Spjall um segultruflanir sólar sem benda til minnkandi virkni - - - og kvæðið um samlíkingu sólarinnar...

 

 

 

 

 Hvað er betra en sólarsýn
þá sveimar hún yfir stjörnurann?
Hún vermir, hún skín
og hýrt gleður mann.
                                                                                      Bjarni Gissurarson 1621 - 1712.

 

 

 

Skammtímabreytingar af völdum rafagnastrauma frá sólinni hafa verið skráðar í áratugi. Meðal annars í á vegum Háloftadeildar Raunvísindastofnunar Háskólans. Þessar breytingar geta jafnvel verið það miklar að þær birtist sem flökt í stefnu  áttavita.

Þetta segulflökt sem sólvindurinn ber með sér er einn af mælikvörðunum á virkni sólar.

Á vefsíðu Háloftadeildar Raunvísindastofnunar Háskólans stendur eftirfarandi m.a.:

 "Háloftadeild rekur segulmælingastöð í Leirvogi í Mosfellssveit. Stöðinni var komið á fót árið 1957 og er hún hin eina sinnar tegundar hér á landi. Þar eru skráðar breytingar á segulsviði jarðar, bæði skammtímabreytingar af völdum rafagnastrauma frá sólu og hægfara breytingar sem stafa af hræringum í kjarna jarðar. Breytingarnar hafa meðal annars áhrif á stefnu áttavitanála, og langtímamælingar í Leirvogi eru því notaðar til að leiðrétta kort fyrir siglingar og flug. Niðurstöður mælinga sem skráðar eru á 10 sekúndna fresti eru sendar daglega til gagnamiðstöðvar í Kyoto í Japan og mánaðarlega til Boulder í Colorado.

Háloftadeildin sér einnig um rekstur tveggja stöðva til norðurljósarannsókna, en stöðvarnar eru í eigu Pólrannsóknastofnunar Japans. Önnur þeirra er á Augastöðum í Borgarfirði, en hin á Mánárbakka á Tjörnesi. Stöðvum þessum var komið upp 1983, en tækjabúnaður þeirra er í stöðugri þróun. Hið sama er að segja um segulmælingastöðina í Leirvogi.

Þá sér Háloftadeildin um rekstur tveggja ratsjárstöðva til rannsókna á rafhvolfi jarðar. Önnur þeirra er  við Stokkseyri en hin við Þykkvabæ. Fyrrnefnda stöðin var sett upp árið 1993 og er í eigu franskra rannsóknastofnana en sú síðarnefnda, sem tók til starfa 1995, er í eigu háskólans í Leicester í Englandi. Þessar stöðvar eru mikilvægur hlekkur í keðju slíkra stöðva sem nær bæði til norður- og suðurhvels jarðar. Markmiðið með keðjunni er að kortleggja áhrif sólar á rafhvolfið".

Sá sem þennan pistil ritar vann á námsárunum sem sumarmaður á Háloftadeildinni, og kom því oft í Segulmælingastöðina í Leirvogi. Á þeim áratugum sem síðan eru liðnir hef ég komið þangað nokkrum sinnum, síðast líklega fyrir um fimm árum. Dr. Þorsteinn Sæmundsson var deildarstjóri Háloftadeildar lengst af, en nú ræður Dr. Gunnlaugur Björnsson þar ríkjum.

Mér er minnisstætt hve mikið alúð hefur alla tíð verið lögð við stöðina og úrvinnslu gagna. Þarna fékk ég að kynnast vísindalegum vinnubrögðum Þorsteins sem ávallt hafa verið í hæsta gæðaflokki. Aldrei mátti vera neinn vafi á að mæligögn væru eins rétt og nokkur kostur væri á, og ef grunur var um að þau væru það ekki, þá var ekki hætt að leita að skýringum fyrr en þær lágu fyrir. Þarna kom ég að viðhaldi tækjabúnaðar, gagnaúrvinnslu og jafnvel framköllun á kvikmyndafilmu úr norðurljósamyndavél. Þarna var meðal annars verið að framkvæma óbeinar mælingar á sólinni, þ.e. breytingum á segulsviði jarðar og jónahvolfinu. Þarna voru notuð mælitæki sem voru einstök í heiminum, m.a róteinda-segulsviðsmælirinn Móði sem Þorbjörn Sigurgeirsson prófessor smíðaði ásamt samstarfsmönnum sínum. Mörg tækjanna í segulmælingastöðinni, e.t.v. flest, voru smíðuð á Íslandi. 

