Dr. Bald­ur Elías­son, fyrr­ver­andi yf­ir­maður orku- og um­hverf­is­mála hjá ork­uris­an­um ABB, seg­ir í viðtali við Morgunblaðið að hug­mynd­ir um að selja raf­orku úr landi í gegn­um sæ­streng gangi ekki upp --- En málið er ekki alveg einfalt...

 

 

 (Uppfært 25/6, sjá neðar).

Það er fyllsta ástæða til að leiða hugann að því er Dr. Baldur Elíasson segir í viðtali við Morgunblaðið í dag um hugmyndir manna um rafstreng frá Íslandi til Skotlands. Auðvitað er málið miklu flóknara en hægt er að gera skil í stuttu blaðaviðtali, en Baldur bendir á ýmis sjónarmið sem ekki hafa farið hátt í umræðunni um sæstreng. Það er auðvitað nauðsynlegt að skoða allar hliðar málsins og velta því vel fyrir sér, ekki síst vegna þess að við Íslendingar höfum mikla tilhneigingu til að líta til einhverra patentlausna til að græða, en við eigum það til að verða fyrst vitrir eftirá.  

Sjálfsagt er ekki víst að allir séu sammála Baldri, en  málið þarf að ræða og skoða vel. Við megum auðvitað ekki skella skollaeyrum við aðvörunarorðum, og umræðan má ekki vera yfirborðskennd. Það er nauðsynllegt að skoða vel öll rök, með og móti, og gera nákvæma kostnaðar- og áhættugreiningu áður en nokkrar ákvarðanir eru teknar. Það ferli þarf að vera opið og gegnsætt. Þá fyrst er hægt að gera sér grein fyrir hvort vit sé í framkvæmdinni.

En...  Baldur gerir ráð fyrir að Íslendingar eigi og reki strenginn ásamt endabúnaði. Það er þó ekki endilega þannig. Erlendir fjárfestar virðast hafa áhuga á að eiga strenginn  og sjá um orkuflutninginn.     Það breytir auðvitað ýmsu, en ekki því að nauðsynlegt er að vanda til verka við mat á þeim arði sem framkvæmdin kann að skila okkur Íslendingum, áhættu sem við kunnum að bera, umhverfismálum, o.fl.   

---

Dr. Baldur stundaði nám í rafmagnsverkfræði og stjörnufræði í Zurich og tók doktorspróf í rafmagnsverkfræði frá sama skóla. Hann starfaði um tíma hjá radíóstjörnufræðideild California Institute of Technology í Pasadena við rannsóknir á gasskýjum í Vetrarbrautinni.

Eftir að hann snéri aftur til Sviss hóf hann störf við vísindarannsóknir hjá Brown Boveri. Þegar Brown Boveri sameinaðist sænska fyrirtækinu Asea og varð Asea Brown Boveri (ABB) varð hann yfirmaður orku- og umhverfismála hjá þessu risafyrirtæki sem er með um 150.000 starfsmenn.

 

Í viðtalinu við Stefán Gunnar Sveinsson stendur eftirfarandi, en allt viðtalið má lesa í Morgunblaðinu í dag á blaðsíðu 14.

 

»Ég tel þetta vera glapræði,« segir dr. Baldur Elíasson, fyrrverandi yfirmaður orku- og umhverfismála hjá sænsk-svissneska orkurisanum ABB, um þær hugmyndir sem heyrst hafa í umræðunni, að leggja eigi sæstreng til Bretlands í þeim tilgangi að selja orku úr landi. Baldur, sem hefur unnið við orkumál lungann af starfsævi sinni og meðal annars veitt Kínverjum ráðgjöf um nýtingu endurnýjanlegrar orku, segir nokkra þætti koma í veg fyrir að fjárfestingin myndi borga sig.

Hann bendir á að strengurinn yrði sá lengsti sem lagður hefði verið í heiminum, eða um 1.200 kílómetrar. »Lengsti strengur sem lagður hefur verið hingað til er um 600 kílómetrar og er í Norðursjó milli Noregs og Hollands. Sá strengur liggur á um hundrað metra dýpi. Þessi strengur myndi hins vegar liggja um Norður-Atlantshafið á um þúsund metra dýpi.« Baldur segir að lega strengsins og dýpi myndi jafnframt þýða að mjög erfitt yrði að gera við hann ef hann bilaði, líkt og flest mannanna verk gera fyrr eða síðar, og viðgerðarkostnaður yrði gríðarlegur.

 

Tveir þriðju þjóðarframleiðslu?

Að auki myndi það kosta sitt að leggja strenginn. »Kostnaðurinn yrði svo gífurlegur að Ísland myndi ekki ráða við hann. Það hefur verið talað um fimm milljarða dollara í þessu samhengi. Það er að mínu mati allt of lág tala,« segir Baldur sem áætlar að framkvæmdirnar sem slíkar gætu kostað tvöfalda þá tölu, og sennilega meira. »En þá verður að hafa í huga að þjóðarframleiðsla Íslendinga er 14-15 milljarðar Bandaríkjadala. Hugsanlega væri þarna því á ferðinni fjárfesting sem næmi tveimur þriðju af landsframleiðslu landsins,« segir Baldur og bætir við að jafnvel þó að lægri talan stæðist væri engu að síður um gríðarlega fjárfestingu að ræða. Þá standi einnig í veginum það tæknilega atriði að til þess að flytja rafmagnið yrði það að vera í formi jafnstraums, en raforka sé jafnan framleidd og nýtt sem riðstraumur. Því þyrfti að breyta orkunni við báða enda strengsins. »Því lengri sem kapallinn er, því hærri þarf spennan að vera, og þá væru á báðum endum strengsins turnar þar sem riðstraumi er breytt í jafnstraum og öfugt á hinum endanum. Þetta er því ekki jafnauðvelt og það að leggja einfaldan kapal yfir hafið.«  
Þá segir Baldur að það magn sem kapallinn ætti að flytja sé nánast hlægilega lítið. »Talað er um að kapallinn muni flytja 700 megawött, en það er hérumbil það sem fer í álverksmiðjuna á Reyðarfirði,« segir Baldur. Hann bendir á að slíkt magn rafmagns myndi ekki endast lengi, hugsanlega væri hægt að veita einum bæ í Skotlandi orku með því magni. Þegar haft sé í huga að það þyrfti að virkja meira til þess að fá þessi 700 megawött segir Baldur að þar af leiði að skynsamlegra sé að vinna úr orkunni hér. Þá bætist við að það verð sem fengist fyrir raforkuna erlendis myndi líklega ekki duga fyrir útlögðum kostnaði við strenginn. Raforkuverð erlendis sé mjög lágt, og aðrir orkugjafar séu að ryðja sér þar til rúms. Baldur nefnir sem dæmi að framleiðsla á jarðgasi sem unnið er úr jörðu með leirsteinsbroti muni líklega færast í vöxt á komandi árum.

 

Þurfum orkuna sjálf

Baldur segir aðalástæðuna fyrir því að þessar hugmyndir gangi ekki upp þó vera einfalda: »Orkan er ekki fyrir hendi. Ísland hefur ekki upp á þessa orku að bjóða.« Baldur áætlar að hér séu nú þegar um 20 terawattsstundir notaðar, en það sé um helmingurinn af þeirri vatnsorku sem virkjanleg sé á Íslandi, séu allir skynsamlegir virkjunarkostir nýttir. »Íbúafjöldi Íslands hefur á mínum sjötíu árum meira en tvöfaldast, og næstum þrefaldast. Sú þróun mun halda áfram. Á næstu sextíu til sjötíu árum er því viðbúið að íbúafjöldi Íslands tvö- eða þrefaldist. Allt þetta fólk þarf straum,« segir Baldur.»Ég myndi segja að Ísland eigi varla orku til þess að sjá íbúum sínum fyrir þörfum þeirra, ef horft er fram í tímann.« Þar komi til að jarðhitaorka yrði aldrei framleidd í jafnmiklum mæli og vatnsorka og sólarorka sé varla valkostur hér á landi. Þá séu eftir vindorka og kjarnorka, en væntanlega vilji enginn hið síðarnefnda og auðveldara sé um að tala en í að komast þegar vindorkan er annars vegar.»Við höfum því aðeins orku fyrir okkar þarfir út þessa öld. Ef menn vilja byggja streng þá - og hugsanlega verður slíkur strengur lagður í framtíðinni - yrði hlutverk hans að flytja inn orku, ekki selja hana.«Þegar allir þessir þættir séu teknir saman; lengd kapalsins og dýpt hans, kostnaður við kapalinn til þess að flytja út tiltölulega litla orku, og því lítil von um ágóða, auk þess að orkunnar sé meiri þörf hér á landi, segir Baldur niðurstöðuna einfalda. »Kapallinn gengur ekki upp.«

 

 --- --- ---

 

Svo mörg voru þau orð.  Víst er að ekki eru allir sammála Baldri, en það er þó víst að þetta er það stórt mál að afleiðingarnar af mistökum geta hæglega sett þjóðfélagið á hliðina einu sinni enn. Það er því nauðsynlegt að gefa orðum Dr. Baldurs Elíassonar gaum og velta málinu vel fyrir sér áður en einhverjar ákvarðanir eru teknar. 

Ef erlendir aðilar koma til með að eiga strenginn, þá hefur það auðvitað áhrif á suma þætti málsins, en aðrir þættir sem huga þarf að koma þá í staðinn.

Málið er flókið...

Það er orðið brýnt að skoða málið vel og birta niðurstöður opinberlega. Þá fyrst geta umræður orðið vitrænar.

Höfundur þessa pistils treystir sér ekki til að hafa rökstudda skoðun á málinu, en vill stíga varlega til jarðar og ekki flana að neinu. Málið er vissulega áhugavert og margar spurningar, sem brýnt er að fá svar við, vakna.

 

--- --- ---

 

UPPFÆRT 25. júní 2014:

Úr Morgunblaðinu í dag:

"Ótal spurningum ósvarað um sæstreng
Ekki tímabært að fullyrða um arðsemi sæstrengsins

Þórunn Kristjánsdóttir [e-mail]

»Við teljum gríðarlega mikil tækifæri geta verið til staðar í lagningu sæstrengs. Það er alls ekki tímabært að fullyrða um arðsemi sæstrengsins að svo stöddu. Stærsta spurningin núna er hvernig samning bresk stjórnvöld eru tilbúin að gera, og hversu mikið yrði afgangs sem skilaði sér til Íslands. Sem stendur bjóða Bretar mjög hátt verð fyrir raforku í slíkum samningum,« segir Gústaf Adolf Skúlason framkvæmdastjóri Samorku, um gagnrýni á sölu raforku frá landinu í gegnum sæstreng til Bretlands.

Dr. Baldur Elíasson, fyrrverandi yfirmaður orku- og umhverfismála hjá sænsk-svissneska orkurisanum ABB, sagði í Morgunblaðinu í fyrradag lagningu strengsins »glapræði«.

Baldur nefndi að ef strengurinn yrði lagður þá yrði hann sá lengsti í heiminum og á miklu dýpi. Ef hann myndi bila, sem er óhjákvæmilegt, þá yrði viðgerðarkostnaðurinn hár.

»Vissulega er bæði kostnaðarsamt að leggja strenginn sem og að gera við hann. En íslenski ríkissjóðurinn myndi ekki leggja fram fjármagnið heldur félag sem rekur strenginn. Ef strengurinn liggur niðri þá er ekki seld mikil orka. En nú er ekki tímabært að fullyrða um arðsemina og hvað rynni hingað til okkar, ef til stórra viðgerða kæmi. Engir samningar liggja enn fyrir,« segir Gústaf.

