. Það segir í lokin:

"...Erfitt getur verið að ná fótfestu þegar almenn orð hafa verið tekin til sértækra nota. Það er vissulega nákvæmni, eða góð hittni, þegar mæling "hittir" á rétt gildi, en það er einnig nákvæmni þegar niðurstöður fleiri mælinga á sama fyrirbæri eru hver annarri líkar. Þess vegna er erfitt að ákveða hvoru hinna erlendu heita hæfi betur að nefnast nákvæmni á íslensku. Hliðarspor geta þá stundum bjargað. Eftir að hafa legið yfir Íslensku orðabókinni, Orðsifjabókinni og Samheitaorðabókinni fékk undirritaður þá hugmynd að stíga eitt slíkt hliðarspor til lítið notaðra, gamalla orðmynda og taka þá ekki afstöðu til "nákvæmni". Án þess að rekja þá sögu frekar er nú lagt til að accuracy, í merkingunni nálægð tiltekinna gilda við hin réttu, verði nákvæmd og að precision, í merkingunni samræmi tiltekinna gilda eða athugana, verði samkvæmd".

 

Þó svo að hér sé notuð byssa  og skotskífa sem dæmi, þá eiga orðin alveg eins við um mælitæki. Stafræni hitamælirinn sem bloggarinn keypti um árið hefur vissulega góða upplausn (resolution) en hvorki góða hittni eða nákvæmd (accuracy) né góða samkvæmd (precision). Samt sagði sölumaðurinn að hann væri "nákvæmur" :-) 

Engin mælitæki eru fullkomin og mælingar því síður. Hvers vegna eru skekkjumörk mælinga sjaldan gefin upp? 

Eftir að við skiljum muninn á þessum hugtökum accuracy og precision, þá er að finna góð lýsandi íslensk orð.

Nú má prófa:

Accuracy: Hittni, nákvæmd ?

Precision: Samkvæmd ?

Resolution: Upplausn ?

 

Þetta gengur kannski, en hvað um þetta:

 

Accurate instrument: Hittið mælitæki ?

Accurate measurement: Hittin mæling ?

Precision instrument:  Samkvæmt mælitæki ?

Precision measurement: Samkvæm mæling ?

 

Hvort er betra; hittni eða nákvæmd fyrir accuracy?

 

Bloggarinn er ekki alveg sáttur, en kannski venst þetta. Það er þó alveg nauðsynlegt í hans huga að finna og kynna góð íslensk orð fyrir þessi hugtök.

Ef við þekkjum muninn á "accuracy", "precision" og "resolution" þá getum við sagt og skrifað til dæmis: "Hitamælirinn er þokkalega nákvæmur, með góða hittni og sæmilega samkvæmd. Upplausnin er góð þó svo hún nýtist illa".

 

Þekkir einhver betri orð sem þýðingu á þessum orðum; accuracy, precision og resolution?

 

 

Ítarefni:

Wikipedia: Accuracy & Precision

 

 Uppfært 16. nóv:

Tillögur sem borist hafa um orð fyrir hugtökin accuracy, precision og resolution í mælitækni, tölfræði og öðrum skyldum sviðum:

(Vona að ég hafi náð þessu rétt)

Accuracy: Hittni, nákvæmd, nákvæmni, markvissni, raunvissni, markleitni, hnitleitni, raunleitni... 

Precision: Samkvæmd, samkvæmni, hnitmiðni, samræmi, hnitmiðni, staðvisni, staðleitni, einsleitni...

Resolution: Upplausn

 

Accurate instrument: Hittið tæki, nákvæmt, markvisst, hnitvisst, raunvisst, markleitið, hnitleitið, raunleitið...

Accurate measurement: Hittin mæling, nákvæm, markviss, hnitviss, raunviss, markleitin, hnitleitin, raunleitin...

Precision instrument:  Samkvæmt tæki , hnitmiðað, staðvisst, staðleitið, einsleitið...

