Žrišjudagur, 9. september 2008
Miklahvells-vélin og leitin aš Gušseindinni hjį CERN
Tekst mönnum aš skyggnast ķ hugskot skaparans? Tekst mönnum aš lķkja eftir skilyršunum sem voru viš Miklahvell fyrir 13,7 milljöršum įra žegar allt varš til śr engu į augabragši? Tekst mönnum aš finna Higgs bóseindirna, -öšru nafni Gušseindina? Tekst mönnum aš finna hulduefni? Lķtil svarthol? Hvaš meš ormagöng og annaš forvitnilegt? ... ??? ... Mesti hiti ķ alheimi? Mesti kuldi ķ alheimi? Einn dżrasti vélbśnašur allra tķma! Stęrsta og flóknasta vél allra tķma! Hvaš ķ ósköpunum er sterkeindastešji? LHC?
Hugurinn fer į flug, enda ekki nema von. Nś er veriš aš ręsa öreindahrašalinn hjį CERN, (Centre Européen de Recherche Nucléaire), Evrópsku rannsóknamišstöšinni ķ öreindafręši. Gamall draumur vķsindamanna um allan heim er aš rętast. 27 kķlómetra hringur nešanjaršar, ekkert er til sparaš.
Žaš sem er ef til vill undraveršast er hinn mikli drifkraftur žekkingaržarfar mannsins. Til aš svala forvitninni sameinast menn frį öllum heimsįlfum og smķša undrastóra vél sem notuš veršur til aš rannsaka smęstu fyrirbęri alheimsins. Vélin kostar rśmlega 500 milljarša króna, žannig aš forvitnin hlżtur aš vera mikil.
Er ekki viršingarvert žegar mannkyniš sameinast um svona um svona framtak? Vęri heimurinn ekki betri ef menn beindu kröftum sķnum og hugviti til aš fręšast ķ staš žess aš drepa mann og annan meš hugvitsamlegum morštólum?
Hvort sem menn finna Gušseindina eša ekki, žį er vķst aš įvinningurinn af žessu verkefni veršur grķšarlegur. Beinn og óbeinn. Sem dęmi mį nefna aš vefsķšutęknin er ęttuš frį CERN. Viš getum žvķ žakkaš CERN fyrir žaš sem vš teljum sjįlfsagšan hlut. Įn žessarar tękni vęri bloggiš ekki til. Margt annaš į örugglega eftir aš sjį dagsins ljós. Svo mikiš er vķst.
Ķ Spegli RŚV 9. sept. var mjög fróšlegt vištal viš Įgśst Valfells kjarnorkuverkfręšing og Gunnlaug Björnsson stjarnešlisfręšing. Hlusta mį į vištališ hér.
Engin hętta er į feršum. Ašeins er veriš aš lķkja eftir žvķ sem gerist ķ nįttśrinni sjįlfri. Žaš sem heyrst hefur um hugsanlega hęttu af svartholum sem kunna aš myndast er bara bull.
Higgs-eindin hefur žaš sameiginlegt meš Guši aš hafa aldrei sést žótt margir trśi žvķ aš hśn sé til.
Žaš er Higgs eindin sem gefur efninu massa. Įn hennar vęru allir hlutir žyngdarlausir. Svo einfalt er žaš, eša žannig...
Žetta telja menn aš minnsta kosti, en vita žaš ekki meš vissu. Žess vegna eru menn aš leita...
Žessi fręši eru į ystu mörkum mannlegrar žekkingar og žvķ til mikils aš vinna. Lķklega er žetta meš žvķ flóknasta sem menn hafa tekiš sér fyrir hendur. Žaš kom fram ķ vištalinu viš Gunnlaug Björnsson ķ RŚV aš upplżsingamagniš sem streymir frį vélinni er svo grķšarlegt aš engin ein tölva ręšur viš śrvinnsluna. Žess vegna eru tölvur og tölvuklasar um allan heim samstengir meš hįhrašaneti. Ķslendingar leggja til eina tölvu ķ žetta net.
Sterkeind er öreind samsett śr kvörkum, sem haldiš er saman meš lķmeindum. Sterki kjarnakrafturinn hefur įhrif į sterkeindir. Flokkast ķ žungeindir og mišeindir. Į ensku nefnast sterkeindir Hadron. Collider mętti nefna stešja, en hann lendir einmitt ķ įrekstri viš slaghamar eldsmišsins. Hadron Collider mį žvķ kalla Sterkeindastešja į ķslensku. Oršiš Hadron kemur aftur į móti śr grķsku, hadros = stór. Żmislegt į ķslensku er į Wikipedia sķšunni um Stašallķkaniš svokallaša.