Baldur talaði einnig um að Ísland myndi varla eiga orku til að sjá íbúum fyrir raforku þegar horft er fram í tímann.

Vatnsaflsvirkjanir reistar?

Í þessu samhengi bendir Gústaf á að Ísland sé sveigjanlegur raforkugjafi í vatnsafli. »Tækifæri okkar liggja í sveigjanlegri raforkuafhendingu og hér er endurnýjanleg raforka. Við gætum þess vegna flutt raforkuna inn, t.d. á nóttunni þegar hún er á lægra verði og selt út á háu verði þegar eftirspurnin er meiri. Þetta eru kostir vatnsaflsins,« segir Gústaf.

Hann bendir á að það eigi eftir að kanna hvaða áhrif þetta hefði á Ísland og hvort nýjar vatnsaflsvirkjanir yrðu reistar til að anna eftirspurn eftir raforku.
 
Fagna allri umræðu

»Við fögnum allri umræðu um verkefnið, það er áhugavert en mörgum spurningum er enn ósvarað um tæknilega útfærslu og áhættu,« segir Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, um gagnrýni Baldurs á lagningu sæstrengsins.

Hörður segir ummæli fyrrverandi starfmanns ABB koma á óvart í ljósi þess að fyrirtækið hafi unnið að skýrslu um sæstrenginn. Í henni kemur fram að verkefnið er tæknilega framkvæmanlegt. Ósamræmi sé á milli þess sem Baldur segi og þess sem er í skýrslunni.

»Mikil þróun hefur verið í sæstrengjum undanfarin ár. Bæði hafa verið lagðir sæstrengir sem fara á tvöfalt það dýpi sem við færum mögulega á ef til þess kæmi. Eins er búið að leggja strengi á landi sem fara tvöfalda þá vegalengd,« segir Hörður. Hann ítrekar þó hversu tæknilega krefjandi verkefnið sé og því mikilvægt að gefa því góðan tíma líkt og raunin sé.

Þá bendir Hörður á að ekki sé rétt að raforkuverð erlendis sé lágt líkt og Baldur segi. »Rarforkuverð í Bretlandi er mjög hátt. Þeir semja nú um raforkuverð frá nýju kjarnorkuveri fyrir yfir 150 dollara á megawattstund.«

Eins segir Hörður þá fullyrðingu ekki rétta að við þurfum meiri orku til eigin nota. »Nú þegar eru um 80% af orku sem við framleiðum flutt út í formi áls, járnblendis og þess háttar vara. Öll frekari orkuvinnsla á Íslandi verður flutt út í formi málma eða eins og Norðmenn hafa gert, flutt orkuna út í formi sæstrengja,« segir Hörður".

Segir sæstrenginn ekki ganga upp

Sala á Landsvirkjun og sæstrengur til Englands í skoðun - Guð blessi Ísland...

 

 

 

 

 

Ráðherra vill skoða sölu á Landsvirkjun. Fyrir andvirðið á að reisa spítala. Fyrirsjáanlegt er að eftir áratug, þegar búið verður að greiða niður skuldir af nýjum virkjunum, mun Landsvirkjun mala eigendum sínum gull.   Nýir eigendur munu græða á tá og fingri.   Gott fyrir þá, en ekki mig.

 

Ráðherra vill einnig skoða lagningu sæstrengs til Englands. Annar ráðherra, Charles Hendry, fyrrverandi orkumálaráðherra Bretlands, er á fullu að fjármagna verkefnið.   Hefur bara sísona tekið að sér að stjórna málum á Íslandi.    Hver mun græða?   Varla ég.

 

Fyrir nokkrum árum  var Landsíminn seldur ásamt öllu dreifikerfinu. Andvirðið átti að renna til nýs Landspítala og Sundabrúar.  Símapeningarnir  reyndust bara loft.  Kannski var hugmyndin að spítalinn yrði uppblásinn eins og íþróttahúsið í Hveragerði og Sundabrúin loftbrú? Ég tapaði heilum spítala og heilli brú yfir hafið.  

 

Fyrir nokkrum árum voru bankar ríkisins seldir nýjum eigendum. Annar eigandinn fékk lánaða peninga fyrir sínum banka í hinum bankanum, og öfugt. Þeir áttu nefnilega ekki krónu. Allt reyndist þetta loft og blaðran sprakk með miklum látum.  Ég tapaði miklu af ævisparnaðinum og lífeyrissjóðurinn skerti eftirlaun mín um tæpan  helming.   Guð blessaði víst Ísland, en það dugði ekki til.

 

 

 

 

 

 

 

Vill skoða sölu á hlut í Landsvirkjun

Ný byggingareglugerð hækkar í raun hitunarkostnað verulega...

 

 

Sigurður Ingólfsson framkvæmdastjóri ráðgjafafyrirtækisins Hannarr skrifaði fróðlega grein í Morgunblaðið fimmtudaginn 19 júlí s.l.  Hann kemst að þeirri niðurstöðu, að í stað þess að lækka hitunarkostnað húsnæðis, þá kemur kostnaðurinn í raun með að hækka verulega, sé tekið tillit til þess hve miklu dýrara húsnæðið verður og fjármagnskostnaður hærri.  Niðustaða hans er sú að verulega auknar kröfur um einangrun húsa eigi ekki við í íslensku umhverfi og það séu mistök að þessar auknu kröfur hafi verið settar í byggingareglugerð.

Útreikningar Sigurðar miðast við hitun á húsi með heitu vatni, og gilda því ekki óbreyttir um hús á þeim svæðum þar sem rafmagn er notað til hitunar. Þau eru þó í  minnihluta sem betur fer.  Þessi ákvæði um einangrun gætu átt við í löndum þar sem hús eru hituð með raforku og þar sem orkan er mun dýrari er hér á landi. Líklega er þetta bara "copy-paste" úr erlendum reglugerðum.

Ég veit til þess að fleiri tæknimenn hafa komist að svipaðri niðurstöðu og er því full ástæða til að vekja athygli á þessu.

Gefum Sigurði orðið:

 --- --- ---

1 milljarður á ári, í eigu húsbyggjenda, út um gluggann.

Vegna aðkomu minnar að ýmsum útreikningum sem snerta byggingarframkvæmdir finnst mér rétt að vekja athygli á grein 13.3.2 í nýrri byggingarreglugerð, en þar er fjallað um "hámark U-gildis - nýrra mannvirkja og viðbygginga". Þær kröfur sem koma fram í þessari grein, kalla meðal annars á aukna einangrun útveggja, þaka og gólfa í nýbyggingum, um u.þ.b. 50 mm.

Hvað þýðir þetta í auknum kostnaði fyrir húsbyggjendur?

Ef húsbyggjandi vill byggja sér einbýlishús getur hann reiknað með að útveggjaflötur sé álíka og brúttóflötur hússins og ef húsið er á einni hæð þá er gólf- og þakflötur álíka stór og brúttóflötur hússins, hvor fyrir sig. Aukakostnaður við að byggja 200 m² hús á einni hæð vegna þessara auknu einangrunar er um 1 milljón króna.

En þetta hefur fleira í för með sér

Húsið hefur annaðhvort bólgnað út um þessa 5 cm í allar áttir, eða innra rými þess skroppið saman sem þessu nemur. Til að halda sama nettófleti hússins þarf þannig að stækka það um uþ.b. 3 m², til að halda sama rými innanhúss. Kostnaður vegna þessarar stækkunar er u.þ.b. 1 milljón króna og eykst því kostnaður við húsið um alls 2 milljónir króna til að fá sama nýtanlega rýmið, eða sem svarar til rúmlega 3% af byggingarkostnaði.

Og hvað sparar þetta húsbyggjandanum?

Reiknað er með að hús sem hafa verið byggð samkvæmt síðustu byggingarreglugerð noti um 0,8-1,0 rúmmetra af heitu vatni á ári til upphitunar á hvern rúmmetra húss (ekki neysluvatn) og þar af fari umtalsverður hluti í að hita lotfskipti hússins. 200 fermetra hús er um 660 rúmmetrar og sé reiknað með verði Orkuveitunnar á heitu vatni, sem er í dag um 125 kr/m3 (OR 119,91), er kostnaður við upphitun hússins fyrir breytingu u.þ.b. 83.000 kr. á ári. Aukin einangrun skilar húsbyggjandanum á bilinu 15-20% sparnaði, eftir því hversu mikið tapast af hita hússins með loftskiptum. Það gerir 12-17.000 í krónur í sparnað á ári.

Hafi húsbyggjandinn fengið þennan viðbótarpening sem aukin einangrun kostar, að láni, þarf hann að greiða vexti af honum sem eru 4,1% auk verðtryggingar í dag, eða um 82.000 kr. á ári, og lánið stendur þá áfram í sömu upphæð, verðtryggðri. Sé litið á þennan vaxtakostnað sem hluta af upphitunarkostanði hússins og dreginn frá sparnaður í upphitun þess vegna aukinnar einangrunar hækkar þessi aukna krafa um einangrun upphitunarkostnað þessa húsbyggjanda um allt að helming, í stað þess að spara honum pening. Hér virðist eitthvað hafa gleymst í útreikningunum, eða að þeir hafi e.t.v. aldrei verið gerðir.

Útkoman er sú sama í öðrum gerðum af húsum, að öðru leyti en því að tölur þar eru oftast lægri, bæði kostnaður og sparnaður, en hlutfallið er það sama og því um kostnað að ræða en ekki sparnað í öllum tilvikum. Húsbyggjandinn greiðir þennan aukakostnað og fær hann aldrei til baka í lækkuðum upphitunarkostnaði. Því má líta á þetta sem skatt á húsbyggjandann.

Skattur þessi er samtals um það bil 1 milljarður króna á ári á landinu öllu sé miðað við eðlilegan fjölda nýbygginga á hverjum tíma. Fyrir þann pening mætti t.d. byggja 16 einbýlishús af ofangreindri stærð eða 43 íbúðir sem væru um 100 m² að stærð.

Hver tekur svona ákvarðanir og hversu löglegar eru þær?

Hverjir taka svona ákvaðranir og á hvaða forsendum? Gleymdist að reikna dæmið til enda? Er e.t.v. verið að taka upp erlenda staðla án skoðunar á áhrifum þeirra hér? Er eðlilegt og heimilt að leggja þennan skatt á húsbyggjendur? Er of seint að leiðrétta þessa reglugerð?

Hér virðast vera gerðar meiri kröfur í reglugerð en er að finna í mannvirkjalögum nr. 160/2010, en þar segir um hitaeinangrun húsa:

"6. Orkusparnaður og hitaeinangrun.

Hita-, kæli- og loftræsingarkerfi bygginga og mannvirkja skulu hönnuð og byggð á þann hátt að nauðsynleg orkunotkun sé sem minnst með tilliti til veðurfars á staðnum en án þess að til óþæginda sé fyrir íbúana."

Það skal tekið fram að þessi niðurstaða var kynnt fyrir Mannvirkjastofnun, Orkustofnun og Orkuveitu Reykjavíkur fyrir nokkru og hafa þessir aðilar ekki gert athugasemdir við þessa niðurstöðu.


>> Gleymdist að reikna dæmið til enda? Er verið að taka upp erlenda staðla án skoðunar á áhrifum þeirra hér? Er of seint að leiðrétta reglugerðina?

