Geimskot Frakka á Íslandi ... Iceland Space Center ... Myndir

 

 

 

 

Það kemur mörgum á óvart að heyra að franskir vísindamenn hafi skotið fjórum eldflaugum út í geiminn frá Íslandi fyrir rúmlega fjórum áratugum. (Uppfært 2017: Fyrir rúmlega hálfri öld - pistillinn er frá árinu 2008). Út í geiminn? Já, og meira að segja í 440 km hæð eða um 100 kílómetrum hærra en Alþjóða geimstöðin (Internartional Space Station) svífur umhverfis jörðu. Eldflaugarnar féllu í hafið langt fyrir sunnan land.

Sumarið 1964 settu frönsku vísindamennirnir frá CNES (Centre National d'Etudes Spatiales) upp búðir sínar á Mýrdalssandi á móts við Höfðabrekku og skutu upp tveim eldflaugum. Sumarið 1965 settu þeir upp búðir á Skógasandi og skutu aftur upp tveim eldflaugum. Höfundur vefsíðunnar, sem á þessum árum var nemandi í MR, var þarna á staðnum á vegum Almannavarna ríkisins, sem auðvitað var bara yfirskin til að fá leyfi til að komast í návígi við þennan einstæða atburð,  og hafði tækifæri til að njóta geimskotanna, enda vantaði ekki áhugann. Myndavélin var auðvitað með í för.

Tilgangur geimskotanna var að rannsaka Van Allen beltið, en þar sem það kemst næst jörðu við heimskautin myndast oft norðurljós.   Rafagnir sólvindsins festast í Van Allen beltinu, þjóta fram ag aftur milli segulskauta jarðar, og mynda norðurljós þegar þær rekast á loftagnir í háloftunum, segir í flestum kennslubókum.  Nú á tímum er reyndar talið að atburðarásin sé töluvert flóknari. Ísland hentaði vel til þessara rannsókna frönsku vísindamannanna vegna legu sinnar nærri norðurljósabeltinu, og væntanlega einnig vegna eyðisandanna á Suðurlandi og opna hafinu þar fyrir sunnan.

 

 

 

Eldflaugarnar voru af Dragon-1 gerð. Þær voru tveggja þrepa. Neðra þrepið kallaðist Stromboli, en efra þrepið Belier.

 

Helstu einkenni Dragon-1:

Mesta skothæð: 475 km
Knýr við flugtak: 75 kN
Heildarþungi við flugtak: 1.157 kg
Þvermál neðri hluta: 0,56 m
Vænghaf: 1,23 m
Lengd: 7,10 m
Burðargeta: 60 kg.
Eldsneyti: Fast, 686 kg í fyrra þrepi og 208 kg í síðara þrepi.

Alls var skotið 55 Dragon flaugum víðs vegar um heim á árunum 1962-'73. Þrjú skot misheppnuðust, en 52 tókust vel.

 

Eldflaugaskotin á Íslandi:

1. ágúst 1964, Mýrdalssandur.  Dragon D-10. Flughæð 440 km.
7. ágúst 1964, Mýrdalssandur.  Dragon D-11. Flughæð 420 km.

24. ágúst 1965, Skógasandur.  Dragon D-17. Flughæð 440 km.
3. september 1965, Skógasandur.  Dragon D-18. Flughæð 440 km.

 

Árið 1964 var skotpallurinn á sandinum á móts við Höfðabrekkuheiði, en skammt austan Skóga árið 1965.