Precision measurement: Samkvæm mæling, hniðmiðuð, staðviss, einsviss, staðleitinn, einsleitin...

 

Resolution: Upplausn

 

Í augnablikinu hugnast mér vel orðin markleitið og einsleitið. Þau eru mjög lýsandi.

 

Dagur íslenskrar tungu 16. nóvember. 
www.jonashallgrimsson.is

Athugasemdir

[Ómar Harðarson (IP-tala skráð) 15.11.2009 kl. 13:36]

Bestu þakkir fyrir að vekja máls á þessu. Sjálfur hef ég verið í nokkrum vandræðum í mínu starfi (tölfræði) við að koma þessum mun til skila.

Til er orðið samkvæmni sem gjarnan hefur verið notað yfir enska hugtakið "consistency". Ég er því ekki alveg sáttur við að nýta "samkvæmd" yfir "precision", þótt augljóslega sé nokkur samhljómur milli "consistency" og "precision", a.m.k. eins og þú setur málið fram ("consistency" nær þó fremur yfir endurteknar skothríðir á sína hverja skífuna).

Sömuleiðis er ég fullkomlega sáttur við "nákvæmni" og held það sé alveg nógu gott að fanga "accuracy". Hér má ekki gleyma að í almennri notkun í ensku þá er "accuracy" heldur ekki endilega mjög vísindalegt. Það er því óþarft að finna upp nýyrði, s.s. nákvæmd, en hittni er auðvitað hægt að nota, jafnvel þótt tengingin við skothríðina (eða margendurteknar mælingar) sé full sterk.

Til er nafnorðið "hnitmiðun"ásamt lýsingarorðinu "hnitmiðað" og sagnorðinu "hnitmiða". Mér það fanga nokkuð vel "precision". Þá getum við þýtt samstæðuna "accurate and precise" sem "nákvæmt og hnitmiðað". "Accuracy and precision" yrði því "nákvæmni og hnitmiðun".

[Kristín (IP-tala skráð) 15.11.2009 kl. 13:37]

Skemmtilegar pælingar. Er ekki "hnitmiðað" ágætt orð fyrir "precision" ?

[Ómar Harðarson (IP-tala skráð) 15.11.2009 kl. 13:38]

"Mér finnst það fanga nokkuð vel.." á það að vera.

[Emil Hannes Valgeirsson, 15.11.2009 kl. 14:15]

Sæll, þú ert kannski líka að minna hér á að meðaltal af mörgum mælingum þarf ekki alltaf að gefa réttustu niðurstöðuna, t.d. ef skekkjan í mæliaðferðinni eða tækjunum er í eina átt.

Ég keypti mér einu sinni týpískan kvikasilfursmæli í verslunni Brynju og hafði úr nokkrum mælum að velja. Ég valdi auðvitað þann sem mér fannst vera nálægt miðgildinu af því sem mælarnir sýndu. Mælirinn reyndist líka alltaf vel. Þó gat það alveg verið að mælarnir í verslunni sýndu að meðaltali of háan eða lágan hita og miðgildið eða meðaltalið því vitlaust miðað við raunverulegan hita.

[Ágúst H Bjarnason, 15.11.2009 kl. 17:23]

Sæll Emil

Þetta er er nokkurn vegin það sem ég var með í huga þegar ég skrifaði fyrir neðan myndirnar  af skotskífunum:  "Ef hitamælir hagar sér eins og myndirnar á skotskífunni sýna, þá gæti meðaltal margra mælinga gefið nokkuð góða niðurstöðu í tilvikinu vinstra megin, en bætti nánast ekkert í tilvikinu hægra megin. Góður hitamælir þarf því að hafa bæði góða nákvæmd (eða hittni) og góða samkvæmd".

