Almenn rökfræði, bók sem kom út fyrir 100 árum og tölvutæknin í dag...

 

 

Í ár eru liðin 100 ár síðan afi minn og nafni gaf út bókina Almenn rökfræði - Til notkunar við sjálfsnám og nám í forspjallsvísindum við Háskóla Íslands. 

 

Af Vísindavefnum: Ágúst H. Bjarnason (1875-1952) var skipaður í embætti prófessors í heimspeki við stofnun Háskóla Íslands árið 1911 og gegndi því embætti í 34 ár. Embættið fól meðal annars í sér kennslu heimspekilegra forspjallsvísinda, sem þá var skyldugrein fyrir alla nemendur Háskólans. Þegar Ágúst lét af störfum árið 1945 var talið að hann hefði kennt tæplega 1000 stúdentum, en auk kennslu gegndi hann stöðu rektors í tvígang og sat í háskólaráði í samtals þrettán ár. Um tuttugu ára skeið hafði hann einnig skólastjórn Gagnfræðaskóla Reykvíkinga með höndum, eða allt frá stofnun hans árið 1928 til ársins 1948. Það er þó ekki vegna þessara starfa sem nafn hans hefur haldist á lofti heldur er hans fyrst og fremst minnst vegna ritverka hans, sem voru á sínum tíma bæði útbreidd og áhrifamikil. Ber ritröðin Yfirlit yfir sögu mannsandans (1906-1915) höfuð og herðar yfir önnur verk hans að því leyti.   Sjá meira hér.

 

Rökfræðin er í dag undirstaða tölvutækninnar og margt furðu líkt með þessari gömlu bók og góðum kennslubókum í undirstöðuatriðum tölvutækninnar og forritun, og er ekki tilviljun að við smíði tölva eru svokallaðar rökrásir notaðar.  Sömu eða hliðstæð hugtök að aðferðir koma fyrir.  Margir kannast við Venn myndir (eða mengjafræði) og sannleikstöflur (e: truth tables).  Hvort tveggja er notað í bókinni.  Í þessum stutta pistli verður þessi skyldleiki skoðaður aðeins nánar ásamt því sem efni bókarinnar verður kynnt í stuttu máli með ljósritum úr bókinni.  Að sjálfsögðu getur aðeins verið um örstutt ágrip að ræða því þessi 100 ára gamla bók er 125 blaðsíður að lengd.

 

Formáli höfundar hefst á þessum orðum:

 

 

 

Inngangur bókarinnar:

 

 

 

 

Efni bókarinnar skiptist í þrjá hluta:  Hugsunarfræði, Þekkingarfræði  og   Um rökskekkjur og rangar staðhæfingar, og hver hluti í nokkra kafla:

 

 

 

 

Í fyrsta hluta bókarinnar er fjallað um það sem höfundur nefnir Hugsunarfræði (logica formalis). Þar er fjallað fræðilega um aðferðir til að greina viðfangsefnið og draga réttar ályktanir.  Í  raun er þetta sama stærðfræði og aðferðafræði notuð er í fræðibókum um grunnatriði tölvutækninnar í dag,  þó svo að framsetningin sé að hluta til frábrugðin, enda hugsar mannsheilinn ekki á sama hátt og tölvan. Þeir sem lært hafa dálítið í tölvutækni ættu að kannast við úrklippur úr þessari 100 ára gömlu bók, en það þarf auðvitað ekki að koma á óvart því ekki varð tölvutæknin allt í einu til úr engu. Hún byggir á traustum grunni sem lagður var á löngum tíma.  Kaflar þessa hluta bókarinnar nefnast: Hugsunarlögmálin,  Hugtök,  Dómar  og  Rökleiðslur.

 

 

 

 

 

 Hér má sjá dæmi um aðferðafræði sem sumir kannast við úr tölvutækninni.

---

 

Í öðrum hluta bókarinnar er fjallað um Þekkingarfræðina (logica materialis).  Þar stendur í byrjun:

„Eins og tekið hefur verið fram á hugsunin, til þess að hún geti orðið að sannri þekkingu, ekki einungis til að vera rökrétt, heldur og raunrétt. Hugsunarfræðin hefur nú kennt oss, í hverju rökrétt hugsun er fólgin; en nú á þekkingarfræðin að kenna oss, á hvern hátt og að hve miklu leyti rökrétt hugsun getur orðið að raunréttri þekkingu...."

 

 

 

Enn og aftur kemur á óvart að hér eru notaðar sömu aðferðir og í tölvutækninni þegar vandamálin eru krufin til mergjar áður en tölvan er forrituð: 

 

 

Kaflar þessa hluta bókarinnar nefnast:  Tilgangur og eðli þekkingarinnar,  Stig þekkingarinnar,  Hinar vísindalegu aðferðir  og  Takmörk þekkingarinnar.