Þorbjörn Sigurgeirsson prófessor í eðlisfræði við HÍ hóf stafrækslu síritandi mælistöðvar í Leirvogi á alþjóða jarðeðlisfræðiárinu 1957, þannig að þar hafa nú verið gerðar mælingar samfellt í meira en hálfa öld. Um Þorbjörn má lesa í einkar fróðlegri samantekt Leós Kristjánssonar sem finna má hér.  Þorbjörn var einstakur maður, jafnvígur á fræðilega eðlisfræði, tilraunaeðlisfræði, rafeindatækni, o.m.fl. Einstakt ljúfmenni og góður kennari, en ég var svo heppinn að hafa hann sem kennara í rafsegulfræði á sínum tíma fyrir margt löngu.

 

Jæja, nóg komið af útúrdúrum, en skoðum aðeins hver áhrif sólin hefur haft á segulflökt jarðar síðastliðna hálfa aðra öld, þ.e. skammtímabreytingar af völdum rafagnastrauma frá sólu, sem minnst er á á vef Háloftadeildar.

 ---

Ferillinn hér fyrir neðan uppfærist sjálfkrafa og sýnir hann breytingar í Average Planetary Magnetic Index (Ap) síðan um síðustu aldamót, eða í rúman áratug (2000 til janúar 2011).  Athygli vekur hve lágt gildið hefur verið undanfarin tvö ár eða svo, en Ap stuðullunn hefur verið að dóla kringum gildið 5, og jafnvel aðeins neðar.

 

                                           http://www.swpc.noaa.gov/SolarCycle/Ap.gif

 

En hvernig hefur Ap stuðullinn verið þau síðastliðin 80 ár sem góð gögn eru til um. Það sýnir næsta mynd sem nær frá 1932 til 2008.

Örvarnar neðst á myndinni merkja lágmörk í sólsveiflunni. Lárétta línan er við Ap=6. Kuldatímabiðið um 1970 ("hafísárin") hefur verið merkt inn. Það er ljóst að undanfarin tvö ár hefur Ap stuðullinn verið sá lægsti sem mælst hefur síðan 1932.

 

 

 

 Myndin hér fyrir neðan sýnir breytingar alla leið aftur til ársins 1884 til dagsins í dag, en myndin er fengin á vefsíðu Dr Leif Svalgaard.  Sést nokkurs staðar lægra gildi en mælist um þessar mundir?

Ath að ferlarnir á þessum myndum er ekki endilega alveg sambærilegir.  Meðaltalið er ekki alls staðar tekið yfir jafn langan tíma, þannig að smávægilegur munur getur verið á útliti þeirra..  

 

 Stækka má mynd með því að tvísmella á hana.

 

 

Niðurstaðan er sú að skammtímatruflanir á segulsviði jarðar eru óvenju litlar um þessar mundir. Væntanlega kemur það líka fram á mælunum í Leirvogi á svipaðan hátt og hér.

 

 

 ---

 

www.spaceweather.com

NOAA: Geomagnetic Kp and ap indices.

NOAA: Currrent solar data.

NOAA: Solar Cycle Progression

Vefsíða með fjölmörgum beintengdum upplýsingum um sólina:
Solar Images and Data Page

 

 

 

 

 

 

Kvæði um samlíking sólarinnar

Hvað er betra en sólar sýn,
þá sveimar hún yfir stjörnu rann?
Hún vermir, hún skín
og hýrt gleður mann.