Ég þekki vel þessa tilfinningu þegar maður stendur fyrir framan hillu með úrvali af hitamælum til heimilisnota. Þeir eiga að sýna hitann inni í búðinni, en yfirleitt munar töluverðu á vísun þeirra. Hver á maður að velja? Hugsanlega þann sem sýnir því sem næst meðalgildið? Eða bara hætta við kaupin

Margir halda örugglega að stafrænir hitamælar sem sýna allt niður í 0,1° hljóti að vera mjög góðir og sýna rétt. Mælirinn minn sem ég keypti fyrir nokkrum árum og minnist á í innganginum er einmitt þannig. Hann er fyrir útihita og er með radíótengingu inn. Við frostmark sýnir hann um það bil 2 gráðum of lágt og yfirleitt leiðrétti ég það í huganum, en komið hefur fyrir að ég mundi ekki í hvora áttina skekkjan var . Ég vantreysti flestum mínum hitamælum, en treysti best einum sem ég keypti í sérverslun sem selur vörur fyrir rannsóknarstofur. Það er þessi hér. 

Svipaðar myndir af skotskífum eru oft notaðar þegar verið er að útskýra þessi hugtök sem eru óljós í hugum margra.  Hér er eitt dæmi:

 

Þegar góð mælitæki, sem ætlunin er að treysta, eru valin,  er mikilvægt að rýna í gögn framleiðandans, en allir alvöru framleiðendur sem vilja standa undir nafni birta slíkar upplýsingar.  Það á ekki bara við um hitamæla, heldur mælitæki fyrir þrýsting, þunga, streymi, o.s.frv.  Fyrir utan skekkjumörk, þá er fjallað um línuleika yfir allt sviðið, áhrif umhverfishita á rafeindabúnað, áhrif fæðispennu, áhrif mismunandi álags í mælirás og síðan jafnvel langtímastöðugleika (öldrun). Góð og áreiðanleg tæki eru líka mjög dýr.

[Ágúst H Bjarnason, 15.11.2009 kl. 17:34]

Takk fyrir athugasemdirnar Ómar. Ég hef lengi verið í vandræðum með þessi hugtök sem verið er að reyna að lýsa með skotskífunum og tengist það líka starfi mínu sem er rafmagnsverkfræði. Þessi hugtök accuracy og precision þekkja hugsanlega þeir best sem þurfa á því að halda og gera sér hugmynd um hvað liggur að baki. Enskumælandi almenningur hefur þetta því ekki endilega á hreinu.

Ég var að dunda við þennan pistil fyrir nokkrum mánuðum. Þá skimaði ég netið og fann nokkur orðasöfn og var greinilegt að margir aðrir en ég áttu erfitt með að finna nothæf orð. Mér fannst því umfjöllunin í Læknablaðinu sem ég vísaði á nokkuð góð, en var samt ekki alveg sáttur. Þess vegna er ég hálfpartinn að auglýsa eftir tillögum.

[Albert Albertsson (IP-tala skráð) 15.11.2009 kl. 18:59]

Kæri Ágúst,

þar sem umræðan um sjávarborðið tók á sig mynd kerskni og fullyrðinga ákvað ég að blanda mér ekki í hana. Engu að síður var umræðan áhuga- og umhugsunarverð.

Viðfangsefni þitt nú er áhugavert, það reynir á okkar krötugu tungu. Inn í umræðuna hef ég ekki mikið að leggja en kasta inn nokkrum orðum:

Accurate: markviss, hnitviss, raunviss eða markleitin, hnitleitin, raunleitin

Precise: staðviss, einsviss eða staðleitin, einsleitin

Resolution: upplausn (ágætt orð)

[Ómar Bjarki Smárason, 16.11.2009 kl. 00:32]

Accuracy: Nákvæmni

Precision: Samræmi

Resolution: Upplausn

[Ágúst H Bjarnason, 16.11.2009 kl. 06:20]

Takk Albert og Ómar Bjarki.

Ég setti töflu neðst í pistilinn þar sem tillögum er safnað saman.