Hefur þú séð Andromedu?

Andromeda vetrarbrautin er glæsileg. Smella þrisvar á myndina til að sjá stærri mynd. Astronomy Picture of the Day 2008-1-24
 

Andromedu vetrarbrautina má greina með berum augum þar sem ljósmengun er mjög lítil, en hún sést vel með venjulegum handsjónauka sem frekar óskýr hnoðri í Andromedu stjörnumerkinu. Hún er í 2,8 milljón ljósára fjarlægð, þannig að svona leit hún út fyrir 2.800.000 árum! Þarna eru milljarðar sólna og ekki ólíklegt að einhvers staðar sé viti borið líf. Hugsanlega er þar einhver að virða fyrir sér okkar vetrarbraut

Stjörnufræðingar nefna hana oft M31, en hún er svokölluð þyrillvetrarbraut eins og okkar eigin vetrarbraut. Þar eru líklega meira en 400 milljarðar sólna.  Hugsum okkur að aðeins ein sól af milljón hafi reikistjörnu sem líkist jörðinni og að þar hafi líf í einhverri mynd þróast. Í Andromedu væru þá 400 milljón þannig "jarðir".  Auðvitað vitum við nákvæmlega ekkert um þetta, en það er gaman að láta hugann reika. Hugsum okkur aftur að við viljum ná sambandi við einhverja viti borna veru þar og sendum skilaboð með öflugum útvarpssendi. Viðkomandi fær ekki skeytið fyrr en eftir 2,8 milljón ár og við hugsanlegt svar í fyrsta lagi eftir 5,6 milljón ár! 

Reyndu að koma auga á Andromedu næst þegar þú ert undir stjörnubjörtum himni þar sem ljósmengun er lítil. Þú getur notað stjörnukortið sem er neðst á síðunni til að finna hana.

(Orðið "vetrarbraut" er hér notað fyrir "galaxy" þar sem við eigum ekkert gott íslenskt orð yfir fyrirbærið. Orðið stjörnuþoka er ekki nógu gott því það þýðir eiginlega rykský í himingeimnum. Sjá t.d. myndir af Orion þokunni (Orion nebula) hér.  Orðið stjörnuþoka er einnig oft notað fyrir galaxy og einnig óreglulegar stjörnuþyrpingar).
 

Þegar bloggarinn var að taka mynd af Hale Bopp halastjörnunni í mars 1997 var hann svo heppinn að Andromeda vetrarbrautin var þar nálægt og sést hún neðst til hægri á myndinni.

Á myndinni má einnig sjá aragrúa stjarna sem eru ósýnilegar með berum augum. Filma var Kodak PPF Pro 400 ASA. Linsa 135mm, Ljósop 3,5. Lýsingartími um 2 mínúur. Stjörnuhimninum var fylgt eftir með heimasmíðuðu mótordrifi.

 

 Hale Bopp, Andromeda og norðurljós í mars 1997

 

Andromedu má sjá á stjörnukortinu hér fyrir neðan sem gildir fyrir 4. febrúar 2008 kl. 21.00

Svona kort er hægt að sjá á vefsíðunni Heavens Above

Þetta er mjög áhugaverð vefsíða. Með því að skrá sig sem notanda (Register as an user) og gefa upp stað (Observing site, t.d. Reykjavík) er hægt að sjá stjörnukort fyrir himininn eins og hann er núna, miðað við staðinn sem gefinn er upp.  Ýmislegt fleira forvitnilegt er þar, svo sem upplýsingar um brautir gervihnatta, halastjörnur, o.fl.

Andromeda er mjög hátt á himninum í vesturátt um kl 21.   Auðvelt er að finna stóra "W" stjörnumerkið Cassiopeia, en Andromeda er nánast "undir" W-inu. Ef þú veist hvar pólstjarnan er, þá skaltu draga ímyndaða línu þaðan og í gegn um W og framlengja hana síðan þar til hún sker Andromedu vetrarbrautina. Notaðu venjulegan handsjónauka.

 

 Myndin efst er frá Astronomy Picture of the Day (APOD)

Athugasemdir

[Guðríður Pétursdóttir, 4.2.2008 kl. 08:19]

það er eins og einhver hafi hellt mjól í kaffið(himininn) og sé svo að hræra í

[Guðríður Pétursdóttir, 4.2.2008 kl. 08:19]

á efstu myndinni sko

[Bryndís R (IP-tala skráð) 4.2.2008 kl. 09:10]

Skemmtilegt að lesa þetta. Og flott að sjá myndirnar.

[Júlíus Valsson, 4.2.2008 kl. 09:32]

Skemmtilegur pistill og glæsilegar myndir!
Annars hefur mér alltaf þótt fremur undarlegt að nota orðið "vetrarbraut" sem samheiti í sömu merkingu og orðið "stjörnuþoka" (e:galaxy). Í mínum huga er bara ein Vetrarbraut þ.e. það sem kallað hefur verið á ensku "Milky Way". E.t.v. ætti fremur að tala um "mjólkurbrautir" þar sem "gala" merkir mjólk á grísku?