Þegar að fögur heims um hlíðir
heilög sólin loftið prýðir,
lifnar hauður, vötn og víðir,
voldug er hennar sýn.
Hún vermir, hún skín
Með hæstu virðing herrans lýðir
horfi á lampa þann.
Hún vermir, hún skín
og hýrt gleður mann.

Á fjöllunum hennar geislar glóa,
gropnar ís í vötn og flóa,
drýpur vörm í dalina mjóa
dýrðar gufan eins og vín.
Hún vermir, hún skín
Allskyns fögur eplin gróa
út um veraldar rann.
Hún vermir, hún skín
og hýrt gleður mann.

Öll náttúran brosandi breiðir
blíðan faðm og sig til reiðir,
þegar að veldis hringinn heiðir
og hennar ljóma augnabrýn.
Hún vermir, hún skín
Elds brennandi lofts um leiðir
lýjast aldrei kann.
Hún vermir, hún skín
og hýrt gleður mann.

Orðið herrans helgidóma
hreinferðugrar kvinnu blóma
samlíkir við sólarljóma,
þá situr hún kyrr að verkum sín.
Hún vermir, hún skín
Um hennar dyggðir, hefð og sóma
hljómurinn víða rann.
Hún vermir, hún skín
og hýrt gleður mann.

                                                 

 

Bjarni Gissurarson 1621 – 1712, höfudur kvæðisins um samlíking sólarinnar, var skáld og prestur í Þingmúla í Skriðdal, fæðingarstað sínum. Bjarni var gáfumaður, gleðimaður og gamansamur. Hann er í tölu helstu skálda síns tíma og mjög mikilvirkur, orti trúarljóð og veraldleg kvæði af ýmsum toga, einkum ádeilur, skemmtibragi og ljóðabréf, einnig vikivakakvæði.

 

 

Spá NASA um virkni sólar fellur enn...

 

 

 

 

Eins og hreyfimyndin hér fyrir ofan ber með sér þá  hefur spá NASA um hámark næstu sólsveiflu farið hratt lækkandi.  

Takið eftir textanum efst á myndinni með dagsetningu.

 

Eins og bloggað var um hér 7. október 2010 spáði NASA þá sólblettatölu 64. Í nýjustu spánni sem birt er hér er talan komin niður í 59. Sjá myndina hér fyrir neðan.

Í mars 2008 spáði NASA sólblettatölu 130-140, en nú er spáin komin niður í 59. Skyldi spáin eiga eftir að falla frekar?

 

"Current prediction for the next sunspot cycle maximum gives a smoothed
sunspot number maximum of about 59 in June/July of 2013.
We are currently two years into Cycle 24 and the predicted size continues to fall".

 

Þannig byrjar vefsíða NASA Solar Cycle Prediction.

        Það dregur greinilega nokkuð hratt úr virkni sólar...

 

 

 Myndin er af vefsíðu NASA. Takið eftir textanum efst á myndinni.

 

""The next sunspot cycle will be 30% to 50% stronger than the previous one,"
If correct, the years ahead could produce a burst of solar activity second only to
the historic Solar Max of 1958 ".

NASA 10 mars 2006

Hvað hefði þetta þýtt í sólblettatölu?

 

Sjá pistilinn frá 7. október 2010:   Spá NASA um virkni sólar fer lækkandi...

 

Til hamingju með daginn Axel Sölvason...!!!

 

 

 

 

Hinn síungi Axel Sölvason er orðinn áttræður. Hver skyldi hafa trúað því, maður sem lítur út fyrir að vera að minnsta kosti tíu árum yngri, og í viðkynningu áratugum yngri.  Einn af þessum heppnu sem tíminn bítur ekki á.

Stundum hef ég velt því fyrir mér hvers vegna tíminn virðist hafa gleymt Axel. 
Líklega er skýringin einföld.  Sjálfsagt á Axel þátt í þessu... Hann er einn sá mesti dellukarl sem ég þekki, einn af þeim lífskúnstnerum sem kunna að varðveita barnshjartað það vel að tíminn gleymir því að menn séu til. Gleymir því að menn eigi að eldast...