Myndbandiš hér fyrir nešan gefur mjög góša hugmynd um žennan mikla vélbśnaš, sem er 27 km langur hringur. Žaš er vel žess virši aš skoša žaš. Sjón er sögu rķkari. Og muna eftir aš hlusta vel!
(Ath. Į įlagstķmum eru oft miklir hnökrar ķ YouTube. Žaš hjįlpar aš setja SpeedBit Video Accelerator ķ tölvuna. Ókeypis hér).
(Grein Morgunblašsins 9. sept. 2008, bls. 15).
Dr. Gušni Siguršsson kjarnešlisfręšingur starfaši um įrabil viš rannsóknir į öreindum hjį CERN:
Gott myndband: David Shukman & BBC fjalla um LHC
Bśist er viš grķšarlegu įlagi žannig aš ekki er vķst aš vefsjónvarpiš virki ;-)
Vefmyndavélar: http://www.cyriak.co.uk/lhc/lhc-webcams.html
Meginflokkur: Vķsindi og fręši | Aukaflokkar: Menning og listir, Menntun og skóli, Tölvur og tękni | Breytt 12.9.2008 kl. 09:01 | Facebook
Um bloggiš
Ginnungagap
Żmislegt
Loftslag
Teljari
Įlverš
Sólin ķ dag:
(Smella į mynd)
.
Olķuveršiš ķ dag:
Nżjustu fęrslur
- Kķnverskur loftbelgur yfir Amerķku, og Amerķskur belgur yfir ...
- Vķsindavefurinn: Getum viš seinkaš klukkunni į Ķslandi og fen...
- Sjįlfstęšisflokkurinn meš tęplega 19% meira fylgi en Samfylki...
- Bjarni Siguršsson harmonikkusnillingur frį Geysi. Fįein orš...
- Hvers vegna valdi Apple ekki Ķsland fyrir gagnaver...?
Heimsóknir
Flettingar
- Ķ dag (13.12.): 13
- Sl. sólarhring: 13
- Sl. viku: 75
- Frį upphafi: 764772
Annaš
- Innlit ķ dag: 9
- Innlit sl. viku: 48
- Gestir ķ dag: 9
- IP-tölur ķ dag: 9
Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar
Tenglar
Tenglar
Żmsar vefsķšur
- Efnisyfirlit pistla
- Lofthiti - Sjávarstaða - Hafís - Sólvirkni... Beintengdir ferlar
- Club du Soleil Greinar um samaspil sólar og vešurfars
- Stjörnufræðivefurinn
- Astronomy Picture of the Day
- Climate4you
- Watts Up With That?
- World Climate Report
- CO2 Science
- The Reference Frame
- Climate-Audit
- ICECAP
- The Air Went
- Science Sceptical Blog
- Roy Spencer
- Friends of Sience
- Prometheus
- Öldur aldanna. Sjaldan er ein báran stök - einnig í veðurfari? (2003) Vefsķša ĮHB
- Gróðurhúsaáhrif eða eðlilegar sveiflur í virkni sólar? (Grein í Lesbók Mbl. 20. júní 1998) Höfundur Įgśst H. Bjarnason
- Er jörðin að hitna?-Ekki er allt sem sýnist (1998) Vefsķša ĮHB
Uppskriftir
Żmsar mataruppskriftir
Myndaalbśm
Bloggvinir
- majab
- ragu
- amadeus
- andres08
- apalsson
- asabjorg
- askja
- astromix
- baldher
- biggibraga
- bjarkib
- bjarnijonsson
- bjarnimax
- bjorn-geir
- blindur
- bofs
- brandarar
- daliaa
- darwin
- duddi9
- ea
- egillsv
- einari
- einarstrand
- elinora
- elvira
- emilhannes
- esv
- eyjapeyji
- fhg
- finder
- finnur
- fjarki
- flinston
- frisk
- gattin
- geiragustsson
- gillimann
- gretaro
- gthg
- gudmbjo
- gudni-is
- gummibraga
- gun
- gutti
- haddi9001
- halldorjonsson
- halldors
- hlini
- hof
- hordurhalldorsson
- hreinsamviska
- hronnsig
- hugdettan
- icekeiko
- ingibjorgelsa
- jakobbjornsson
- jakobk
- johannesthor
- johnnyboy99
- jonaa
- jonasgunnar
- jonmagnusson
- jonpallv
- jonthorolafsson
- juliusvalsson
- karljg
- katrinsnaeholm
- kikka
- kje
- klarak
- kolbrunb
- krissiblo
- ksh
- kt
- lehamzdr
- liljabolla
- lillagud