 

---

 

 

Þriðji og síðasti hluti bókarinnar nefnist Um rökskekkjur og rangar staðhæfingar.

 

 

 

---

 

Aftast í bókinni er  „Orðasafn yfir helstu fræðiorð og íslensk nýyrði, sem notuð eru í bók þessari, með tilvitnun í þær greinar, þar sem orðin koma fyrst fyrir".   Þessi fræðiorð og nýyrði eru um 300 talsins.

 

 

 

 

Að lokum er hér fyrir neðan allur formáli bókarinnar klipptur saman af tveim síðum, en efst var aðeins hluti hans:

 

--- --- ---

 

Ofangreint er úr frumútgáfu bókarinnar sem notuð var alllengi við kennslu í Háskóla Íslands. Bókin er ekki til sem rafbók, en úr því mætti gjarnan bæta.

Vonandi hafa einhverjir haft nokkra ánægju af því að kynnast efni þessarar 100 ára gömlu bókar um rökfræði.

 

 

Ritstjórinn óskar lesendum pistilsins gleðilegs árs.

Vetrarsólstöður og hafísinn...

 

 

 

 

 

 Það hefur komið vísindamönnum á óvart að rúmmál hafíss í lok sumars í ár var 50% meira en á sama tíma í fyrra.  Það er til viðbótar því að útbreiðsla íssins var rúmlega 50% meiri. Þetta er samkvæmt nýrri frétt á BBC. Hafísinn er því við þokkalega heilsu, en sem betur fer ekki mjög nærgöngull hér við land.  Við skulum vona að svo verði áfram.

 

 Þykkt hafíss hefur verið mæld með Cryosat-2 gervihnettinum.

 

 

 

Það má auðvitað ekki gleyma því að hafísinn á norðurhveli (ekki suðurhveli) hefur minnkað mikið á undanförnum árum. Fróðlegt verður að fylgjast með framvindu mála á næstu árum.

 

---

 

Í dag eru vetrarsólstöður og sólin lægst á lofti. 

Á morgun fer daginn að lengja aftur, fyrst um eitt lítið hænufet,
svo verða hænufetin tvö, svo þrjú ...

... og áður en varir fer sólin að boða komu vorsins...

 Mynd ÁHB

---

 

 

 

 Þess má geta að hafís á suðurhveli hefur aldrei verið meiri frá upphafi mælinga, eins og hann mældist í september, og heildarmagn hafíss á jarðarkringlunni er nú nokkuð yfir meðaltali eins og sjá má á ferlunum hér neðar á síðunni.

 

 

 

 

 Útbreiðsla hafíss á norðurhveli um vetrarsólstöður.

Svarti ferillinn er fyrir árið 2013.

http://ocean.dmi.dk/arctic/plots/icecover/icecover_current.png

 

 

 

 Útbreiðsla hafíss á suðurhveli um vetrarsólstöður.

Rauði ferillinn er fyrir árið 2013. 

 

 Heildarútbreiðsla hafíss samanlagt á norður- og suðurhveli.

Takið eftir rauða ferlinum í horninu neðst til hægri.

http://arctic.atmos.uiuc.edu/cryosphere/IMAGES/global.daily.ice.area.withtrend.jpg 

 

 Heildarflatarmál hafíss samanlagt á norður- og suðurhveli.

Árið sem er að líða er lengst til hægri.

Mesti hafís á hnattræna vísu síðan árið 1988.

 http://arctic.atmos.uiuc.edu/cryosphere/timeseries.global.anom.1979-2008

 

 

 Hafíssíða Veðurstofunnar

The Cryosphere Today

 

Myndin efst á síðunni er fengin að láni hér.

 

 

Gleðileg Jól

 

 

 

 

Landsins forni fjandi:

"1695.    Óvanalega miklir hafísar. Ís rak um veturinn upp að Norðurlandi og lá hann fram um þing,

norðanveður ráku ísinn austur fyrir og svo suður, var hann kominn fyrir Þorlákshöfn fyrir sumarmál

og sunnudaginn fyrstan í sumri (14. apríl) rak hann fyrir Reykjanes og Garð og inn á fiskileitir Seltirninga

og að lokum að Hvalseyjum og í Hítarós, fór hann inn á hverja vík. Hafði ís ei komið fyrir Suðurnes innan

80 ára, þótti því mörgum nýstárlegt og undrum gegna um komu hans. Þá mátti ganga á ísum af

Akranesi í Hólmakaupstað (Reykjavík) og var ísinn á Faxaflóa fram um vertíðarlok rúmlega, braut hann

skip undan 6 mönnum fyrir Garði, en þeir gengu allir til lands".

 

Þór Jakobsson: Um hafís fyrir Suðurlandi

 

 

Á þessum tíma var sólin í miklum dvala sem kallast Maunder lágmarkið.