Gríðarstórir loftbelgir með mælitækjum voru sendir á loft annað slagið. Vísindamennirnir voru í stöðugu sambandi við Háloftadeild Raunvísindastofnunar Háskólans, sem um áratugaskeið hefur rekið Segulmælingastöðina í Leirvogi, en skotið var þegar mælitæki gáfu til kynna að árangur af geimskotinu yrði væntanlega góður. Þorsteinn Sæmundsson stjörnufræðingur stóð vaktina í Reykjavík vegna fyrsta skotsins og fylgdist með mælingum frá forláta segulmæli sem nýlega hafði verið þróaður á Raunvísindastofnun. Á síritanum, sem var í Gömlu loftskeytastöðinni á Melunum, var ferill sem sýndi breytingar í segulsviði jarðar. Þessar breytingar voru mælikvarði á það sem var að gerast í háloftunum. Þegar Þorsteinn sá verulegar breytingar lét hann vísindamennina á sandinum vita um talstöðvarsamband. Segja má að Þorsteinn hafi nánast stjórnað geimskotinu og sagt til hvenær skyldi skjóta. Við næstu skot notuðu Frakkarnir segulmæli sem Raunvísindastofnun lánaði þeim.

 

Myndir:

Fyrstu myndirnar hér fyrir neðan tók höfundur vefsíðunnar árið 1964 þegar hann var 19 ára. Myndir frá 1965 leynast vonandi enn einhvers staðar í kössum eða kirnum, en verða settar hér ef þær finnast. Neðst er skemmtileg mynd ásamt kynningu á helstu vísindamönnunum sem Þorsteinn Sæmundsson tók sumarið 1965.

 

Myndirnar hér fyrir neðan eru nokkurn vegin í tímaröð.

 

 

 
Hjálmar Sveinsson þungt hugsi í forgrunni, enda mikil spenna í loftinu síðla sumars árið 1964.          Ljósm. ©ÁHB

Skotpallurinn undirbúinn           Ljósm. ©ÁHB

 

 Stækkun úr myndinni hér að ofan. Hjálmar Sveinsson kemur gangandi.           Ljósm. ©ÁHB

 

Fyrsta flaugin Dragon D10. Eldflaugin er yfir 7 metra löng og 1100 kg að þyngd.      Ljósm. ©ÁHB

 

 

Hún er rennileg séð frá þessu sjónarhorni. Dr. Mozer er hægra megin.           Ljósm. ©ÁHB

 

Á spjaldinu sem lokar eldhólfinu stendur Stromboli. Dr. Forrest Mozer í bakgrunni.           Ljósm. ©ÁHB

 

Rigning. Frakkarnir með sjóhatta.           Ljósm. ©ÁHB

 

Mýrdalssandur Space Center.

 

Takið eftir loftnetsspeglunum sem voru notaðir til að taka á móti merkjum frá eldflauginni.           Ljósm. ©ÁHB

 

Lyft í skotstöðu           Ljósm. ©ÁHB

 

Komin í skotstöðu. Ágúst Valfells fylgist með.           Ljósm. ©ÁHB

 

 
Höfundur pistils við Dragon D-10 

 

Stefnt til himins           Ljósm. ©ÁHB

 

Sigurður Ágústsson lögregluþjónn. Þekktur sem Siggi Palestína, en hann var um skeið á vegum Sameinuðu þjóðanna í Palestínu. Mikið ljúfmenni. Fulltrúi yfirvaldsins uppi á Höfðabrekkuheiði. Farið var með Harley Davidsson upp á topp vegna VHF talstöðvarinnar sem var á hjólinu. Það var ekki auðvelt mál, en hafðist.  Gufunes burðastöð í forgrunni. Svona stöðvar voru gemsar þess tíma, en á Gufunesbylgjunni mátti tala yfir fjöll og firnindi með endurkasti frá jónahvolfinu sem Frakkarnir voru að rannsaka.           Ljósm. ©ÁHB

 

 

 

Yfirmennirnir eru að taka ákvörðun hvort skjóta eigi. (Annars staðar hefur komið fram að eiginlega fór ákvörðunin fram í Reykjavík).  Nokkur óvissa var fyrir þetta skot. Skyndilega birtust óvenjulega mikil norðurljós og þá var ekki til setunnar boðið og skot undirbúið. Eldflaugin stefndi beint í miðju norðurljósakórónu. - Merkilegt hve undirritaður fékk að skoða sig um inni í stjórnstöðinni. Annað hvort var hann ósýnilegur, eða Frakkarnir svona einstaklega ljúfir.           Ljósm. ©ÁHB