- lindalea
- lucas
- maeglika
- maggij
- maggiraggi
- marinomm
- martasmarta
- marzibil
- mberg
- midborg
- minos
- morgunbladid
- mosi
- mullis
- naflaskodun
- nimbus
- nosejob
- omarbjarki
- ormurormur
- palmig
- perlaoghvolparnir
- peturmikli
- photo
- possi
- prakkarinn
- raggibjarna
- rattati
- ravenyonaz
- redlion
- rs1600
- rynir
- saemi7
- sesseljamaria
- sigfus
- sigurgeirorri
- sjalfstaedi
- sjerasigvaldi
- skari60
- skulablogg
- sleggjudomarinn
- stebbix
- steinibriem
- steinnhaf
- stinajohanns
- stjornuskodun
- storibjor
- straitjacket
- summi
- tannibowie
- thil
- thjodarskutan
- throsturg
- toro
- tryggvigunnarhansen
- valdimarjohannesson
- valdinn
- vefritid
- vey
- vidhorf
- vig
- visindin
- vulkan
- kristjan9
- arkimedes
- kliddi
- eliasbe
Eldri fęrslur
- Febrśar 2023
- Janśar 2019
- Maķ 2018
- Jślķ 2017
- Maķ 2017
- Febrśar 2017
- Janśar 2017
- Nóvember 2016
- Október 2016
- September 2016
- Jślķ 2016
- Aprķl 2016
- Mars 2016
- Febrśar 2016
- Janśar 2016
- Desember 2015
- Nóvember 2015
- Október 2015
- Įgśst 2015
- Jśnķ 2015
- Maķ 2015
- Aprķl 2015
- Mars 2015
- Febrśar 2015
- Janśar 2015
- Desember 2014
- Nóvember 2014
- Október 2014
- September 2014
- Įgśst 2014
- Jślķ 2014
- Jśnķ 2014
- Maķ 2014
- Aprķl 2014
- Mars 2014
- Febrśar 2014
- Janśar 2014
- Desember 2013
- Nóvember 2013
- Október 2013
- September 2013
- Įgśst 2013
- Jślķ 2013
- Jśnķ 2013
- Maķ 2013
- Aprķl 2013
- Mars 2013
- Febrśar 2013
- Janśar 2013
- Desember 2012
- Nóvember 2012
- September 2012
- Įgśst 2012
- Jślķ 2012
- Jśnķ 2012
- Maķ 2012
- Aprķl 2012
- Mars 2012
- Febrśar 2012
- Janśar 2012
- Desember 2011
- Nóvember 2011
- Október 2011
- September 2011
- Įgśst 2011
- Jślķ 2011
- Jśnķ 2011
- Aprķl 2011
- Mars 2011
- Febrśar 2011
- Janśar 2011
- Desember 2010
- Nóvember 2010
- Október 2010
- September 2010
- Įgśst 2010
- Jślķ 2010
- Jśnķ 2010
- Maķ 2010
- Aprķl 2010
- Mars 2010
- Febrśar 2010
- Janśar 2010
- Desember 2009
- Nóvember 2009
- Október 2009
- September 2009
- Įgśst 2009
- Jślķ 2009
- Jśnķ 2009
- Maķ 2009
- Aprķl 2009
- Mars 2009
- Febrśar 2009
- Janśar 2009
- Desember 2008
- Nóvember 2008
- Október 2008
- September 2008
- Įgśst 2008
- Jślķ 2008
- Jśnķ 2008
- Maķ 2008
- Aprķl 2008
- Mars 2008
- Febrśar 2008
- Janśar 2008
- Desember 2007
- Nóvember 2007
- Október 2007
- September 2007
- Įgśst 2007
- Jślķ 2007
- Jśnķ 2007
- Aprķl 2007
- Mars 2007
- Febrśar 2007
- Janśar 2007
- Desember 2006
- Nóvember 2006
- Október 2006
- September 2006
Fęrsluflokkar
- Bloggar
- Bækur
- Dægurmál
- Evrópumál
- Ferðalög
- Fjármál
- Fjölmiðlar
- Heilbrigðismál
- Heimspeki
- Íþróttir
- Kjaramál
- Kvikmyndir
- Lífstíll
- Ljóð
- Löggæsla
- Mannréttindi
- Matur og drykkur
- Menning og listir
- Menntun og skóli
- Samgöngur
- Sjónvarp
- Spaugilegt
- Spil og leikir
- Stjórnmál og samfélag
- Sveitarstjórnarkosningar
- Tónlist
- Trúmál
- Trúmál og siðferði
- Tölvur og tækni
- Umhverfismál
- Utanríkismál/alþjóðamál
- Vefurinn
- Viðskipti og fjármál
- Vinir og fjölskylda
- Vísindi og fræði
Athugasemdir
Mikiš óskaplega er žetta spennandi! Takk fyrir alla fręšsluna.