--- --- ---

 

Nýju byggingareglugerðina má finna hér.   Umrædd grein er á blaðsíðu 156.  Því miður er ekkert efisyfirlit í þessum 178 blaðsíðna texta og því erfitt að lesa hann. Höfundum reglugerðarinnar mætti benda vinsamlegast á að í nútíma ritvinnsluforritum eins og Word er mjög auðvelt að vera með efnisyfirlit og atriðaskrá.

 

 

 

Verkís hlýtur Gullmerki jafnlaunakönnunar PwC...

 

 

 

 

Verkís er fyrsta fyrirtækið á Íslandi sem hlýtur Gullmerki í Jafnlaunaúttekt PwC.  Þessi úttekt greinir kynbundinn launamun innan fyrirtækja og metur hvort fyrirtæki greiði báðum kynjum sömu laun fyrir sambærileg störf.

Verkís fékk engar athugasemdir við úttektina og þurfti ekki að gera neinar úrbætur eða breytingar til þess að hljóta Gullmerkið.

 

Jafnlaunaúttektin greinir upplýsingar úr launakerfum fyrirtækja samkvæmt viðurkenndri aðferðafræði og veitir upplýsingar um raunverulegan launamun kynjanna þegar tekið hefur verið tillit til þeirra þátta sem mest hafa áhrif á laun, s.s. menntunar, starfsaldurs, starfaflokks og vinnustunda. Til að hljóta Gullmerkið þurfa fyrirtæki að hafa 3,5% eða minni launamun en Verkís var með um 2% launamun sem er ekki skýrður með þeim þáttum sem hafa helst áhrif á laun. Þetta er langlægsta hlutfall sem PwC hefur séð hér á landi. Í niðurstöðum skýrslunnar er hlutfallið hjá Verkís talið óverulegt og ekki hægt að greina að Verkís sé að greiða kynjunum meðvitað mismunandi laun fyrir sambærileg störf.

 

 „Við erum mjög stolt af því að vera fyrsta fyrirtækið til að hljóta Gullmerkið og lítum á það sem viðurkenningu á þeirri jafnréttishugsun sem er hluti af menningu Verkís og endurspeglar gildi fyrirtækisins“, segir Sveinn Ingi Ólafsson framkvæmdastjóri.

 

 

VERKÍS er öflugt og framsækið ráðgjafarfyrirtæki sem býður fyrsta flokks þjónustu á öllum sviðum verkfræði.

Verkís rekur uppruna sinn til ársins 1932 og er því elsta verkfræðistofa landsins. Áratuga reynsla og þekking skilar sér í traustri og faglegri ráðgjöf og fjölbreyttum lausnum.

Hjá Verkís starfa yfir 300 starfsmenn að fjölbreyttum verkefnum á Íslandi og erlendis. Verkís leggur áherslu á að veita vandaða og faglega þjónustu sem er samkeppnisfær við það sem best þekkist í heiminum.

 www.Verkís.is

 

 

Sáraeinföld áhættugreining vegna ICESAVE...

 

 

 

 

Fátt er eins mikilvægt þessa dagana og að velja "rétt" í ICESAVE kosningunni. Hvað er rétt er svo auðvitað mat hvers og eins, en vandamálið er að þetta er flókin milliríkjadeila og afleiðingarnar af röngu vali geta orðið afdrifaríkar fyrir land og þjóð.

Því miður er málið það flókið að fæstir hafa yfirsýn. Sjá ekki skóginn fyrir trjánum.

Fyrir nokkrum dögum var kynnt aðferð sem mikið er notuð við áhættugreiningu og áhættumat. Sjá pistilinn  Icesave og áhættugreining - Eða rússnesk rúletta...?

Hér kynnt sáraeinföld aðferð sem oft er mjög mikil hjálp í þegar meta skal hvað óljós framtíðin ber í skauti sér, til dæmis þegar ákvarðanir eru teknar í fjármálum, svo sem við kaup á fyrirtæki, íbúð eða jafnvel bara bíl.  Auðvitað er ICESAVE enn stærra og flóknara mál, en valið er sett í hendur almennings svo nauðsynlegt að hver og einn sé sáttur við hvort valið sé Já eða Nei, og taki síðan yfirvegaða afstöðu.

Þessi aðferð kallast á Ensku SWOT analysis.   (Strength, Weakness, Opportunity, Threat).

Á Íslensku nefnist aðferðin SVÓT greining.     (Styrkur, Veikleiki, Ógnun, Tækifæri).

SVÓT greiningu er hægt að nota á mismunandi hátt. Hér er ætlunin að beita henni á ICESAVE vandamálið þannig að við fáum yfirsýn. Sjáum skóginn fyrir trjánum. Það á væntanlega eftir að koma á óvart hve auðvelt það er.

Hugmyndin er að greina núverandi ástand og ástandið í framtíðinni með því að fylla út einfalt eyðublað. Þar sem möguleikarnir eru í stórum dráttum tveir, hentar vel að nota tvö eyðublöð, annað fyrir valið ICESAVE: JÁ  og hitt fyrir ICESAVE: NEI.   Eyðublöðin má sækja neðar á síðunni.

Þegar eyðublöðin hafa verið fyllt út er myndin orðin mun skýrari og valið auðveldara.  Margt sem í byrjun virtist óljóst og þokukennt blasir nú við.  Ekkert brjóstvit eða "af því bara" stjórnar okkur lengur. Valið er yfirvegað og við erum sátt við ákvörðun okkar.

---

Örstuttar leiðbeiningar:

Við byrjum á að fylla út efri hluta blaðsins sem lýsir núverandi ástandi, þ.e. styrkleikum og veikleikum samfélagsins eins og það kemur okkur fyrir sjónir núna.

Síðan fyllum við út neðri hluta eyðublaðsins sem lýsir ástandi samfélagsins nokkrum mánuðum eða árum eftir að úrslitin liggja fyrir. Við reynum að sjá fyrir tækifæri sem bjóðast og ógnir sem kunna að bíða okkar.

 

Þar sem framtíðin ræðst af  því hvort niðurstaða kosninganna verður Já eða Nei notum við tvö eyðublöð, annað fyrir Já og hitt fyrir Nei. Efri hlutinn verður eins, en neðri hlutinn mismunandi.

 

Mikilvægt er að nota stuttar lýsandi setningar, jafnvel stikkorð eða upptalningu. Engar langlokur. Gott er að hafa hvert atriði í sinni línu, því þannig verður yfirsýnin betri.

Það má til dæmis geyma skjalið á skjáborði tölvunnar og fylla það út þar, eða einfaldlega prenta það út og nota blýant....

Um er að ræða söfnun hugmynda til að setja í reitina. Myndin efst á síðunni sýnir hvernig gott er að vinna verkefniðí hóp, en þá er beitt hugarflugsaðferðinni (brain storm) og byrjað að skrifa hugmyndir á límmiða sem settir eru á stórt SVÓT blað.

Við verðum að skoða málið frá ýmsum sjórnarhornum og jafnvel klífa upp á sjónarhóla til að fá yfirsýn. Fyrr sjáum við ekki skóginn fyrir trjánum.

Dæmi um atriði sem mætti hafa í huga við vinnsluna:
Atvinnuástandið heilbrigðiskerfið, skólakerfi, menningin,  launakerfi miðað við nágrannalönd, þróun gengis krónunnar, innistæða í þrotabúi Landsbankans, staða meðal nágrannaþjóða, aðgengi að lánamörkuðum, fjárfestingar erlendra aðila hérlendis, ESA og EFTA dómstóllinn,   almenn hagsæld eða vansæld, o.s.frv. …
Hvernig viljum við að samfélagið verði eftir fáein ár?
Hverjar eru áhætturnar?
Getur glannaskapur orðið dýrkeyptur?

 

Þetta er ekki flókið, en kostar smá umhugsun. Þegar við höfum lokið við að fylla út eyðublöðin, þá sjáum við framtíðina mun betur fyrir okkur og þurfum ekki að velta lengur fyrir okkur hvernig við kjósum.

 

Vonandi hefur þessi pistill komið einhverjum að gagni við að rata um refilstigu  Icesave málsins.  Okkur hefur verið falið að skera úr um það með atkvæðagreiðslu hvor leiðin sé öruggari og áhættuminni fyrir samfélagið, JÁ=samningsleiðin eða NEI=dómstólaleiðin.  Það er því eins gott að hugsa málið gaumgæfilega og kjósa "rétt".

 

 

Eyðublað fyrir SVÓT greiningu er hér sem Word skjal

og hér sem PDF skjal.

 

Pistillinn Icesave og áhættugreining - Eða rússnesk rúletta...?

 

Upplýsingasíða Fjármálaráðuneytisins

Vilhjálmur Þorsteinsson: Icesave sett fram myndrænt

 

 

 

 

Framtíð Íslands og fjöregg þjóðarinnar er í okkar höndum 
Látum skynsemina ráða

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• SVÓT eyðublöð fyrir Icesave, WORD
• SVÓT eyðublöð fyrir Icesave, PDF

Algjört hrun kolefnismarkaðar í Bandaríkjunum...

 

 

 

Chicago Climate Exchange hefur verið lokað. Ástæðan er algjört hrun á kolefnismarkaði. Lokaverð  var 5 cent á tonn.

 

Eiginlega er merkilegt hve lítið hefur verið fjallað um þetta í fjölmiðlum. Getur verið að ástæðan sé sú að áhugi manna á þessum málum hafi einnig hrunið? Kannski er þetta ekki neitt stórmál. Kannski var þetta bara loftbóla og slíkar bólur enda alltaf með því að springa. Við skulum því ekkert vera að eyða mikið fleiri orðum í þetta. 

Rest in Peace  Chicago Climate Exchange (RIP CCX).

 ---

 

Steve Milloy. Pajamas Media 6. nóvember 2010:

 "Global warming-inspired cap and trade has been one of the most stridently debated public policy controversies of the past 15 years. But it is dying a quiet death. In a little reported move, the Chicago Climate Exchange (CCX) announced on Oct. 21 that it will be ending carbon trading — the only purpose for which it was founded — this year.

At its founding in November 2000, it was estimated that the size of CCX’s carbon trading market could reach $500 billion. That estimate ballooned over the years to $10 trillion.....).  Meira hér.

 

Wikipedia: Chicago Climate Exchange.

 

The Telegraph 13. nóvember. Christopher Brooker:   The climate change scare is dying, but do our MPs notice?

 "...Nothing more poignantly reflects the collapse of the great global warming scare than the decision of the Chicago Carbon Exchange, the largest in the world, to stop trading in "carbon" – buying and selling the right of businesses to continue emitting CO2.

A few years back, when the climate scare was still at its height, and it seemed the world might agree the Copenhagen Treaty and the US Congress might pass a "cap and trade" bill, it was claimed that the Chicago Exchange would be at the centre of a global market worth $10 trillion a year, and that "carbon" would be among the most valuable commodities on earth, worth more per ton than most metals. Today, after the collapse of Copenhagen and the cap and trade bill, the carbon price, at five cents a ton, is as low as it can get without being worthless..."  Meira hér.

 

 

Takið eftir hvað stendur efst á myndinni:

"The World's First and North America's Only
Greenhouse Gas Emission Registry, Reduction, & Trading Syatem"

Í töflunni má sjá: Lokaverð $0.05 eða 5 cent á tonn.