 

 

Eldflauginni skotið á loft. Linsan á myndavélinni var opin í nokkrar sekúndur. Ekki var notaður þrífótur, en myndatökumaðurinn notaði það sem hendi var næst af búnaði stöðvarinnar til að styðja myndavélina.  Linsan er 50 mm, og sést af því að myndin er tekin skammt frá skotstað. Gríðarlegur hávaði !           Ljósm. ©ÁHB

 

Ánægðir leiðangursmenn á leið heim í hótel seint að kvöldi eftir velheppnað skot.           Ljósm. ©ÁHB

 

Þessa mynd tók Dr. Þorsteinn Sæmundsson árið 1965.             Ljósm. © Þorsteinn Sæmundsson

 

Þorsteinn segir svo frá:

"Á myndinni sjást (til vinstri) Forrest Mozer, síðar prófessor við Berkeley háskóla, og (fyrir miðju) prófessor Jacques-Emile Blamont, einn fremsti geimrannsóknamaður Frakka og sá sem stjórnaði þessum leiðangri. Hann var þá yfirmaður tækni- og vísindadeildar frönsku geimrannsóknastofnunarinnar CNES (Centre National d'Études Spatiales). Mig minnir að hann hafi átt drýgstan þátt í að Frakkar komu sér upp eldflaugaskotstöð í Kourou í frönsku Gajana (Guiana)".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Þorsteinn Sæmundsson fékk þennan pening til minningar um geimskotin

 

og í þakklætisskyni fyrir veitta aðstoð. Ártalið er 1964.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Höfundur pistilsins fékk þennan pening til minningar um geimskotin.

 

Ártalið er 1965.

 

 

Nokkur minningarbrot:

 

Fyrra sumarið var Ágúst Valfells kjarnorkuverkfræðingur forstöðumaður Almannavarna, en síðara sumarið Jóhann Jakobsson efnaverkfræðingur. 

-

Á söndunum var auðvitað eins konar mini-Frakkland og ríktu þar franskar hefðir. Meðal annars var auðvitað drukkið rauðvín með mat og þegar tilefni var til. Yfirleitt virtu laganna verðir þetta, en eitt sinn lenti íslenski túlkurinn í því að vera stöðvaður á þjóðveginum eftir að hafa innbyrt fáein glös. Nú voru góð ráð dýr, eða hvað? Hann greip til þess ráðs að þykjast ekki skilja íslensku og talaði bara frönsku, enda nýbúinn að smyrja málbeinið með franskri goggolíu. Laganna vörður skildi ekki neitt, og til að forðast óþarfa vandræði gaf hann honör og kvaddi hinn frönskumælandi mann með virktum.
-

Þarna voru ungir Frakkar sem voru miklir sjarmörar og auðvitað margar bráðfallegar ungar ólofaðar íslenskar stúlkur. Eftir á að hyggja stóðust þær freistinguna með mikilli prýði. Mér er til efs að íslenskir strákar hefðu staðið sig eins vel ef Frakkarnir hefðu verið af hinu svokallaða veikara kyni.

-

Gísli Gestsson ljósmyndari myndaði geimskotinn af fagmennsku. Hann fékk leyfi til að vera fáeina metra frá skotpallinum fram á síðustu stundu, en átti að forða sér fáeinum sekúndum fyrir skot, þegar ekki varð aftur snúið. Öllum til mikillar hrellingar hreyfðist ekki hvíti fólksvagninn sem hann var á. Hafði hann gleymt sér? Var hann í bráðri lífshættu við skotpallinn? Margar hugsanir flugu um hug flestra sem voru í hæfilegri fjarlægð að eigin áliti. Skyndilega skýst VW-bjallan af stað, og örskömmu síðar flaug eldflaugin upp í himinhvolfið. Vart mátti greina hver færi hraðar. Síðar kom í ljós að Gísli var á bílaleigubíl sem var með aðskildum svisslykli og startara sem var takki í mælaborðinu. Gísli áttaði sig ekki á þessum fornaldarbúnaði á öld tækni og geimferða og varð því heldur seinn fyrir. (Kanski eru þetta smá ýkjur sem ég vona að Gísli fyrirgefi).