Axel er, og hefur allaf verið, mikill dellukall.  Hann hefur stundað ýmiss konar flug, bæði utanfrá og innanfrá, flogið listflug og hringspólað í teygjustökki. Hann hefur verið í fjarskiptasambandi um víða veröld sem radíóamatör, ferðast um hálendið á sínum fjallabíl, stundað skytterí, og guð má vita hvað...   Hann er enn að og verður örugglega um ófyrirsjáanlega framtíð, ef ég þekki hann rétt.  Svona líf er líklega lykillinn að eilífri æsku.

Ég óska Axel mínum gamla og síunga kunningja innilega til hamingju með áfangann.

 

Á myndinni er Axel Sölvason aðeins vinstra megin við miðju. Í ræðupúltinu er frægasti flugkappi Íslendinga, Þorsteinn E. Jónsson sem frægur varð fyrir afrek sín hjá Royal Air Force í síðari heimsstyrjöndinni og í Biafra. Milli Axels og Þorsteins er Ásgeir Long. Lengst til vinstri er Ingvar Þórðarsson, en milli hans og Axels eru Böðvar Guðmundsson og Ólafur Sverrisson.  Myndina tók pistlahöfundur einhvern tíman á síðustu öld.

 

 

--...    ... --

          -..    .

                    -    ..-.    ...--    ---   --

 

 

Undarleg fylgni milli kolsýrunnar og hitastigs. Hvað er að gerast...?

 

 

 

Þessi merkilega mynd er á vef prófessors Ole Humlum við Oslóarháskóla.

Á myndinni má sjá sambandið milli hitastigs lofthjúpsins og styrks CO2 síðan reglubundnar mælingar á CO2 hófust 1958.

 

Eitthvað merkilegt er að gerast.

Ferillinn ætti að vera sívaxandi frá vinstri til hægri, en það er hann alls ekki. Á síðustu árum fellur hitastigið með vaxandi styrk koldíoxíðs, CO2. Reyndar sést sama fyrirbærið einnig í byrjun ferilsins, þ.e. á árunum eftir 1958 þegar styrkur CO2 var miklu lægri en í dag.

 

Hvað segir Prófessor Ole Humlum um þetta fyrirbæri? Sjá neðst á síðunni hér.

 

Diagram showing HadCRUT3 monthly global surface temperature estimate plotted against the monthly atmospheric CO2 content according to the Mauna Loa Observatory, Hawaii, back to March 1958. The red line is a polynomial fit with key statistics listed in the upper left part of the diagram.  Last month incorporated in the analysis: October 2010 (inside red circle). Last diagram update: 22 December 2010.

 

The diagram above shows all HadCRUT3 monthly temperatures plotted against the monthly Mauna Loa CO2 values, since the initiation of these measurements in 1958. As the amount of atmospheric CO2 have risen steadily since 1958, although with annual variations, the oldest values of temperature and CO2 are plotted close to the left side of the diagram, and more recent values are progressively plotted towards the right side of the diagram. 

By this, the diagram illustrates that the overall relation between atmospheric CO2 and global temperature apparently has changed several times since 1958.

In the early part of the period, with CO2 concentrations close to 315 ppm, an increase of CO2 was associated with decreasing global air temperatures. When the CO2 concentration around 1975 reached 325 ppm this association changed, and increasing atmospheric CO2 was now associated with rising global temperatures. However, when the CO2 concentration at the turn of the century reached about 378 ppm, the association changed back to that characterizing the period before 1975. Thus, since 2000, increasing concentration of atmospheric CO2 has again been associated with decreasing global temperature.

The diagram above thereby demonstrates that CO2 can not have been the dominant control on global temperatures since 1958. Had CO2 been the dominant control, periods of decreasing temperature (longer than 2-5 years) with increasing CO2 values should not occur. It might be argued (IPCC 2007) that the CO2 dominance first emerged around 1975, but if so, the recent breakdown of the association around 2000 should not occur, either.