 

Svona fór um sjóferð þá. Sjálfsagt hafa margir tapað á þessu ævintýri, en fáeinir kolefnisgreifar grætt vel...

 

Pax vobiscum

 

 

 

Landsvirkjun gæti átt allar virkjanirnar skuldlausar eftir áratug, og farið að mala gull í þjóðarbúið...

 

 

Fyrir fáeinum dögum (12/10) var fréttin hér fyrir neðan í Vísi, og á Stöð 2 var viðtal við Hörð Arnarson forstjóra Landsvirkjunar. Í fréttinni kemur fram að eftir um áratug gæti Landsvirkjun farið að greiða okkur eigendunum um 25 milljarða á ári. Það munar um minna.

Ríkissjóði (það er að segja okkur) veitir svo sannarlega ekki af tekjum til að reka skólakerfið, sjúkrahúsin, löggæsluna, ... og styðja við listir og menningu.

Þetta er til viðbótar við það sem áliðnaðurinn skilar nú þegar beint og óbeint í þjóðarbúið.

 

 

Vísir, 12. okt. 2010 18:33

Gæti átt allar virkjanir skuldlausar eftir áratug

Tekjur Landsvirkjunar af raforkusölu duga til að greiða upp allar skuldir fyrirtækisins á næstu tíu til tólf árum. Eftir það gæti Landsvirkjun að óbreyttu greitt eiganda sínum 25 milljarða króna í arð á ári.

Eftir skuldabréfaútboð í síðasta mánuði er Landsvirkjun komin á lygnan sjó eftir þá ólgu sem hrunið olli. Hörður Arnarson forstjóri segir að ef fyrirtækið myndi ákveða að ráðast ekki í nýjar fjárfestingar og greiða ekki arð á þessu tímabili þá gæti það greitt upp allar skuldir félagsins á 10-12 árum. Ekki þurfi að endurfjármagna skuldirnar því fyrirtækið geti nú greitt þær með tekjum frá rekstrinum.

Raforkusalan er að skila 25 milljörðum króna á ári í handbært fé. 20 milljarðar af þeim fara á þessu ári til að greiða niður erlend lán fyrirtækisins, að sögn Harðar. Með sama áframhaldi mun Landsvirkjun eiga allar sínar virkjanir skuldlausar, þar á meðal hina umdeildu Kárahnjúkavirkjun, eftir tíu til tólf ár.

Hörður segir að smíði Kárahnjúkavirkjunar og rekstur hafi gengið mjög vel og það sé að hjálpa mjög mikið. Ljóst sé að Kárahnjúkavirkjun hafi verið mjög stór biti, og mikil stækkun á eignasafni Landsvirkjunar, en fyrirtækið hafi ráðið við það.

"Það er ljóst að hækkandi álverð og lágir vextir hafa hjálpað fyrirtækinu að ráða við þessa stöðu," segir Hörður.

Eigið fé Landsvirkjunar nálgast nú tvöhundruð milljarða króna, en þó má telja verðmætið mun meira því vatnsaflsvirkjanir eru í bókhaldinu afskrifaðar á 60 árum. Líftími virkjananna sé hins vegar mun lengri, að sögn Harðar, og þær geti starfað í 100 ár og þessvegna umtalsvert lengur. Þar myndist því dulin eign.

Og eigandinn, ríkissjóður Íslands, gæti búist við ágætis arði frá skuldlausri Landsvirkjun eftir áratug. "Miðað við núverandi stöðu þá er arðgreiðslugetan upp á svona 25 milljarða á ári," segir forstjóri Landsvirkjunar.

 

 

 

 

Fréttin á Stöð 2

 

 

Samtök iðnaðarins (nóv 2009): Yfirlit yfir áliðnað á Íslandi

Álver að komast á skrið

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• alidnadur_yfirlit_final_nov_0_bmg_loka_3_2_0.pdf

Þýðing á orðunum Accuracy & Precision...

 

"Þetta er mjög nákvæm mæling framkvæmd með nákvæmum mælitækjum".    Eitthvað í þessa veru má stundum lesa.

Hvað þýðir að mæling sé nákvæm. Hvað þýðir það að mælitæki sé nákvæmt?

Þó svo að undirritaður eigi starfs síns vegna að vita svarið á hann erfitt með að svara vegna þess að í íslensku vantar hugtök sem ná yfir "accuracy" og "precision", en hvort tveggja er oft þýtt með sama orðinu "nákvæmni".  Merking þessara útlendu orða er þó ólík.

Orðið "resolution" er einnig stundum þýtt sem nákvæmni þó svo að merkingin sé alls óskyld "accuracy" og "precision". 

Orðið "nákvæmni" er því eiginlega vandræðaorð sem ruglar mann stundum í ríminu og gerir umfjöllun um t.d. mælingar ónákvæmar (Úff, þarna kom orðið óvart fyrir :-).

Tökum dæmi. Fyrir fáeinum árum fór ég í gamalgróna verslun og keypti forláta stafrænan hitamæli. Sölumaðurinn sagði að þetta væri mjög "nákvæmur" mælir sem sýndi 1/10 hluta úr gráðu. Eftir á að hyggja þá veit ég ekki hvað hann átti við með að mælirinn væri "nákvæmur". Við stöðugt hitastig flöktir hann um næstum gráðu. Hann er sæmilega réttur við stofuhita, en sýnir um 2 gráðum of lágt við frostmark og er ennþá vitlausari þegar hitinn er lægri.

 

Skoðum þessi hugtök "accuracy",  "precision"og "resolution" nánar og reynum að finna skynsamleg orð á íslensku fyrir þau.

 

Það getur verið góð byrjun að skoða tvær myndir af skotskífum. Hugsum okkur að góð skytta sé að skjóta í mark með tveim byssum.

Þegar hann notar fyrri byssuna (vinstra megin) dreifast kúlurnar meira og minna um miðju skotskífunnar, en lenda þó alls ekki langt frá miðju.  Sigtið virðist vera nokkurn vegin rétt stillt, en gæti hugsanlega verið laust.  Við getum sagt að "Accuracy" sé gott en  "precision" lélegt.    Hittnin er góð þrátt fyrir allt.

Þegar byssumaðurinn notar byssu númer tvö (hægra megin) kemur í ljós að kúlurnar lenda meira og minna á sama stað, en ekki í miðju skotskífunnar. Líklega er þetta ágætlega vel smíðuð byssa, en sigtið er skakkt og þarfnast kvörðunar. Eftir stillingu má reikna með að flestallar kúlurnar lendi í miðju skífunnar. Við getum sagt að "Precision" sé  gott en  "accuracy" lélegt.    Byssan er þó samkvæm sjálfri sér.

 

 

 

 

"Precision" er gott en  "accuracy" lélegt.

Samkvæmd er góð.

 

 

 

"Accuracy" er gott en  "precision" lélegt.

Hittni eða nákvæmd er góð.

 

 

Yfirleitt er um að ræða eitthvað sambland af þessu tvennu.

Ef til dæmis hitamælir hagar sér eins og myndirnar á skotskífunni sýna, þá gæti meðaltal margra mælinga gefið nokkuð góða niðurstöðu í tilvikinu vinstra megin, en bætti nánast ekkert í tilvikinu hægra megin. Góður hitamælir þarf því að hafa bæði góða nákvæmd (eða hittni) og góða samkvæmd.

Mælingu með góða hittni eða nákvæmd (accuracy) getum við bætt með því að fjölga mælingum og taka meðaltal, en við getum ekki bætt mælingu með lélega samkvæmd (precision) á þann hátt. Það vill gleymast ef menn hafa ekki muninn á þessum hugtökum á hreinu.

 

 

 

 Við mælingu táknar "accuracy" nálægð við rétt gildi (reference value), en "precision" endurtekningahæfileika (repeatability eða reproducibility) mælitækisins.

 

 

 

Í Íðorðapistlum Læknablaðsins er fjallað um þessi orð hér. Það segir í lokin:

"...Erfitt getur verið að ná fótfestu þegar almenn orð hafa verið tekin til sértækra nota. Það er vissulega nákvæmni, eða góð hittni, þegar mæling "hittir" á rétt gildi, en það er einnig nákvæmni þegar niðurstöður fleiri mælinga á sama fyrirbæri eru hver annarri líkar. Þess vegna er erfitt að ákveða hvoru hinna erlendu heita hæfi betur að nefnast nákvæmni á íslensku. Hliðarspor geta þá stundum bjargað. Eftir að hafa legið yfir Íslensku orðabókinni, Orðsifjabókinni og Samheitaorðabókinni fékk undirritaður þá hugmynd að stíga eitt slíkt hliðarspor til lítið notaðra, gamalla orðmynda og taka þá ekki afstöðu til "nákvæmni". Án þess að rekja þá sögu frekar er nú lagt til að accuracy, í merkingunni nálægð tiltekinna gilda við hin réttu, verði nákvæmd og að precision, í merkingunni samræmi tiltekinna gilda eða athugana, verði samkvæmd".

 

Þó svo að hér sé notuð byssa  og skotskífa sem dæmi, þá eiga orðin alveg eins við um mælitæki. Stafræni hitamælirinn sem bloggarinn keypti um árið hefur vissulega góða upplausn (resolution) en hvorki góða hittni eða nákvæmd (accuracy) né góða samkvæmd (precision). Samt sagði sölumaðurinn að hann væri "nákvæmur" :-) 

Engin mælitæki eru fullkomin og mælingar því síður. Hvers vegna eru skekkjumörk mælinga sjaldan gefin upp? 

Eftir að við skiljum muninn á þessum hugtökum accuracy og precision, þá er að finna góð lýsandi íslensk orð.

Nú má prófa:

Accuracy: Hittni, nákvæmd ?

Precision: Samkvæmd ?

Resolution: Upplausn ?

 

Þetta gengur kannski, en hvað um þetta:

 

Accurate instrument: Hittið mælitæki ?

Accurate measurement: Hittin mæling ?

Precision instrument:  Samkvæmt mælitæki ?

Precision measurement: Samkvæm mæling ?

 

Hvort er betra; hittni eða nákvæmd fyrir accuracy?

 

Bloggarinn er ekki alveg sáttur, en kannski venst þetta. Það er þó alveg nauðsynlegt í hans huga að finna og kynna góð íslensk orð fyrir þessi hugtök.

Ef við þekkjum muninn á "accuracy", "precision" og "resolution" þá getum við sagt og skrifað til dæmis: "Hitamælirinn er þokkalega nákvæmur, með góða hittni og sæmilega samkvæmd. Upplausnin er góð þó svo hún nýtist illa".

 

Þekkir einhver betri orð sem þýðingu á þessum orðum; accuracy, precision og resolution?

 

 

Ítarefni:

Wikipedia: Accuracy & Precision

 

 Uppfært 16. nóv:

Tillögur sem borist hafa um orð fyrir hugtökin accuracy, precision og resolution í mælitækni, tölfræði og öðrum skyldum sviðum:

(Vona að ég hafi náð þessu rétt)

Accuracy: Hittni, nákvæmd, nákvæmni, markvissni, raunvissni, markleitni, hnitleitni, raunleitni... 

Precision: Samkvæmd, samkvæmni, hnitmiðni, samræmi, hnitmiðni, staðvisni, staðleitni, einsleitni...

Resolution: Upplausn

 

Accurate instrument: Hittið tæki, nákvæmt, markvisst, hnitvisst, raunvisst, markleitið, hnitleitið, raunleitið...