Grétar Einarsson.
Grétar Einarsson og Óskar Įsgeir Įstžórsson , 10.9.2008 kl. 14:06
En hvaš meš heimsendinn!
Siguršur Žór Gušjónsson, 10.9.2008 kl. 20:41
Siguršur. Heimsendirinn veršur vęntanlega einhvern góšan vešurdag į nęstunni žegar bśiš veršur aš fķnstilla gręjuna.
Heisendirinn fer fram eins og sjį mį hér.
Įgśst H Bjarnason, 10.9.2008 kl. 21:33
Siguršur:
Komiš hefur veriš fyrir sérstökum Panic Button sem hęgt er aš nota ķ neyšartilvikum ef allt er komiš ķ óefni.
Į bśnašinum stendur:
Black Hole / Strangelet CRASH Button.
CMS ABORT
In case of imminent world destruction: break glass and push CMS abort button.
(CMS er śtskżrt hér, Strangelet hér)
Nś getum viš sofiš rólega
Įgśst H Bjarnason, 10.9.2008 kl. 22:06
Žetta er virkilega spennandi! - Žakka žér kęrlega fyrir žennan góša og upplżsandi pistil. - Nśna er mašur lķka svo skratti öruggur, žegar mašur hefur "rauša hnappinn" ķ hendi sér. - Takk enn og aftur.
Lilja Gušrśn Žorvaldsdóttir, 11.9.2008 kl. 00:17
Rauša hnappnum var nappaš hér af vefsķšu öreindafręšingsins Dr Lobos Motl (doktor ķ svoköllušum strengjafręšum), žar sem hann fjallar um kjįnaskapinn sem veriš hefur ķ fréttum undanfariš varšandi hęttuna af žessari tilraun. Einhver hefur ķ grķni smķšan žennan kassa meš PanicButton
Įgśst H Bjarnason, 11.9.2008 kl. 07:29
Sęll Įgśst. Sannarlega merkileg vķsindi, sem stunduš eru hjį CERN og mikiš hugvit, sem žar er aš baki. En er ekki talsverš motsögn svo ekki sé meira sagt ķ tilgįtunni um uppruna alheims ķ Miklahvelli žegar allt į aš hafa oršiš til śr engu į sekśndubroti ķ ofsasprengingu, sem sagt er aš gęti enn ķ geimnum eftir 13, 7 milljarša įra?
Foršum var mér kennt aš žaš vęri grundvallarlögmįl ķ ešlis- og efnafręši aš ekkert gęti oršiš til śr engu og aš ekkert gęti heldur oršiš aš engu.eingöngu vęri um aš ręša fasabreytingar. Hvernig gat oršiš sprenging ef ekkert sprengiefni var til? Getur eitthvaš veriš til sem žó er ekki til? Žetta vefst fyrir mér, fįvķsum leikmanni. Ég giska į aš hvorki sé til upphaf né endir į alheiminum og aš tilvist hans sé óśtskżranleg bęši frį vķsindalegu og trśarlegu sjónarmiši. Kannski er heimurinn ašeins ein alheimsvera, žar sem hvert sólkerfi er ašeins ein frumeind ķ lķkama hennar. En eftir stendur žessi ósvaranlega rįšgįta; hvernig varš allt til?
Meš góšum kvešjum. Žorvaldur Įgśstsson.
Žorvaldur Įgśstsson (IP-tala skrįš) 11.9.2008 kl. 22:47
Ég vil benda forvitnum į athyglisverša grein ķ nżjasta hefti Ganglera (tķmarits Gušspekifélagsins) sem fjallar um engla en ķ žvķ sambandi er lķka rętt um alheiminn sem lifandi. Skemmtileg og įhugaverš grein. Žaš er rétt aš halda žvķ rękilega til haga aš miklahvellskenningin er KENNING en ekki sönnun į uppruna alheimsins og żmsir fręšimenn ķ fęršigrein sem nefnd er Cosmology hafa komiš fram meš efasemdir um žann hluta hennar sem tengist śtvķkkun alheimsins.
