Rannsóknir á norđurljósum á Íslandi í 30 ár...

 

 

sato-aurora.gif

 

 

S.l. miđvikudag fór ég á fyrirlestur í Hátíđasal Háskóla Íslands ţar sem fjallađ var um rannsóknir á norđurljósum á Íslandi í 30 ár. Í kynningu á fyrirlestrinum stóđ:

 

Natsuo SatoPrófessor Natsuo Sato
Pólrannsóknastofnun Japans

Miđvikudaginn 4. september 2013 heldur Natsuo Sato, prófessor viđ Pólrannsóknastofnun Japans, fyrirlestur um rannsóknir japanskra og íslenskra vísindamanna á norđurljósunum síđastliđin ţrjátíu ár. Fyrirlesturinn fer fram í hátíđasal Háskóla Íslands og hefst klukkan 16:00. Ađgangur er ókeypis og eru allir velkomnir.

Undanfarin 30 ár hafa athuganir á norđurljósum veriđ framkvćmdar á ţremur stöđum á Íslandi í samstarfi japönsku Pólrannsóknastofnunarinnar og Raunvísindastofnunar Háskólans. Rannsóknarstöđ Japana í Syowa á Suđurskautslandinu og stöđvarnar á Íslandi ţykja kjörnar til rannsókna á gagnstćđum segulljósum.

Gagnstöđupunktar eru stađir sem tilteknar jarđsegulsviđslínur tengja á norđur- og suđurhveli. Segulsviđslínur á pólsvćđum jarđar tengjast annađ hvort viđ gagnstćtt hvel (lokađar segulsviđslínur) eđa geimsegulsviđiđ (opnar segulsviđslínur). Hlađnar agnir frá sólinni ferđast eftir ţessum línum og ţví er stundum talađ um ađ norđur- og suđurljósin séu spegilmyndir hvors annars. Ţrjátíu ára rannsóknir sýna hins vegar ađ spegluđ norđurljós eru fátíđ.

Mćlingar á gagnstćđum segulljósum veita einstakt tćkifćri til rannsókna á ţví hvar og hvernig hinar ósýnilegu segulsviđslínur tengja jarđarhvelin; hvađa áhrif sólvindurinn hefur á segulhvolf jarđar og á eđli hröđunarferla norđurljósa.

Mjög fáir heppilegir athugunarstađir eru á suđurhveli sem takmarkar gagnstöđuathuganir á jörđu niđri. Gera ţarf sjónmćlingar samtímis frá tveimur gagnstöđupunktum á jörđinni, en til ţess ţurfa báđar athugunarstöđvarnar ađ vera í myrkri og veđur ţarf ađ vera hagstćtt. Ţrátt fyrir ţessar takmarkanir hafa margir áhugaverđir segulljósaatburđir greinst.

Í erindinu verđur fjallađ almennt um norđurljós, gagnstćđ segulljós og ţrjátíu ára sögu norđurljósarannsókna Japana á Íslandi. Ađ auki verđur rćtt um fyrirbćri eins og norđurljósaslit, norđurljósaperlur og blikótt norđurljós. Fjöldi mynda og myndskeiđa verđur sýndur.

Erindiđ verđur haldiđ á ensku.

 

Skemmst er frá ţví ađ segja ađ fyrirlesturinn var bćđi fróđlegur og ánćgjulegur. Ţetta var eins konar hátíđarfyrirlestur til ađ fagna ţessu 30 ára afmćli norđurljósarannsókna Japana á Íslandi og ţví fyrst og fremst miđađur viđ ađ áheyrendur vćru leikmenn og áhugamenn, frekar en frćđimenn á ţessu sviđi. Auđvitađ er ađeins hćgt ađ lýsa hughrifum í ţessum pistli, og verđur ađeins tćpt lauslega á innihaldi fyrirlestursins.

Prófessor Natsuo Sato sýndi fjölda mynda og hreyfimynda og útskýrđi vel eđli norđurljósa. Ţungamiđjan var ţó niđurstöđur rannsókna sem gerđar hafa veriđ samtímis á Íslandi og Suđurskautslandinu. Var einstaklega fróđlegt ađ sjá á hreyfimyndum eđa vídeó, sem tekin voru samtímis á Íslandi og Suđurskautslandinu, hvernig "norđurljósin" á Suđurskautslandinu geta stundum veriđ eins og spegilmynd af norđurljósum hér á landi, og stađfestir ţađ ađ segulsviđslínur á pólsvćđunum tengjast stundum ţađ vel ađ rafeindir úr sólvindinum, sem sem eru á ţeytingi eftir segulsviđslínunum, mynda nánast eins norđurljós á á báđum pólsvćđunum. Eins og fram kemur í kynningunni hér ađ ofan er ţetta ekki algilt, en rannsóknir Natuso Sato stađfesta ađ ţetta gerist stundum, en ekki alltaf.  Sólvindur flytur rafagnir og segulsviđ yfir í segulsviđ jarđar og má sjá og heyra hvernig ţađ gerist í myndbandinu neđar á síđunni.