Consequently, the complex nature of the relation between global temperature and atmospheric CO2 since at least 1958 therefore represents an example of empirical falsification of the hypothesis ascribing dominance on the global temperature by the amount of atmospheric CO2. Clearly, the potential influence of CO2 must be subordinate to one or several other phenomena influencing global temperature. Presumably, it is more correct to characterize CO2 as a contributing factor for global temperature changes, rather than a dominant factor.

The breakdown of the positive temperature-CO2 relation since about 2000 (diagram above) have now lasted 10-11 years. This suggests that the recent global temperature development might deviate significantly from previous short-lived (2-5 years) periods of cooling derived from oceanic and volcanic activity as seen several times between 1975 and 2000. There are two possibilities: 1) Global air temperatures may again begin to increase in a short while. 2) The recent development may represent the beginning of a more thorough and long-lasting cooling, perhaps similar to the cooling period after 1940. As usual, time will show what is correct.

 

Ekki vil ég reyna að bæta nokkru við þessi orð prófessorsins og ekki er við bloggarann að eiga ef einhverjum mislíkar hegðun náttúrunnar eða skrif Dr. Ole Humlum.

Hitamæligögn eru frá hinni virtu stofnun Climate Research Unit. CO2 gögn eru frá NOAA.

 

Sjá nánar síðuna Climate Reflections sem er einn kafli vefsíðunnar Climate4You.com
Á vef prófessors Ole Humlum er fjölmargt fróðlegt. M.a. er myndin sem er hér fyrir neðan þaðan.

 

 Smella má tvisvar á myndir til að stækka

 

 

Um prófessor Ole Humlum

Smella hér til að sjá greinasafn prófessorsins

 

 

 

"Margt er skrýtið í kýrhausnum"

Goðsögnin Burt Rutan flugverkfræðingur sem er að smíða geimskipið Space Ship One - Myndband...

 

 

 

 

Burt Rutan flugverkfræðingur er lifandi goðsögn. Hann hefur hannað og smíðað margar óvenjulegar flugvélar og sýnt einstaka hugkvæmni. Meðal annars smíðaði hann Voyager sem flaug í einum áfanga umhverfis jörðina 1986, án þess að taka eldsneyti. Flugvélin var á lofti í 9 sólarhringa minnir mig. Nú er hann að smíða geimskip, þ.e. flugvél sem mun geta flogið með farþega út í geiminn. Space Ship One nefnist gripurinn eins og margir vita.

Burt Rutan er góður fyrirlesari. Hann hélt fyrirlestur fyrir flugáhugamenn á vegum Academy of Model Aeronautics þar sem hann fór yfir líf sitt, alt frá því hann byrjaði á því að fljúga flugmódelum - og setja met - þar til hann smíðaði Space Ship One.  Myndbönd frá fyrirlestrinum eru hér fyrir neðan.

Burt Rutan hefur oft fjallað um hve mikilvægt er að vekja áhuga barna og unglinga á tækni og vísindum. Leyfa þeim að dreyma og gera síðar draum sinn að veruleika. Það gerði Burt einmitt. Draumur hans hefur svo sannarlega ræst...   Hve margir draumar barna og unglinga skyldu eiga eftir að rætast? Líklega óteljandi.

Væntanlega verður meira fjallað um kappann síðar ef áhugi reynist vera fyrir hendi.

 

(Allan fyrirlesturinn má sjá í einu lagi á Vimeo hér http://vimeo.com/9864230 )

 

 

Burt Rutan 1 of 8 SpaceShipOne

 

Burt Rutan 2 of 8 Model Aircraft Competitions

 

Burt Rutan 3 of 8 Model Aircraft Competitions

 

Burt Rutan 4 of 8 Designing at Edwards AFB

 

 

 

Burt Rutan 5 of 8 First Home Built Airplane

 

Burt Rutan 6 of 8 BEDE aircraft

 

Burt Rutan 7 of 8 RAF Rutan Aircraft Factory

 

 

Burt Rutan 8 of 8 Scaled Composites

 

 

 

 

Hugurinn ber mann hálfa leið

 

 

Féttavefur íslenskra flugmódelmanna: www.frettavefur.net