Grétar Einarsson
Grétar Einarsson og Óskar Įsgeir Įstžórsson , 12.9.2008 kl. 00:12
Takk fyrir athugasemdirnar Grétar og Žorvaldur. Aušvitaš er kenningin um Miklahvell bara kenning ennžį. Žaš er samt svo fjölmargt sem bendir til žes aš eitthvaš stórkostlegt hafi gerst fyrir 13,7 milljöršum įra. Žegar ég skrifaši "...žegar allt varš til śr engu į augabragši" ķ inngangi pistilsina hefši ég aš minnsta kosti įtt aš hafa gęsalappir um oršiš engu og skrifa "...žegar allt varš til śr "engu" į augabragši". Var žetta "ekkert" samansafn öreinda eša einhvers konar orkubolti? Ekki hef ég hugmynd um žaš.
Žegar ég var tįningur keypti ég bókina "Creation of the Universe" eftir George Gamow, en hann var einn höfunda kenningarinnar um Miklahvell įriš 1930 įsamt Lemaitre og Freedman. Bókin er upphaflegar gefin śt 1952 en mitt eintak er frį 1959. Ķ žessari gömlu bók er kenningin rökstudd į mjög sannfęrandi hįtt, en sķšan hefur margt bęst ķ sarpinn sem styšur kenninguna, en ekkert ennžį komiš fram sem fellir hana.
Žaš er mjög fróšlegt vištal um upphaf og endi alheims viš Einar H Gušmundsson prófessor ķ stjarnešlisfręši hér.
Žaš vęri gaman aš ręša žessi mįl ferkar...
Įgśst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 07:28
Į Wikipedia er greinargóš samantekt į ķslensku um Miklahvell hér.
Įgśst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 07:41
Aušvitaš lendir mašur ķ vandręšum žegar hugsaš er um upphaf heimsins. Havš geršist žį, hvernig og hversvegna? Hvaš geršist į undan Miklahvelli? Hvernig mį žaš vera aš žį hafi hvorki veriš til efni né tķmi? Hvers vegna er hvorki til efni né tķmi handan viš ystu mörk alheimsins?
Žaš er aušvitaš erfitt aš ķmynda sér svona lagaš, en samt hefur mönnum tekist aš smķša mjög sannfęrandi kenningu um atburšarįsina į fyrstu augnablikum Miklahvells. Ķ ešlisfręšinni er ekki hęgt aš sanna kenningar, en žaš er hęgt aš gera tilraunir og męlingar til aš reyna aš komast aš raun um hvort kenningin sé rétt. Enn sem komiš er styrkja einmitt męlingar og tilraunir kenninguna. Samt vantar örugglega mikiš upp į aš heildarmyndin sé rétt. Vķsindamenn eru enn aš leita. Tilraunin hjį CERN er einn lišur ķ žessari miklu leit.
Ķ Lesbók Morgunblašsins 3. janśar 2008 var įhugaverš og skemmtileg grein ķ Mogganum. "Hvaš geršist į undan Miklahvelli". Greinin byrja svona:
Mynd af allri greininni mį finna hér. (Smella tvisva į myndina žar til greinin veršur lęsileg).
Įgśst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 10:58
Žaš įtti aš standa "Ķ Lesbók Morgunblašsins 3. janśar 1998 var įhugaverš og skemmtileg grein ķ Mogganum..."
Įgśst H Bjarnason, 12.9.2008 kl. 11:00
Jį žetta eru athyglisveršar pęlingar ķ meira lagi
Grétar Einarsson
Grétar Einarsson og Óskar Įsgeir Įstžórsson , 12.9.2008 kl. 12:01
Mķn kenning er góš og margir įnęgšir meš hana og telja hana ekki fjarstęšu, enda einföld og aušskilin.
Ég tel aš "alheimurinn" sem viš höfum vitneskju um sé bara eins og fiskabśr hjį žeim stóru. Viš bśum ķ gķgantķsku bśri (Aš okkar mati) öšrum til skemmtunar og yndisauka...sem gęludżr.
Góša helgi!
Rśna Gušfinnsdóttir, 12.9.2008 kl. 13:24
Bęta viš athugasemd [Innskrįning]
Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.