Natuso Sato hefur komiđ til Íslands nánast árlega í 30 ár, og ţví sannkallađur Íslandsvinur. Hér hafa veriđ starfrćktar ţrjár rannsóknarstöđvar, á Augastöđum nćrri Húsafelli, Mánárbakka nćrri Húsavík, og Ćđey í Ísafjarđardjúpi. Fyrir um áratug fór ég međ Jóni heitnum Sveinssyni tćknifrćđingi á Háloftadeild Raunvísindastofnunar ađ Augastöđum ţar sem Snorri Jóhannesson sér um daglegan rekstur stöđvarinnar. Mig rak nánast í rogastans ţegar ég kom inn í stofuna. Ţađ var nánast eins og ađ koma inn í litla geimrannsóknarstöđ erlendis.  Tćkjabúnađur í stórum skápum fyllti nánast herbergiđ.    - Og ţetta á frekar afskekktum sveitabć!

Ţađ er auđvitađ ekki alveg rétt ađ tala um norđurljós (aurora borealis)  á Suđurskautslandinu, ţví auđvitađ vćri réttara ađ kalla ţau Suđurljós (aurora australis), en tungunni er kannski tamara ađ nefna fyrirbćriđ norđurljós á báđum pólsvćđunum :-)

Reyndar ná rannsóknir á norđurljósum yfir Íslandi yfir mun lengra tímabil en ţessi 30 ár sem Japanir hafa starfrćkt rannsóknarstöđvar.  Á Raunvísindastofnun hafa á Háloftadeildinni veriđ stundađar rannsóknir á norđurljósum, og breytingum á jarđsegulsviđinu sem einnig stafa frá sólvindinum, um áratugaskeiđ.  Segulmćlingastöđinni í Leirvogi var komiđ á fót áriđ 1957. Lengst af veitti Dr. Ţorsteinn Sćmundsson stjörnufrćđingur háloftadeildinni forstöđu, en nú Dr. Gunnlaugur Björnsson stjarneđlissfrćđingur.   Um Háloftadeildina og sögu hennar má lesa hér.  Rannsóknir á norđurljósum á Íslandi ná reyndar mun lengra aftur, eins og fram kemur í fróđlegu viđtali viđ Ţorstein Sćmundsson í Morgunblađinu áriđ 2001.

Sjálfur var ég svo lánsamur ađ starfa hjá Ţorsteini tvö sumur, 1968 og 1969. Ţar kynntist ég vel vísindalegum vinnubrögđum og fékkst viđ ýmis viđvik, svo sem ađ fara daglega í Segulmćlingastöđina í Leirvogi til ađ skipta um pappír á segulmćlum, stilla stöđvarklukkuna,  lagfćra biluđ tćki o.fl. Á skrifstofunni voru einnig unnin ýmiskonar viđvik, og jafnvel framköllun í myrkrakompu á kvikmyndafilmum úr norđurljósamyndavél og skráningartćki fyrir jarđsegulsviđsmćli.     Ţorstein og Gunnlaug hitti ég á fyrirlestrinum, svo og Einar H Guđmundsson prófessor  í stjarneđlisfrćđi, en viđ vorum báđir sumarstarfsmenn á Háloftadeildinni.    Gaman ađ rifja upp liđinn tíma...

 

Rétt er ađ benda á einstakan fróđleik um norđurljós sem Ţorsteinn Sćmundsson hefur tekiđ saman: Norđurljós

 

 

Minningar streyma fram...

Leirvogur 1968

Myndina gćti bloggarinn hafa tekiđ áriđ 1968.   Hluti tćkjabúnađar í Segulmćlingastöđinni í Leirvogi.   

Lengst til vinstri í efri röđ er segulmćlirinn Magni (Proton Precession Magnetometer). Hann vinnur ekki ósvipađ segulómunartćkjum nútímans, en í stuttu máli ţá vann hann ţannig ađ flaska međ vatni var segulmögnuđ í skamma stund međ öflugu segulsviđi, ţannig ađ róteindir vetnisatómanna röđuđu sér upp eins og yngismeyjar á dansgólfi. Ţegar segulsviđiđ sleppti af ţeim tökum, og jarđsviđiđ tók viđ, dönsuđu ţćr í takt og í nokkrar sekúndur mátti heyra óm frá róteindunum. Proton Precession Magnetometer kallast svona tćki fullu nafni, en Magni í daglegu tali hér á landi. Tónhćđ ómsins er nákvćmur mćlikvarđi á styrkleika jarđsegulsviđsins. Reyndar er réttara ađ líkja ţessu viđ snúning skopparakringlunnar en dansmeyjar. Precession kallast velta skopparakringlunnar ţegar hún hćgir á sér. Í jarđsviđi (um 50 nanotesla eđa gamma) er tónhćđin um 2400 Hz.