Accurate measurement: Hittin mæling, nákvæm, markviss, hnitviss, raunviss, markleitin, hnitleitin, raunleitin...

Precision instrument:  Samkvæmt tæki , hnitmiðað, staðvisst, staðleitið, einsleitið...

Precision measurement: Samkvæm mæling, hniðmiðuð, staðviss, einsviss, staðleitinn, einsleitin...

 

Resolution: Upplausn

 

Í augnablikinu hugnast mér vel orðin markleitið og einsleitið. Þau eru mjög lýsandi.

 

Dagur íslenskrar tungu 16. nóvember. 
www.jonashallgrimsson.is

Iceland looks to serve the world... Grein á vef BBC um íslensk netþjónabú...

 

 

 "The natural climate of Iceland could be used to reduce carbon emissions"

 

 

Á vef BBC birtist grein um fyrirhuguð netþjónabú eða gagnaver á Íslandi sem nefnist  Iceland looks to serve the world. Sjá hér. Þar segir í upphafi greinarinnar:

"Since the financial crisis, Iceland has been forced to retreat back from high octane bubble living to nature.

Fortunately, there is a lot of that nature to retreat to.

It is a breathtaking world of volcanoes, endless prairies and ethereal winter landscapes.

Not, you might think, the most obvious place to stick millions of the world's computer servers which are, for all their uses, rather less attractive.

But the country now wants exactly that - to become home to the world's computing power.

Behind all the large internet companies lurk massive and ever growing data centres chock full of servers churning away.

Google for instance is thought to have around a million of the things, but even less IT intensive operations, banks for example, need hundreds of thousands of servers to store all their data.

The problem is that while these computers look innocuous, they use a lot of energy.

There is of course the power you need for the servers themselves, but almost as significant is the energy used to keep them cool.

"For every watt that is spent running servers," says Dr Brad Karp, of University College London, "the best enterprises most careful about minimising the energy of cooling and maximising efficiency typically find they are spending 40-60% extra energy on just cooling them....

Nokkru neðar...

...just outside Reykjavik, work is well advanced on the first site which its owners hope will spark a server cold rush.

In around a year - if all goes according to plan - the first companies will start leasing space in this data centre..."

Grænn iðnaður:

Mr Monroe explains what would happen if a company moved its data centre to Iceland.

"The carbon savings would be enormous.  For example, if a large internet media company operating thousands and thousands of servers relocated its servers to Iceland, that company would save greater than half a million metric tons of carbon annually..." 

All of Iceland's electricity is renewable and basically carbon free.

Smella hér til að lesa alla  greinina á vef BBC...

 

Vonandi verða þessi fyrirhuguðu gagnaver að veruleika. Fyrirhugað er að eitt þessara netþjónabúa rísi á Suðurnesjum og eru framkvæmdir í fullum gangi. Það verkefni kemur við sögu í fréttapistli BBC. 

Verkefnið er þó í uppnámi vegna ákvörðunar umhverfisráðherra varðandi Suðvesturlínunnar svokölluðu. Ráðherra felldi úr gildi ákvörðun Skipulagsstofnunar um að ekki skuli fara fram sameiginlegt mat á umhverfisáhrifum framkvæmda vegna Suðvesturlínu og öðrum tengdum framkvæmdum. Vonandi mun ráðherra endurskoða þessa ákvörðun sína, því það getur ekki verið að ákvörðunin eigi að koma niður á gagnaverum.

Gagnaver gera  kröfur til mjög mikils afhendingaröryggis á orku. Þar má ekkert til spara. Aðeins ein mikið lestuð háspennulína tengir nú Suðurnesin við Landsnet, og er það allsendis ófullnægjandi vegna reksturs gagnavera. Því miður. Gagnaver krefjast þess að öll kerfi séu að minnsta kosti tvöföld.

Vonandi rætist þó úr þessum málum sem allra fyrst. Það er nauðsynlegt að grípa strax í taumana. Að öðrum kosti rennur einstakt tækifæri okkur úr greipum. Við megum engan tíma missa. Íslands óhamingju má ekki verða allt að vopni, -einu sinni enn.

 

Ítarefni:

Vísir - Á annað hundrað ný störf við netþjónabú

Vísir - Eitt stærsta netþjónabú heims í Keflavík

Suðvesturlínur. Vefur um uppbyggingu öflugs og öruggs flutningskerfis raforku á Suðvesturlandi - frá Hellisheiði að Geithálsi og Hafnafirði og áfram út á Reykjanes.

 

 

 

 Tölvubúnaður í gagnaveri

 

Daily Telegraph, Eva Joly: Gordon Brown is wrong, Britain played a part in Icelandic bank collapse. - Einnig greinarnar í Le Monde og Aftenposten...

Gott að eiga á vísum stað greinar Evu Joly í Daily Telegraph, Le Monde, Aftenposten og Morgunblaðinu. Hugsanlega vill einhver afrita ensku, frönsku eða norsku útgáfuna og senda vinum og kunningjum erlendis?

 

Hefur breska útgáfan í Daily Telegraph verið stytt? Vantar eitthvað í hana? Ef svo er, þá væri gott að hafa einnig óstytta útgáfu á ensku.

 

 

http://www.telegraph.co.uk/finance/comment/5961143/How-could-a-handful-of-men-in-Reykjavik-supervise-a-powerful-City-bank.html

 

UMRÆÐUR um greinina á vef Daily Telegraph

 

Gordon Brown is wrong, Britain played a part in Icelandic bank collapse

Iceland, a small nation with just 320,000 inhabitants, is reeling under the weight of billions of euros of debt, which has absolutely nothing to do with the vast majority of its population and which it cannot afford to pay.

 

By Eva Joly
Published: 8:58PM BST 02 Aug 2009

Comments 9 | Comment on this article

Eva Joly Photo: REUTERS/Xavier Lhospice

 

The UK and the Netherlands are concerned by the failure of Icelandic banks Kaupthing, Glitnir and Landsbanki because they had welcomed their subsidiaries and branches with open arms, even though their authorities had been at least partially alerted to the risks hanging over those banks. The two countries are now demanding that Iceland pay them astronomical sums (more than €2.7bn (£2.3bn) to the UK and over €1.3bn to the Netherlands, plus interest at 5.5pc in compensation.

They claim Iceland was responsible for guaranteeing funds deposited with Landsbanki's internet arm Icesave, which was offering unbeatable rates.

But British Prime Minister Gordon Brown is wrong when he says that he and his government have no responsibility in the matter. First, he has a moral responsibility, having been one of the main proponents of this model which we can now see has gone up the spout. Second, he cannot say that the UK had neither the means nor the legitimacy to supervise Icesave's activities.

Could anyone realistically think that a handful of people in Reykjavik could effectively control the activities of a bank in the heart of the City? European directives concerning financial conglomerates suggest that EU member states allowing foreign banking subsidiaries into their territories must ensure they are subject to the same control abroad as they would be domestically.

So, was there a failure on the part of the British authorities on this point, which would not be particularly surprising considering the "performance" of other English banks during the financial crisis? If so, Mr Brown's activism in relation to Iceland might be motivated by a wish to appear powerful in the eyes of his electorate.

Of course, the Icelandic institutions have much responsibility. But does that necessarily mean that the responsibility of the British authorities should be overlooked, dumping it all on the Icelandic people alone?

Iceland, whose only remaining source of income is its exports, will certainly not be able to pay off those debts. The Icesave agreement, which the Icelandic parliament is expected to vote on soon, would burden Iceland with a debt equivalent to £700bn for the UK. Nor will Iceland be able to clear its deficit in less than five years, when national deficits are rising faster than ever. Unless a radical new approach is adopted, Europe and the International Monetary Fund are about to perform a major feat: reducing a country whose living standard had, in just a few decades, reached the highest level in the world, to the rank of a poor country.

The consequence of this is that the Icelandic people are already starting to emigrate. In the end, neither the IMF, nor England or the Netherlands will be able to be reimbursed. Just a few tens of thousands of retired fishermen will be left in Iceland, along with its natural resources and a key geostrategic position at the mercy of the highest bidder – Russia, for example, might well find it attractive.

There are alternative solutions. Indeed, the EU nations could have devised a mechanism that would allow them to consider their own responsibilities in this situation, to improve the regulation of financial markets and even take on at least part of the debt for having failed in their banking supervision role. They could have offered to help Iceland with the investigation that it is seeking to conduct to try to understand what really happened and to thoroughly analyse the causes of this disaster. They could even have taken the opportunity to start their own debate about a European public prosecution service in charge of matters concerning transnational crime, particularly financial crime.

The IMF could also have taken this opportunity to review the nature of the conditions it attaches to its loans. It could have made them more realistic, more focused on the long term, and made it possible to incorporate at least some social considerations. That would have been a first step towards true reform of multilateral institutions of this type and international solidarity procedures – and would have finally given IMF managing director Dominique Strauss-Kahn a chance to make his mark.

Engaging in this debate would obviously require much time and energy, and a great deal of vigilance. Yet the tools and levers for real progress are there. A catastrophe like that in Iceland could finally raise a meaningful international response, instead of the irresponsible and cynical pressures that we can still see today.

Eva Joly is a French judge acting as special adviser to the Icelandic government on criminal investigations into its banks

 

 

 

 

 

--- --- ---

 

 

 

 

  http://www.lemonde.fr/opinions/article/2009/08/01/l-islande-ou-les-faux-semblants-de-la-regulation-de-l-apres-crise-par-eva-joly_1224837_3232.html

 

 

 

 AFP/FRANK PERRY
Eva Joly, lors de la campagne pour les élections européennes.

 

 

L'Islande ou les faux semblants de la régulation de l'après-crise, par Eva Joly

LEMONDE.FR | 01.08.09 | 14h35

 

e G8 en G20, beaucoup de chefs d'Etats et de gouvernements aiment à répéter que rien ne sera plus comme avant. Le monde change, la crise l'a même bouleversé ; nos façons de penser et d'agir en termes de régulation financière, de relations internationales ou d'aide au développement doivent donc, nous disent-ils, évoluer de même. Mais de nombreux exemples contredisent hélas toutes ces belles paroles. La situation dans laquelle se trouve l'Islande à la suite de l'implosion de son système bancaire et de la nationalisation en urgence de ses trois principales banques (Kaupthing, Landbanski et Glitnir) en est sans doute l'un des plus significatifs. Ce petit pays de 320 000 habitants voit peser aujourd'hui sur ses épaules 100 milliards de dollars de dettes, avec lesquelles l'immense majorité de sa population n'a strictement rien à voir et dont elle n'a pas les moyens de s'acquitter.

OAS_AD('Middle1');

J'ai été amenée à m'intéresser à l'Islande en raison de mon travail de conseillère pour l'enquête pénale sur les causes de la défaillance de ses banques, à l'origine de ses difficultés. Mais mon propos ne concerne pas cette enquête ; il l'excède largement. Je ne suis par ailleurs en rien la porte-parole du gouvernement islandais, dont les responsabilités dans tout cela ne sont évidemment pas négligeables. Son prédécesseur a même été contraint à la démission, l'opinion s'étant élevée contre les collusions d'intérêt et le fonctionnement clanique des institutions, cause de tous ses maux. Emue par le destin de ce peuple méritant et attachant, et par l'absence totale de débats dans les médias européens sur le sort qui lui est réservé, je souhaite simplement attirer l'attention de l'opinion publique sur les enjeux auxquels renvoie ce dossier – des enjeux considérables et qui ne se cantonnent pas aux seuls rivages de cette île. L'attitude irresponsable de certains états, de l'Union européenne et du FMI face à l'effondrement de l'économie islandaise démontre leur incapacité à tirer les leçons de la remise en cause radicale du modèle qu'elle incarnait – celui de la dérégulation à outrance des marchés, en particulier des marchés financiers, que la plupart de ces mêmes acteurs ont contribué à mettre en place.