[Ágúst H Bjarnason, 4.2.2008 kl. 09:42]

Sæll Júlíus.

Ég held að okkur vanti í málið orð yfir "galaxy". Orðið "stjörnuþoka" er nefnilega frekar óljóst orð. Á bloggsíðunni  Stjörnufræðivefurinn stendur hér: "Við hjá stjornuskodun.is höfum tamið okkur að nota orðið vetrarbraut í stað stjörnuþoka. Hið síðarnefnda er notað fyrir margs konar fyrirbæri og er ruglingslegt í notkun".

Vísindavefurinn notar orðið vetrarbraut fyrir Andromedu, sjá hér.

[Brjánn Guðjónsson, 4.2.2008 kl. 09:50]

gæti það hafa verið hún sem ég sá með berum augum, fyrir 2 vikum eða svo, eða eru þær margar sjáanlegar með berum augum? var þá einmitt í ca vesturátt um miðbik kvölds. ég var staddur í bústað á flúðum og stjörnubjartur himinn. þó sá ég hana varla ef ég horfði beint á hana, en sá greinilega ljósský útundan mér, horfði ég til hliðar.

[Ágúst H Bjarnason, 4.2.2008 kl. 12:00]

Sæll Brjánn

Andromeda er eina "vetrarbrautin" önnur en okkar sem við getum greint með berum augum.  Maður sér hana þó mjög óljóst og eiginlega það dauft að maður er ekki alltaf viss hvort maður greini hana raunverulega með berum augum. Maður sér hana þó ótvírætt með handsjónauka, en alls ekki eins flott og á myndinni.

Vefsíðan Heavens Above er mjög góð til að átta sig á himinhvolfinu. Þar kemur einnig fram hvaða halastjörnur eru sýnilegar, en þær eru oft mjög ógreinilegar og gætu litið út eins og mjög dauft ljósský eins og þú lýsir.
 

[Ágúst H Bjarnason, 4.2.2008 kl. 15:59]

Það er rétta ð benda á að halastjarnan 17P Holmes er ekki fjarri Andromedu þessa dagana. Sjá kort. Nánar hér.  Það á að vera hægt að greina hana með berum augum. Ljósmyndir hér.

[Rúna Guðfinnsdóttir, 5.2.2008 kl. 01:19]

Ég hreinlega elska svona skýjaglópa  

PS: Ég þoli ekki að hugsa um himingeiminn því þá finn ég hversu agnarsmá ég er..en ég vil vera stór!!!!

[Margrét St Hafsteinsdóttir, 5.2.2008 kl. 01:40]

Æðislegar myndir og flottur og fræðandi pistill. Takk.

[Ásdís Sigurðardóttir, 5.2.2008 kl. 15:05]

Snilldar myndir og gott heilaklór, elska þessar færslur hjá þér, elska svona gríðarlega stórar tölur og hugsanir.  Frábært takk takk.   

[gudni.is, 5.2.2008 kl. 16:30]

Þetta eru frábærar myndir, alveg hrikalega falleg sýn!!  Ég hef ekkert vit á stjörnufræði, en svolítið vit á ljósmyndum og þetta heillar mig helling satt best að segja!

[Ívar Pálsson, 5.2.2008 kl. 16:39]

Takk fyrir skemmtilegar myndir og fræðslu, Ágúst. Ótrúlega ertu vel græjaður með mótordrifið. Ég er sammála með óljósa merkingu og notkun orðsins „stjörnuþoka“ og nota því „vetrarbrautir“ um enska heitið „galaxies“. Fyir utan það er ekkert þokukennt við skýran hvirfil eins og Vetrarbrautina eða Andrómedu, nema ef vera skyldi það þegar við horfum á hluta Vetrarbrautarinnar sem þokuský yfir næturhimininn.

Ég á ágætis plakat sem sýnir fyrst sólkerfið, svo næstu grúppu (solar neighbourhood að mig minnir), síðan næstu (Vetrarbrautina), svo kippu af nálægum vetrarbrautum, síðan Megaclusters osfrv. Það væri ágætt að vita íslensk heitin á þessum víddum, 1,2,3,4,5 ef þú þekkir þau. Á meðan skal ég finna plakatið góða. Það sýnir mér að líkingin með sandströnd og sólir lýsir stærð ekki rétt, heldur ferð manns um Sahara eyðimörkina, þar sem hvert og eitt sandkorn er sól (stjarna). Var ekki hinn þekkti (eða útreiknaði) alheimur einmitt að stækka margfalt nýverið, frá fyrri tölum?