-

Á skrifstofu sýslumannsins í Vík var komið upp stjórnstöð Almannavarna. Berent Sveinsson loftskeytamaður kom þar upp talstöð á "tuttuguogsjö-nítíu", eða 2.790MHz Gufunes-radíó tíðninni. Hann setti upp langan vír sem loftnet og "counterpoise" sem jörð, svo radíómál sé notað. Tilgangurinn var að hafa samband við varðskip sem lá skammt fyrir utan ströndina. Fulltrúar Almannavarna tóku hlutverk sitt hæfilega alvarlega og reiddu sig á meðfædda skynsemi og brjóstvit landans, enda var þetta bara rakettuskot, eða þannig.

-

Uppi á Höfðabrekkuheiði var stjórnstöð lögreglunnar í tjaldi, en þar sást vel yfir Mýrdalssand. Siggi Palestína eins og hann var kallaður var fullrtúi lögreglunnar. Hann var hið mesta ljúfmenni og þægilegur í umgengni, kanski vegna þess að hann var reynslunni ríkari eftir störf í Palestínu á vegum Sameinuðu þjóðanna. Hann var því óneitanlega heimsborgari í öllu fasi. Á Harley Davidson var forláta VHF talstöð sem ekki var hægt að taka af. Því var gripið til þess ráðs að fara með hjólið alla leið upp á topp, þó það kostaði pústra og stunur margra meðhjálpara. Þetta er langþyngsta ferðatalstöð sem undiritaður hefur komist í kast við.

 

Krækjur:

 

Dragon

Stromboli

Rockets in Europe

Dragon eldflaugaskot

Eldflaugaskot Frakka o.fl.

Vefsíða íslensku eldflaugasmiðanna

 

 

Örlygur Richter teiknaði þessa mynd af höfundinum árið 1966

 

Pistill þessi er samhljóða vefsíðunni Geimskot frakka á Íslandi 1964 & 1965 en þar eru aðeins stærri myndir.

 

 

"Life is like a box of chocolates. You never know what you are gonna get"

                                                                                                                                                                 Forrest Gump     

 

Athugasemdir

[Jóhann F Kristjánsson (IP-tala skráð) 19.3.2008 kl. 10:08]

Stórmerkileg færsla hjá þér.

Þetta er eitthvað sem svo sannarlega var fallið í gleymskunar dá,, enda ég ekki fæddur þegar fyrsta skotið átti sér stað. 

Takk kærlega fyrir þetta.

[Marinó Már Marinósson, 19.3.2008 kl. 11:32]

Þetta er mjög fróðlegt og skemmtilegt að lesa.  Ótrúlegt hvað flaugin var stór.   Ætli skotpallurinn sé ekki ennþá sjáanlegur? 

[Örn Jónasson (IP-tala skráð) 19.3.2008 kl. 11:36]

Askaplega flottur pistill hjá þér og flottar myndir!     Mjög fróðlegur pistill sem þú átt heiður skilið fyrir að gera svona góð skil á.

Þetta hefur verið stórmerkilegur atburður og það sem er merkilegast að engin leynd virðist hafa verið yfir þessu.  Amk. fékkstu að taka þessar frábæru myndir.  Margar þessara flauga voru reyndar síðar notaðar í þágu hernaðar.

[Ágúst H Bjarnason, 19.3.2008 kl. 11:44]

Þessi pistill var hálf falinn á vefsíðu sem er geymd á heimilistölvunni hér. Mér fannst ástæða til að afrita hana yfir á bloggið.

Marinó, það er hætt við að sandur hafi fokið yfir pallinn. Annars voru þeir tveir. Árið 1964 var skotið frá Mýrdalssandi en 1965 frá Skógasandi. Allar myndirnar nema sú neðsta eru frá 1964. Vonandi á ég eftir að finna eitthvað af myndum sem ég tók sumarið 1965 á Skógasandi. 