 

Prenons d'abord les exigences du Royaume-Uni et des Pays-Bas. Ces pays sont concernés par la faillite des banques islandaises car ils avaient accueilli à bras ouverts leurs filiales et succursales, alors même que leurs autorités avaient été alertées, au moins partiellement, des risques qui pesaient sur ces banques. Ils exigent aujourd'hui que l'Islande leur verse des sommes astronomiques (plus de 2,7 milliards d'euros pour le Royaume-Uni et plus de 1,3 milliards d'euros pour les Pays-Bas), assorties d'un taux d'intérêt de 5,5 %. Ils estiment que c'était à elle de garantir les dépôts réalisés auprès d'Icesave, une succursale Internet de Lanbanski qui offrait des taux défiant toute concurrence. Ils ont eux-mêmes décidé de fixer cette garantie non pas à 20 000 euros environ par dépôts, comme le prévoyaient les textes européens et islandais au moment de la faillite de Landbanski – ce qui était déjà impossible à tenir pour le gouvernement islandais, qui avait très vite annoncé après avoir nationalisé ses banques qu'il ne pourrait garantir que les dépôts réalisés en Islande même – mais à 50 000 euros, à 100 000 euros par dépôt, voire au-delà. Par ailleurs, leurs mesures pour l'y contraindre sont scandaleuses. Le Royaume-Uni a ainsi commencé, dès le tout début du mois d'octobre, par une mesure de rétorsion extrême : le gel des avoirs de la banque Kaupthing, qui n'avait elle-même aucun rapport avec Icesave, en usant de sa législation anti-terroriste. Ce faisant, il mettait les Islandais, ses alliés au sein de l'OTAN, dans la même catégorie que des organisations comme Al Qaida… Et depuis, il semble peser de tout son poids pour qu'aucune aide internationale ne soit réellement mise en place au profit de l'Islande avant qu'il ait obtenu satisfaction. Gordon Brown a ainsi indiqué devant son Parlement travailler "avec le FMI" pour déterminer au mieux ce qu'il estimait être en droit de réclamer à l'Islande. Quant au FMI lui-même, non content de tarder à mettre ses prêts à disposition de l'Islande, il les assortit de conditions que l'on trouverait grotesques s'il s'agissait d'une fiction. C'est le cas avec l'objectif de ramener le déficit public de l'Islande à zéro d'ici 2013, un objectif impossible à tenir mais qui n'en entraînera pas moins d'énormes coupes dans les dépenses les plus indispensables que sont l'éducation, la santé publique, la sécurité sociale, etc. Enfin, de manière générale, l'attitude de l'UE comme d'autres Etats européens n'est guère plus recommandable. La Commission européenne a clairement pris fait et cause pour le Royaume-Uni, puisque son président a indiqué dès le mois de novembre qu'il n'y aurait pas d'aide européenne tant que le cas Icesave ne serait pas résolu ; il est vrai que M. Barroso, trop occupé par sa propre campagne et terrorisé à l'idée de se mettre à dos son principal soutien, Londres, est comme à son habitude dépassé par les événements. De même, les pays scandinaves, pourtant hérauts de la solidarité internationale, brillent avant tout par leur absence de réaction face au chantage dont est victime l'Islande – ce qui a de quoi nuancer la générosité de l'aide qu'ils lui ont promis.

M. Brown a tort quand il dit que son gouvernement et lui-même n'ont aucune responsabilité dans l'affaire. M. Brown a d'abord une responsabilité morale, ayant été l'un des principaux promoteurs de ce modèle dont on voit aujourd'hui qu'il marche sur la tête. Mais il a aussi une responsabilité dans le sens où il ne peut en réalité s'abriter derrière le statut légal d'Icesave – qui la faisait dépendre formellement des autorités bancaires islandaises – pour dire que le Royaume-Uni n'avait ni les moyens ni la légitimité pour en superviser les activités. Comment aurait-on pu imaginer que 50 personnes à Reykjavik auraient pu contrôler efficacement les activités d'une banque au cœur de la City ? C'est d'ailleurs à noter, les directives européennes consacrées aux conglomérats financiers semblent bien indiquer que les Etats membres de l'UE qui autorisent l'entrée sur leur territoire de tels établissements originaires d'un pays tiers doivent s'assurer qu'ils bénéficient d'un même degré de contrôle de la part des autorités de leur Etat d'origine que ce que les textes européens prévoient. Ainsi y a-t-il peut-être eu défaillance, sur ce point, des autorités britanniques – ce qui ne serait pas très étonnant, lorsque l'on voit les "performances" d'autres banques anglaises au cours de la crise financière, qui elles n'étaient aucunement originaire d'Islande… L'activisme de M. Brown face à ce petit pays ne s'expliquerait alors que par une volonté de paraître puissant aux yeux de ses propres électeurs et contribuables, dont les pertes ne sauraient naturellement être minorées. Répétons-le, les institutions islandaises ont évidemment de fortes responsabilités dans l'affaire. Faut-il pour autant ignorer celles tout aussi considérables des autorités britanniques, et faire peser le tout sur le seul peuple islandais ?

Surtout, l'Islande, qui ne dispose plus que de ses exportations pour tout revenu, ne pourra pas payer de telles dettes. L'accord sur Icesave que le Parlement islandais est supposé voter prochainement entraînerait pour l'Islande une dette qui équivaudrait à 700 milliards de livres sterling pour le Royaume-Uni, et à 5,6 trillions de dollars pour les Etats-Unis. De même, elle ne pourra pas supprimer son déficit en moins de cinq ans alors que ce dernier explose plus que jamais, y compris pour les grandes puissances – le Royaume-Uni et les Etats-Unis en fournissant là encore un très bon exemple. A moins de ne changer radicalement d'approche, l'Europe et le FMI s'apprêtent donc à accomplir un véritable exploit : ravaler un pays dont l'Indice de développement humain (IDH) s'était hissé en quelques décennies au plus haut niveau mondial au rang de pays pauvre… Conséquence : les Islandais, pour la plupart hautement qualifiés et polyglottes et travaillant beaucoup avec les pays nordiques, où ils sont très facilement assimilables, commencent déjà à émigrer (8 000 d'entre eux sont d'ores et déjà partis, ce qui est loin d'être négligeable). Au final, ni le FMI, ni l'Angleterre ou les Pays-Bas ne pourront être remboursés ; ne resteront plus en Islande que quelques dizaines de milliers de pêcheurs retraités, ainsi que des ressources naturelles et une position géostratégique des plus importantes et à la merci du plus offrant – la Russie, par exemple, pourrait fort bien y voir un certain intérêt.

Il existe pourtant des solutions alternatives. Les pays de l'Union européenne auraient ainsi pu réfléchir à un mécanisme permettant de mieux prendre en compte leurs propres responsabilités dans l'affaire, à vraiment mieux réguler les marchés financiers, voire à répercuter sur eux-mêmes, pour avoir failli dans leurs missions de supervision bancaire, une partie au moins de cette dette – ce que les textes européens n'interdisent en rien. Ils auraient pu proposer à l'Islande, qui n'a évidemment aucune expérience en la matière, de l'assister dans l'enquête qu'elle cherche à mener pour comprendre ce qui s'est réellement passé et analyser en profondeur les causes de ce désastre ; ils auraient même pu en profiter pour lancer pour eux-mêmes une réflexion autour d'un parquet européen en charge des affaires concernant la grande criminalité transnationale, notamment financière – ce que là encore les textes européens permettent d'envisager. Et de même, le FMI et son directeur général auraient pu profiter de cette occasion pour revoir en profondeur le type de conditionnalités qu'il adjoint à ses prêts. Ils auraient pu les rendre plus réalistes, plus soucieuses de long terme, et leur permettre d'intégrer un minimum de considérations sociales. Cela aurait été un premier pas vers une réelle réforme des institutions multilatérales de ce type et des procédures de solidarité internationale – et pour M. Strauss-Kahn lui-même l'occasion de se constituer enfin un bilan à la tête du FMI.

Porter ce débat demandera évidemment beaucoup de temps et d'énergie, et une très grande vigilance – notamment au Parlement européen, où les discussions devraient être animées au cours des prochains mois. La présidence suédoise de l'UE ne semble en effet pas pressée de mieux réguler les secteurs financiers, et de plus les commissions à dominante économique du Parlement sont plus que jamais dominées par les libéraux – notamment des libéraux britanniques. Mais les outils, les leviers existent pour véritablement faire avancer les choses ; et pour qu'enfin une catastrophe comme celle de l'Islande puisse susciter une réponse internationale qui ait du sens, et non plus les pressions irresponsables et cyniques que nous pouvons voir encore aujourd'hui.

Eva Joly est députée européenne Verts et conseillère pour le gouvernement islandais dans l'enquête pénale sur les causes de la défaillance des banques.

 

--- --- ---

 

 

 

 

 

 

http://www.aftenposten.no/meninger/kronikker/article3195636.ece 

Sviket mot Island

EVA JOLY Medlem av EU-parlamentet, leder for utviklingskomiteen  
Oppdatert: 01.08.09 kl. 13:14  Publisert: 01.08.09 kl. 02:01

Selv de skandinaviske landene som gjerne er fanebærere for internasjonal solidaritet, glimrer med sitt fravær når det gjelder reaksjoner på den utpressingen som Island utsettes for.

Les også

• Eva Joly: - Silvio Berlusconi er farlig
• Avdekker økt korrupsjon
• Eva Joly + Daniel Cohn-Bendit = EU
• Joly ut mot Sarkozy

Under G8- og G20 møtene er det mange statsoverhoder og regjeringssjefer som påstår at ingenting er som før. Verden forandrer seg og krisen har snudd alt på hodet. Vår måte å tenke på når det gjelder finansregulering, internasjonale forhold eller utviklingshjelp, bør derfor også endre seg, ifølge dem. Situasjonen Island befinner seg i etter sammenbruddet av landets banksystem og den raske nasjonaliseringen av landets tre største banker (Kaupthing, Landsbanki og Glitnir), fremstår som et av de viktigste eksemplene på dette. Dette landet med 320000 innbyggere har nå milliarder av euro i gjeld som hviler på innbyggernes skuldre, og dette er en gjeld som det store flertallet av befolkningen ikke har hatt noen befatning med, og som de heller ikke vil kunne nedbetale.

Rørt og forundret

Min interesse for Island har sitt utspring i mitt arbeid som rådgiver i etterforskningen av sammenbruddet i landets banker, et sammenbrudd som er opphavet til dagens situasjon. Denne artikkelen vil ikke handle om etterforskningen: den har et mye videre perspektiv. Jeg er ikke talsmann for de islandske myndigheter som har hatt et betydelig ansvar for det som skjer. Islands forrige regjering ble tvunget til å gå av da folket protesterte mot sammenblandingen av interesser og den klanmessige måten kontrollinstitusjonene var drevet på. Jeg ble rørt over landets skjebne, og forundret over europeiske medier som ikke på noen måte tok opp landets vanskelige situasjon. Derfor ønsker jeg ganske enkelt å henlede offentlighetens oppmerksomhet mot sakens implikasjoner, som ikke kan avgrenses til sagaøyen Island alene. EU og Det internasjonale pengefondet (IMF) viser at de ikke har tatt innover seg forandringene når det gjelder sammenbruddet av den islandske økonomien. De viser at de ikke er i stand til å trekke lærdom av den radikale endringen av systemet, med bruk av overdreven deregulering av markedene, og da særlige finansmarkedene, som de fleste av de samme aktørene har bidratt til å opprette.