Fyrir miđju á hillunni má sjá merkilegan stafrćnan skráningarbúnađ fyrir Magna. Međ ákveđnu millibili var Magni rćstur og mćldi hann jarđsegulsviđiđ međ mikilli nákvćmni. Mćligildin birtust á stafrćnu formi ásamt tímamerkjum sem ljósdeplar á fleti inni í skráningarkassanum, en 16mm kvikmyndavél skráđi niđurstöđur á einn ramma filmunnar í senn. Ţetta var ţví traust optisk stafrćn skráningartćkni.

Lengst til hćgri er líklega nákvćmasta klukka á Íslandi síđari hluta 20. aldar. Ţetta var ekki einungis kristalstýrđ klukka, ţar sem kristallinn var varđveittur viđ stöđugt hitastig, heldur einnig stjórneining, sem stjórnađi flestum ađgerđum í Segulmćlingastöđinni. Ţađ merkilega og óvenjuega er ađ tíminn var sýndur á röđ lítilla mćla.

 

Á myndinni sést ađeins hluti tćkjabúnađarins í Leirvogi eins og hann var fyrir 45 árum. Ţarna vantar til dćmis Móđa sem mćldi, og gerir ţađ enn í dag, jarđsegulsviđiđ međ segulómstćkni. Móđi hefur ţađ fram yfir Magna ađ geta mćlt segulsviđiđ samfellt og var ţessi uppfinning Ţorbjörns Sigurgeirssonar prófessors einstök í heiminum. Skráning var á gatarćmu og gögnin einnig send ţráđlaust til Raunvísindastofnunar.

Á myndina vantar RIO-mćlana sem mćldu gegnsći jónahvolfsins á stuttbylgjusviđinu, ţađ vantar spanmćli sem Axel Björnsson rak, svo og ýmislegt fleira góđgćti.  Utanhúss var stór norđurljósamyndavél sem tók reglulega myndir af himinhvolfinu, og í öđrum húsum segulsviđsmćlar sem skráđu samfellt á ljósmyndapappír sem komiđ var fyrir á tromlu.

Vefsíđa segulmćlingastöđvarinnar í Leirvogi er hér.


Á ţessum tíma hönnuđu menn og smíđuđu rafeindabúnađ fyrir vísindarannsóknir á Íslandi. Um hluta ţeirrar sögu, sem tekin var saman í byrjun árs 2002, má lesa hér á afriti af gamalli vefsíđu RT-Rafagantćkni sem síđar varđ hluti af Verkís. Mun ítarlegri samantekt á sögu RT-Rafagnatćkni má lesa hér.

 

 

 

                   Fróđleikur um uppruna og eđli norđurljósa frá Oslóarháskóla

 

Vonandi er ekki margt missagt í ţessum pistli sem skrifađur er af fingrum fram án ţess ađ vísindalegum vinnubrögđum viđ öflun gagna hafi veriđ beitt :-)

 

 

Til hamingju Natsuo Sato-san !

 

 


Norđurljós

Veit duftsins son nokkra dýrđlegri sýn
en drottnanna hásal í rafurloga?
Sjá grundu og vog undir gullhvelfdum boga!
Hver getur nú unađ viđ spil og vín?
Sjálf moldin er hrein eins og mćr viđ lín,
mókar í haustsins visnu rósum.
Hvert sandkorn í loftsins litum skín,
og lćkirnir kyssast í silfurósum.
Viđ útheimsins skaut er allt eldur og skraut
af iđandi norđurljósum.


Frá sjöunda himni ađ ránar rönd
stíga röđlarnir dans fyrir opnum tjöldum,
en ljóshafsins öldur, međ fjúkandi földum
falla og ólga viđ skuggaströnd.
Ţađ er eins og leikiđ sé huldri hönd
hringspil međ glitrandi sprotum og baugum.
Nú mćnir allt dauđlegt á lífsins lönd
frá lokuđum brautum, frá myrkum haugum,
og hrímklettar stara viđ hljóđan mar
til himins, međ kristalsaugum.