[Ágúst H Bjarnason, 5.2.2008 kl. 17:11]

Hér er gamla myndavélin Pentax K1000 á heimasmíðaða mótordrifinu sem ég notaði til að taka myndir af Hale Bopp 1997. Mótorinn snýst einn hring á mínútu og er drifinn með kristalstýrðum rafeindabúnaði sem er í litla svarta kassanum. Rörið lengst til hægri er til að stilla búnaðinn af með því að miða á pólstjörnuna. Svona búnaður þarf ekki að vera flókinn og má jafnvel sleppa mótornum. Smíðateikningar er hægt að finna á netinu með því að leita að "Barn Door Tracker".  Í dag á ég heldur fullkomnara tæki sem kallast AstroTrac.

Fleiri myndir af Hale Bopp hér.

[Ágúst H Bjarnason, 5.2.2008 kl. 17:20]

Ívar, það væri gaman að fá svar við þessu frá einhverjum sem er fróðari en ég.  Vonandi er einhver slíkur að lesa.  Þangað til vil ég minna á vef Stjörnuskoðunarfélagsins  http://www.astro.is .  Einnig frábæra síðu Snævarrs Guðmundssonar sem er líklega okkar besti stjörnuljósmyndari http://www.snaevarr.com

[Þorvaldur Ágústsson (IP-tala skráð) 9.2.2008 kl. 00:31]

Sæll Ágúst.

 Fróðleg og skemmtileg færsla hjá þér og vekur mann til umhugsunar um mikilleik alheimsins og smæð mannsins.  Þú nefnir í athugasemd að það vanti gott íslenskt orð í staðinn fyrir orðin vetrarbraut eða stjörnuþoka sem þýðing á galaxy.Í bókinni Himingeimurinn, eftir nafna þinn Ágúst Bjarnason (og kannski frænda) gefin út á Akureyri 1926, koma fyrir orðin veraldar-ey og stjörnuhverfi í merkingunni vetrarbraut. Einnig minnir mig að í skrifum um þessi fræði hafi verið notað orðið þyrping, t. d. sólnaþyrping og eftir lögun þyrpinganna; kúluþyrping eða þyrilþyrping. Persónulega finnst mér orðið stjörnuhverfi eða sólnahverfi koma vel til greina. Þá er vetrarbrautin okkar stjörnuhverfi í geimnum. Mér kom þetta í hug þegar ég var að lesa pistilinn þinn.

    Kveðja,

             Þorvaldur Ágústsson
 

  
 

[Ágúst H Bjarnason, 9.2.2008 kl. 09:20]

Sæll Þorvaldur og takk fyrir kommentið.

Ég á því miður ekki bókina sem þú minnist á, en hún er næstum örugglega eftir afa minn og alnafna. Sjá hér .

Þetta eru skemmtilegar hugmyndir sem þú ert með varðandi íslenskt orð fyrir galaxy. Ég var einmitt að fletta bókinni "Nútíma stjörnufræði - frá sólkerfinu okkar til vetrarbrauta og endimarka alheimsins" eftir Vilhelm S. Sigmundsson. Þetta er mjög góð bók sem kom út í fyrra. Það kemur strax fram í bókartitlinum hvaða orð er notað fyrir galaxy.

Mér finnst sjálfum það vera hálf vandræðalegt að skrifa vetrarbrautin Andromeda og Vetrarbrautin okkar (með stórum staf). Næstum eins og við hefðum ekki orð yfir kaupstað og skrifuðum reykjavíkin Akureyri, eða þannig

[Þorvaldur Ágústsson (IP-tala skráð) 9.2.2008 kl. 19:07]

Sæll aftur Ágúst.

  Þökk fyrir svarið við athugasemdinni minni. Það er hárrétt hjá þér að bókin Himingeimurinn mun vera eftir afa þinn.Í formála fyrir henni getur hann þess að hann hafi samið ritið; Yfirlit yfir sögu mannsandans í fjórum bindum og von sé á því fimmta en á síðunni, um afa þinn,sem þú vísar til er þess getið að þetta rit sé kunnasta og áhrifamesta ritverk hans.Bókin Himingeimurinn er fyrsta bindið í fjögurra binda ritröð,sem hann kallar heimssjá og var ætlað að lýsa heimsmynd vísindanna. Á síðunni sé ég að Heimsmynd vísindanna hefur verið gefin út árið 1931 sjálfsagt í einu bindi.

    Með kveðju

             Þorvaldur Ágústsson.

[Ágúst H Bjarnason, 9.2.2008 kl. 20:15]

Sæll aftur Þorvaldur

Þakka þér kærlega fyrir upplýsingarnar. Þessar bækur Heimsmynd vísindanna og Himingeiminn vantar mig í safnið. Sögu mannsandans í fimm bindum á ég og nokkra aðra titla, en vantar greinileg ýmislegt í bókaskápinn.

Bestu kveðjur, Ágúst