Med åpne armer

La oss først se på kravene til Storbritannia og Nederland. Disse landene berøres av de islandske bankenes konkurs fordi de tok imot bankenes datterselskaper og filialer med åpne armer, selv om deres myndigheter var blitt advart om hvilke risikoer som heftet ved bankene. Disse landene krever nå at Island tilbakebetaler astronomiske summer (over 2,7 milliarder euro til Storbritannia og over 1,3 milliarder euro til Nederland), med en rente på 5,5%. De hevder at det var Island som skulle garantere for innskuddene i Icesave, en nettbank som var datterselskap av Landsbanki, og som med sine høye renter utfordret konkurrentene. De bestemte selv at garantien skulle settes til 50000 euro pr. innskudd, det vil si høyere enn de ca. 20000euro som EUs og islandske lovtekster hjemlet på det tidspunktet da Landsbanki gikk konkurs. Sistnevnte beløp var allerede umulig å innfri for den islandske regjering som etter å ha nasjonalisert bankene, raskt kunngjorde at de bare kunne garantere for innskudd på Island.

Som Al-Qaida

Tiltakene som Storbritannia og Nederland vil iverksette overfor Island, er for øvrig skandaløse: allerede i oktober iverksatte Storbritannia et ytterliggående gjengjeldelsestiltak ved å fryse innskudd ikke kun i Landsbanki men også i Kaupthing, som ikke hadde noe med Icesave å gjøre, og ved å benytte sin antiterrorlovgivning. Islendingene, som er britenes allierte i Nato, ble plassert i samme kategori som Al-Qaida. Etter det virker det som om Storbritannia har brukt all sin makt for å forhindre at Island skal motta noen som helst form for internasjonal støtte, før britenes krav er innfridd.

Ekstremt urimelig

Gordon Brown har i denne sammenheng erklært for det britiske parlament at han arbeider ”med IMF” for best mulig å kunne anslå hva de har rett til å kreve av Island. IMF på sin side ikke bare utsetter prosessen med å stille lån til disposisjon for Island, men setter vilkår som kan karakteriseres som ekstremt urimelige. Dette er tilfellet når det gjelder målet om å bringe det islandske offentlige underskuddet i null innen 2013. Et slikt mål kan umulig innfris, men vil likevel føre til enorme kutt i de mest uunnværlige offentlige utgiftene til utdanning, helse, trygd osv. Holdningen til EU og andre europeiske land er like lite innsiktsfulle. EU-kommisjonen har forsvart Storbritannia i og med at presidenten for kommisjonen allerede i november sa at det ikke ville bli noen europeisk bistand så lenge Icesave-saken ikke var løst.

Fraværende

Det må også kunne sies at Barroso, som var svært opptatt av sin egen valgkampanje og skrekkslagen ved tanken på at han kunne få sin viktigste støttespiller, London, på nakken – igjen er blitt forbigått av begivenhetene. Selv de skandinaviske landene som gjerne er fanebærere for internasjonal solidaritet, glimrer med sitt fravær når det gjelder reaksjoner på den utpressingen som Island utsettes for – noe som bidrar til å nyansere bildet av de generøse lån disse landene har lovet Island.

Gordon Brown tar feil når han sier at hans regjering og han selv ikke har noe ansvar i saken

Gordon Brown tar feil når han sier at hans regjering og han selv ikke har noe ansvar i saken. Brown har for det første et moralsk ansvar fordi han var en av de viktigste pådriverne for det ultraliberale systemet. Han har også et ansvar i den forstand at han ikke kan skjule seg bak Icesaves lovmessige status, som gjorde at Icesave formelt var underlagt de islandske kontrollmyndighetene, for å hevde at Storbritannia hverken hadde midler eller rett til å overvåke bankvirksomheten. Hvordan kunne man tro at en håndfull personer i Reykjavik på en effektiv måte kunne kontrollere en utstrakt bankvirksomhet i hjertet av City?

Ikke overraskende

For øvrig bør man merke seg at de europeiske direktivene rettet mot finanskonglomerater, er klare på at medlemsstater i EU som tillater at virksomheter med sitt opphav i tredjeland får etablere seg på deres territorier, skal sikre at virksomhetene underlegges det samme kontrollnivå av myndighetene i opphavsstaten som de europeiske lovtekstene fastsetter. På dette punktet har de britiske myndighetene sviktet, noe som ikke er overraskende når vi ser resultatene til andre britiske banker under finanskrisen. Man kan ikke på noen måte si at disse resultatene stammet fra Island! Gordon Browns handlinger overfor dette landet kan derfor bare forklares med at han ønsker å fremstå som handlekraftig overfor sine egne velgere og skattebetalere, som vil oppleve tap som selvfølgelig ikke skal undervurderes. La meg bare gjenta det: de islandske institusjonene bærer et stort ansvar for situasjonen landet har havnet i. Skal man av den grunn overse det ansvaret som britiske myndigheter har, og som også er av stor betydning, og velte alt over på det islandske folk alene?

Det finnes imidlertid alternative løsninger

Fremfor alt, Island som nå bare kan få sine inntekter fra eksportvirksomhet, vil ikke kunne nedbetale en slik gjeld. Icesave-avtalen som det islandske parlamentet trolig vil stemme om i nær fremtid, vil medføre en gjeld pr. innbygger på Island tilsvarende NOK 110.000. (omregnet etter folketallet ville dette tilsvarer 700milliarder pund for Storbritannia, og 5,6 tusen milliarder dollar for USA). Island kan heller ikke fjerne sitt underskudd på under fem år samtidig som krisen blir stadig mer omfattende. Dette gjelder også for stormaktene, med Storbritannia og USA som gode eksempler. Med mindre fremgangsmåten endres drastisk, er Europa og IMF nå i ferd med å gjennomføre litt av en prestasjon: å skyve et land der indeksen for menneskelig utvikling (IHD) på noen tiår var nådd opp blant de beste i hele verden, ned til et nivå for fattige land.

Åpner for Russland?

En følge av dette er at islendingene, som for det meste har høy utdannelse, er flerspråklige og samarbeider mye med de nordiske landene der de lett kan assimileres, begynner å flytte fra landet. Avslutningsvis må det sies at hverken IMF, Storbritannia eller Nederland kommer til å få pengene tilbake. På Island kommer det til å være tilbake kun noen få titalls tusen pensjonerte fiskere og naturressursene, og for øvrig gjenstår Islands svært viktige geostrategiske beliggenhet. Et sårbart og utsatt land – der for eksempel Russland vil øyne muligheter?

Det finnes imidlertid alternative løsninger. EU-landene kunne vurdere en ordning som bedre tar i betraktning deres ansvar for sammenbruddet, og som virkelig ville regulere finansmarkedene på en bedre måte. For eksempel kunne en del av gjelden falle tilbake på dem selv – noe de europeiske lovtekstene på ingen måte forbyr, fordi de har sviktet sin oppgave med å overvåke bankene. De kunne ha tilbudt Island, som åpenbart har lite erfaring på området, å bistå landet når det skal undersøke hva som virkelig skjedde, og komme til bunns i årsakene til katastrofen. De kunne ha benyttet anledningen til selv å etablere en europeisk påtalemyndighet med ansvar for grov transnasjonal kriminalitet, særlig på finansområdet, noe de europeiske lovtekstene også åpner for. IMFs generaldirektør kunne ha benyttet anledningen til å revidere vilkår som skal settes i IMFs lån. De kunne ha gjort vilkårene mer realistiske, mer langsiktige, og tillate at lånevilkårene har et minimum av samfunnsmessige hensyn.

Svar med mening

Dette ville ha vært et første skritt mot en reell reform av de multilaterale institusjonene og en veiviser for øket internasjonal solidaritet. Samtidig ville det ha gitt Dominique Strauss-Kahn en mulighet til å markere seg som leder for IMF.

Det vil åpenbart kreve mye tid, krefter og aktpågivenhet å føre denne debatten, særlig i Europaparlamentet der drøftelsene bør igangsettes i løpet av de nærmeste månedene. Sverige som har formannskapet i EU, ser ikke ut til å ville foreslå en strammere regulering av finanssektoren. Dessuten domineres de økonomiske og finansielle parlamentskomiteene, mer enn noen gang av de liberale, og særlig av de britiske liberale. Det finnes imidlertid verktøy som kan benyttes for å oppnå fremgang. Ved å ta de i bruk kan et slikt sammenbrudd som Island opplever, fremkalle et internasjonalt svar som gir mening, og ikke et uansvarlig og kynisk press, slik vi nå ser det.

 

 

 

--- --- ---

 

 

 http://mbl.is/mm/frettir/innlent/2009/08/01/island_thad_sem_laera_ma_af_efnahagshruninu/

Eva Joly. Ómar Óskarsson

//

Innlent | Morgunblaðið | 1.8.2009 | 11:55

Fréttaskýring Ísland – það sem læra má af efnahagshruninu

Eftir Evu Joly

Eva Joly, ráðgjafi sérstaks saksóknara vegna bankahrunsins, skrifar  grein sem birt er samtímis í Morgunblaðinu, norska dagblaðinu Aftenposten, breska dagblaðinu Daily Telegraph og franska stórblaðinu Le Monde um helgina.

„Mörgum þjóðhöfðingjum og ríkisstjórnum, allt frá G8 til G20, verður gjarna tíðrætt um að héðan í frá verði ekkert eins og það var áður. Heimurinn hafi breyst, kreppan hafi jafnvel gerbreytt honum; afstaða okkar og vinnubrögð varðandi lagaumhverfi fjármálastarfsemi, alþjóðasamskipti eða þróunarsamvinnu verði því, að þeirra sögn, einnig að þróast. En því miður ganga fjölmörg dæmi þvert gegn þessum fagurgala þeirra. Staða Íslands nú í kjölfar bankahrunsins og þjóðnýtingar þriggja stærstu bankanna þar (Kaupþings, Landsbankans og Glitnis) er sennilega eitt skýrasta dæmið um þetta. Ísland, þar sem eru einungis 320 þúsund íbúar, sér nú fram á að þurfa að axla margra milljarða evra skuldabyrði sem langstærstur hluti þjóðarinnar ber nákvæmlega enga ábyrgð á og ræður alls ekki við að greiða.