Nú finnst mér ţađ allt svo lítiđ og lágt,
sem lifađ er fyrir og barizt er móti.
Ţó kasti ţeir grjóti og hati og hóti,
viđ hverja smásál ég er í sátt.
Ţví bláloftiđ hvelfist svo bjart og hátt.
Nú brosir hver stjarna, ţótt vonirnar svíki,
og hugurinn lyftist í ćđri átt,
nú andar guđs kraftur í duftsins líki.
Vér skynjum vorn ţrótt, vér ţekkjum í nótt
vorn ţegnrétt í ljóssins ríki.


Hve voldugt og djúpt er ei himinsins haf
og hásigldar snekkjur, sem leiđina ţreyta.
Ađ höfninni leita ţćr, hvort sem ţćr beita
í horfiđ - eđa ţćr beygja af.
En aldrei sá neinn ţann, sem augađ gaf,
- og uppsprettur ljóssins ei fundnar né skýrđar.
Međ beygđum knjám og međ bćnastaf
menn bíđa viđ musteri allrar dýrđar.
En autt er allt sviđiđ og harđlćst hvert hliđ
og hljóđur sá andi, sem býr ţar.

                                                   Einar Benediktsson

 


« Síđasta fćrsla | Nćsta fćrsla »

Athugasemdir

1 identicon

Sćll Ágúst

  Kćra ţökk fyrir góđan og fróđlegan pistil og ekki spillir ađ innblásiđ  kvćđi Einars Ben. skuli fylgja. Íslenskir vísindamenn  oft í samstarf viđ útlenda vísindamenn vinna ótrauđir ađ stórmerkilegum rannsóknum, sem lítiđ eđa ekkert er fjallađ um í fjölmiđlunum okkar. gaman vćri ađ sjónvarp allra landsmanna vćri međ t.d. mánađarlegan ţátt, sem fjallađi um tćkni og vísindarannsóknir, innan lands og utan í anda Sigurđar og Örnólfs. Ţađ mćtti sleppa einum og einum glćpaţćtti í stađinn. Ég efast ekki um ađ margir myndu vilja frétta af ţví hvernig gengur ađ opna hiđ harđlćsta hliđ og svörum andans hljóđa.

                 Kveđja.

                               Ţorvaldur Ágústsson

Ţorvaldur Ágústsson (IP-tala skráđ) 7.9.2013 kl. 22:25

2 Smámynd: Ágúst H Bjarnason

Sćll Ţorvaldur og takk fyrir póstinn.

Ég er sammála ţér ađ ţađ er allt of lítiđ um frćđsluefni í sjónvarpinu, og nánast ekkert innlent nema ágćtir ţćttir sem Ari Trausti hefur veriđ međ.

Mér ţykir ólíklegt ađ svona ţćttir ţurfi ađ vera dýrir. Fyrst og fremst eru ţetta viđtalsţćttir međ heimsóknum í fyrirtćki og stofnanir. Af nógu er ađ taka varđandi efni.

Svo mćtti einnig vera međ frćđsluefni um tćkni og vísindi sem hćfir börnum.

Ágúst H Bjarnason, 8.9.2013 kl. 12:19

Bćta viđ athugasemd

Ekki er lengur hćgt ađ skrifa athugasemdir viđ fćrsluna, ţar sem tímamörk á athugasemdir eru liđin.

Höfundur

Ágúst H Bjarnason
Ágúst H Bjarnason

Verkfr. hjá Verkís.
agbjarn-hjá-gmail.com

Audiatur et altera pars

Aðeins málefnalegar athugasemdir, sem eiga ótvíætt við efni viðkomandi pistils, og skrifaðar án skætings og neikvæðni í garð annarra, og að jafnaði undir fullu nafni, verða birtar. 

Um bloggiđ

Ginnungagap

Ýmislegt

Loftslag

Click to get your own widget

Teljari

free counters

Álverđ

http://metalprices.com/PubCharts/PublicCharts.aspx?metal=al&type=L&weight=t&days=12&size=M&bg=&cs=1011&cid=0

Sólin í dag:

(Smella á mynd)

.

Olíuverđiđ í dag:

Heimsóknir

Flettingar

  • Í dag (21.12.): 9
  • Sl. sólarhring: 10
  • Sl. viku: 73
  • Frá upphafi: 764859

Annađ

  • Innlit í dag: 4
  • Innlit sl. viku: 41
  • Gestir í dag: 4
  • IP-tölur í dag: 4

Uppfćrt á 3 mín. fresti.
Skýringar

Eldri fćrslur

Des. 2024
S M Ţ M F F L
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31        

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikiđ á Javascript til ađ hefja innskráningu.

Hafđu samband