[Baldur Guðmundsson (IP-tala skráð) 19.3.2008 kl. 11:46]

Ég og fjölskylda mín erum ein af þeim sem brendum á Ford Prefect úr Reykjavík til að sjá geimskotin. Við vorum sein fyrir og ég keyrði drusluna eins og hún komst og var annað aftur brettið laust og framljósin vinkuðu bless í hverri holu og þær voru margar. Ég segi nú bara sí svona. "Asskoti er gaman að sjá þessar myndir sem eru líka svo góðar. Þú hefur verið með góða myndavél. Kveðja, BG

[Lára Hanna Einarsdóttir, 19.3.2008 kl. 12:01]

Stórskemmtileg og fróðleg lesning. Kærar þakkir. 

[Ólafur Þórðarson, 19.3.2008 kl. 17:09]

Frábært blogg! Gaman að þessu.

[Ásdís Sigurðardóttir, 20.3.2008 kl. 00:07]

Virkilega gaman af þessu, takk fyrir takk        gleðilega páska

[Sæmundur Bjarnason, 20.3.2008 kl. 10:24]

Áhugaverður og skemmtilegur pistill. Myndirnar líka skemmtilegar. Takk fyrir.

[Ása Hildur Guðjónsdóttir, 21.3.2008 kl. 14:25]

 Gleðilega páska

[Rúna Guðfinnsdóttir, 21.3.2008 kl. 18:24]

Stórfróðlegt.  Afar skemmtileg myndin af þér í mastrinu. Ansi góð

[Einar Steinsson, 21.3.2008 kl. 23:08]

Ég er alinn upp á þessum slóðum og man eftir þessum skotpöllum í sandinum á Mýrdalssandi. Þeir eru stutt frá gamla veginum. Ég hugsa að það séu um 15 ár síðan ég sá þá seinast en þá stóðu þeir alveg upp úr og virtust ekkert á leiðinni að hverfa.

[Ragnar Ágústsson, 23.3.2008 kl. 19:59]

Ég man þegar ég sá þessar myndir í fyrsta sinn, ég vissi ekki hvaðan á mig stóð veðrið. Mér fannst ótrúlegt að ég skyldi ekki hafa vitað af þessum merkisviðburði. Sama má segja um vini mína þegar þeir sáu gömlu heimasíðuna, þeir voru hreinlega steinhissa.

Sérstaklega skemmtilegt hversu góðar myndirnar eru. 5 stjörnur

[Magnús Már Guðnason (IP-tala skráð) 26.3.2008 kl. 01:04]

Sæll Ágúst,

alltaf gaman að sjá þessar myndir. Ég get rétt ímyndað mér að þetta hefur verið upplifun á sínum tíma.

Gaman væri nú að vita hvort að skotpallurinn sé fyrir vissu ennþá á staðnum. Við hjá eldflaugafélaginu höfum nefnilega rætt það hversu skemmtilegt það væri að skjóta næstu flaug okkar þarna. Ef einhver veit fyrir vissu hvort hann sé ennþá til staðar þá endilega látið í ykkur heyra. Veit einhver hvað hann var ca. nálægt sjónum?

Erlingur, ég vona að þú hafir verið að grínast en ef ekki þá bendi ég þér á þessa slóð http://www.braeunig.us/space/hoax.htm
Einnig bendi ég á heimildamyndina "In The Shadow of The Moon". Einhver sú flottasta sem ég hef séð í langan tíma.

[Ágúst H Bjarnason, 26.3.2008 kl. 07:36]

Sæll Magnús.

Einar Steinsson segir í #13 að hann hafi séð þá stutt frá gamla veginum fyrir 15 árum. 

[Sveinn í Felli (IP-tala skráð) 2.4.2008 kl. 13:06]

Skotpallurinn milli Múlakvíslar og Hjörleifshöfða sást nokkuð vel af gamla veginum (sunnan hans, nær Hjörleifshöfða minnir mig), hef ekki athugað hvernig hann liggur miðað við "nýju" veglínuna.