 

Sáralítil umræða í Evrópu

Ég fékk áhuga á Íslandi þegar ég var fengin til að starfa sem ráðgjafi vegna réttarrannsóknar á orsökum bankahrunsins, sem er rót þess vanda sem landið glímir nú við. Umfjöllunarefni mitt nú varðar hins vegar ekki þá rannsókn; það er mun víðtækara en hún. Auk þess er ég ekki á neinn hátt talskona íslenskra stjórnvalda, en þau bera vitaskuld umtalsverða ábyrgð á þessu öllu saman. Sú stjórn sem sat þegar bankahrunið varð neyddist raunar til að segja af sér, enda hafði almenningur risið upp og mótmælt þeim hagsmunaárekstrum og klíkuskap í stjórnkerfinu sem eru undirrót allra ófara þeirra. Þar sem ég er snortin af örlögum þessarar grandvöru og elskulegu þjóðar og finnst sárlega skorta umræðu um hlutskipti hennar í evrópskum fjölmiðlum, langar mig bara að vekja athygli almennings á því hversu miklir hagsmunir eru í húfi í þessu máli – gríðarlegir hagsmunir sem afmarkast síður en svo af strandlengju Íslands. Ábyrgðarlaus afstaða sumra ríkja, Evrópusambandsins og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins gagnvart hruni íslenska efnahagskerfisins sýnir að þau eru ófær um að draga lærdóm af hruni þess samfélags sem Ísland var holdgervingur fyrir – þ.e. samfélags óhefts markaðsfrelsis, einkum frjálsra fjármálamarkaða, sem þessir sömu aðilar tóku þátt í að móta.

 

Skáldskapur Alþjóðagjaldeyrissjóðsins

Tökum fyrst kröfur Bretlands og Hollands. Hrun íslensku bankanna snertir þessi lönd beint, enda tóku þau dótturfyrirtækjum bankanna og útibúum opnum örmum þrátt fyrir að yfirvöld þessara sömu landa hafi að einhverju leyti verið vöruð við þeirri hættu sem vofði yfir bönkunum. Nú krefjast þau þess að Ísland greiði þeim himinháar upphæðir (Bretlandi meira en 2,7 milljarða evra og Hollandi meira en 1,3 milljarða evra), og það á 5,5% vöxtum. Löndin telja að Íslandi beri að gangast í ábyrgð fyrir innlán í Icesave, netbankaútibúi Landsbankans sem bauð mun hærri vexti á innlánum en keppinautarnir. Það voru Hollendingar og Bretar sem ákváðu einhliða að upphæð innistæðutryggingarinnar ætti að vera ekki aðeins 20 þúsund evrur fyrir hvern reikning, rétt eins og kveðið var á um í evrópskum og íslenskum lögum– nokkuð sem þegar var ógerlegt fyrir íslensku ríkisstjórnina að standa við, en hún hafði tilkynnt mjög fljótlega eftir að bankarnir voru þjóðnýttir að aðeins væri hægt að ábyrgjast innlán á Íslandi –, heldur að upphæð 50.000 til 100.000 evrur, jafnvel hærri. Raunar var gripið til hneykslanlegra þvingunarráðstafana vegna þessa. Bretland greip þannig strax í októberbyrjun til afar róttækra aðgerða: frysti innistæður á reikningum Landsbankans og einnig Kaupþings, sem þó hafði nákvæmlega ekkert með Icesave að gera, og beitti til þess lögum um baráttu gegn hryðjuverkum. Með þessu setti Bretland Íslendinga, bandamenn sína í NATO, í sama flokk og hryðjuverkasamtök á borð við al-Qaeda... Upp frá þessu virðist Bretland hafa lagst með öllum sínum þunga gegn því að alþjóðasamfélagið grípi til nokkurra ráðstafana sem komið geta Íslandi að gagni fyrr en það hefur haft sitt fram. Gordon Brown gaf þannig í skyn í breska þinginu að hann „ynni með Alþjóðagjaldeyrissjóðnum“ til að ná fram kröfum sínum gagnvart Íslandi. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn þurfti því að fresta því að lána Íslandi og setti afar hörð skilyrði fyrir veitingu lánsins. Það á við um þau markmið að ná jafnvægi í fjárlögum á Íslandi í síðasta lagi árið 2013, markmið sem ekki er gerlegt að ná, en kemur engu að síður til með að leiða til gríðarlegs niðurskurðar í grundvallarmálaflokkum á borð við menntakerfið, heilbrigðiskerfið, almannatryggingakerfið, o.s.frv. Afstaða Evrópusambandsins og annarra Evrópuríkja var lítið skárri. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins tók strax í nóvember skýra afstöðu með Bretlandi þegar forseti hennar lét að því liggja að aðstoð myndi ekki berast frá Evrópu meðan Icesavemálið væri enn ófrágengið; raunar má segja að Barroso, sem þá var allur með hugann við eigin kosningabaráttu og dauðhræddur við að styggja helstu stuðningsmenn sína, Breta, hafi þá eins og fyrri daginn algerlega verið búinn að missa stjórn á atburðarásinni. Sama má segja um Norðurlöndin, sem þó eru ötulir talsmenn alþjóðasamstöðu, en afreka það nú helst að bregðast ekkert við þeirri kúgun sem Ísland er beitt – nokkuð sem dregur úr trú manna á raunverulegan vilja þeirra til þess að veita Íslandi stuðning.

 

Bresk stjórnvöld bera líka ábyrgð

Brown heldur því ranglega fram að hann og ríkisstjórn hans beri enga ábyrgð á þessu máli. Brown ber siðferðilega ábyrgð þar sem hann var fremstur í flokki þeirra sem hömpuðu svo mjög því skipulagi sem nú er komið í þrot. En hann ber líka ábyrgð að því leyti að hann getur ekki skýlt sér á bak við lagalega stöðu Icesave – að það heyri formlega undir íslensk yfirvöld bankamála – og sagt að Bretland hafi hvorki haft tök né lagalega stöðu til að fylgjast með starfsemi þeirra. Hvernig er hægt að ímynda sér að 40 manns í Reykjavík hafi getað haft virkt eftirlit með starfsemi banka í hjarta fjármálahverfisins í Lundúnum? Það er raunar athyglisvert að evrópskar reglugerðir sem fjalla um fjármálasamsteypur virðast greinilega gera ráð fyrir að aðildarríki ESB sem heimila starfsemi slíkra fyrirtækja frá þriðja landi verða að fullvissa sig um að þau séu undir jafn miklu eftirliti frá upprunaríkinu og kveðið er á um í evrópskum lögum. Þannig kann að vera að bresk yfirvöld hafi brugðist að þessu leyti – nokkuð sem raunar kemur ekki mikið á óvart þegar „frammistaða“ annarra enskra banka í bankakreppunni er skoðuð, banka sem voru alls ótengdir Íslandi... Það hversu mjög Brown hefur beitt sér gegn þessu smáríki er því ekki hægt að skýra á annan hátt en þann að hann hefur viljað ganga í augu eigin kjósenda og skattgreiðenda, fólks sem að sönnu varð fyrir miklu fjárhagstjóni og rétt er að halda til haga. Rétt er að undirstrika að íslenskar stofnanir bera mikla ábyrgð á þessu máli. En þýðir það að menn eigi að líta fram hjá því að bresk stjórnvöld bera jafn mikla ábyrgð, en láta íslensku þjóðina axla allar byrðarnar?

 

Ætla Evrópa og AGS að koma Íslandi á vonarvöl?

Þess ber að gæta að Ísland, sem hefur einungis tekjur af útflutningi, kemur ekki til með að geta staðið undir þessum ábyrgðum. Samningurinn um Icesave, sem Alþingi greiðir atkvæði um á næstunni, myndi þýða aukna skuldsetningu Íslands. Hlutfallslega er um að ræða upphæð sem er sambærileg við það að Bretar tækju á sig 700 milljarða sterlingspunda skuld eða að Bandaríkjamenn tæku á sig 5600 milljarða dollara skuld. Það er heldur ekki raunhæft að Ísland geti skilað hallalausum fjárlögum innan fimm ára á sama tíma og fjárlagahalli flestra ríkja eykst gríðarlega. Þar fara fremst í flokki stórveldi heimsins, ekki síst Bretland og Bandaríkin. Ef Evrópa og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn snúa ekki við blaðinu kann að vera að þau vinni sannkallað afrek: dragi land þar sem þjóðartekjur á hvern íbúa hafa verið með þeim hæstu í heimi niður á stig þeirra allra fátækustu... Afleiðingin: Íslendingar, sem langflestir eru vel menntaðir, fjöltyngdir og í nánum tengslum við Norðurlöndin þar sem þeir aðlagast auðveldlega, eru þegar farnir að flýja land. Þegar til kastanna kemur verður hvorki hægt að endurgreiða Alþjóðagjaldeyrissjóðnum né Bretlandi né Hollandi. Lega Íslands er hernaðarlega mikilvæg og landið ríkt af náttúruauðlindum. Ef svo fer sem horfir mun aldurssamsetning íbúanna breytast og ungt, menntað fólk flytja úr landi. Þeir sem eftir verða munu eiga meira undir þeim sem hæst býður. Engum dylst aukinn áhugi Rússa á svæðinu.

 

Lausnir eru til

En það eru til aðrar lausnir. Aðildarlönd Evrópusambandsins hefðu þannig getað hugað að leiðum sem gerðu þeim kleift að axla ábyrgð í málinu, koma betra skipulagi á fjármálamarkaðina, jafnvel taka á sig að minnsta kosti hluta skuldarinnar vegna þess að þeim láðist að sinna hlutverki sínu sem eftirlitsaðilar gagnvart bönkunum – nokkuð sem er síður en svo bannað samkvæmt evrópskum lögum. Þau hefðu getað boðið Íslandi, sem hefur auðvitað enga reynslu í málum sem þessum, aðstoð í þeirri rannsókn sem er ætlað að leiða í ljós hvað gerðist og greina ástæður hrunsins að fullu. Evrópuríkin hefðu getað notað þetta tilefni og efnt til umræðu um hvernig megi kljást við alþjóðlega glæpastarfsemi, einkum fjármálaglæpi með beitingu evrópskra laga. Eins hefðu Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og forstjóri hans geta notað þetta tækifæri til að endurskoða rækilega þau skilyrði sem sjóðurinn setur fyrir lánveitingum. Það er hægt gera þau raunhæfari, hugsa þau betur og til lengri tíma og taka meira tillit til félagslegra þátta. Þannig hefði fyrsta skrefið verið stigið í átt að nauðsynlegum og löngu tímabærum umbótum á fjölþjóðlegum stofnunum sem hafa lykilhlutverki að gegna í alþjóðasamstarfi. Strauss-Kahn, forstjóri Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, missti hér af gullnu tækifæri til þess að láta loks verkin tala.

 

Viðbrögð Evrópuþingsins

Það mun augljóslega kosta mikinn tíma og orku að halda þessari umræðu lifandi, og það þarf að vera vel á verði – einkum á Evrópuþinginu þar sem búast má við miklum umræðum um þetta efni á næstu mánuðum. Svíum, sem nú eru í forsæti í Evrópusambandinu, virðist nefnilega ekkert sérlega mikið í mun að setja fjármálageiranum skýrari lagaramma. Andstæðingar ríkisafskipta eru ráðandi í þeim nefndum Evrópuþingsins sem fjalla um efnahagsmál og eru Bretar þar fremstir í flokki. Það er því ljóst að þeir sem ráða ferðinni hafa ekkert lært, heldur á að halda áfram á sömu braut. Við þurfum því að krefjast þess að alþjóðasamfélagið veiti svör við því hvernig koma eigi í veg fyrir hrun og hörmungar eins og Ísland lenti í. Það á ekki að líðast að alþjóðasamfélagið yppi öxlum og láti sem engra breytinga sé þörf og beiti lönd eins og Ísland þrýstingi af fullkomnu miskunnarleysi.

(Þýðing: Friðrik Rafnsson.)

Höfundur er ráðgjafi sérstaks saksóknara vegna bankahrunsins og þingmaður á Evrópuþinginu.