Vísindavefurinn: Getum við seinkað klukkunni á Íslandi og fengið þannig fleiri birtustundir yfir daginn?

 

"Í stuttu máli þá mun seinkun klukkunnar á Íslandi ekki fjölga birtustundum sem falla á venjulegan vökutíma, heldur fækka þeim...". 

Þannig svara þeir  Dr. Þorsteinn Sæmundsson stjörnufræðingur og Dr. Gunnlaugur Björnsson stjarneðlisfræðingur, sem þekkja þessi mál best Íslendinga, spurningunni á Vísindavefnum.

 Á Vísindavefnum stendur meðal annars í svari Þorsteins og Gunnlaugs:

"...Ef klukkunni á Íslandi yrði seinkað um klukkustund frá því sem nú er myndi fjölga talsvert þeim stundum þegar dimmt er á vökutíma. Áhrifin yrðu þau að í Reykjavík myndi dimmum stundum á vökutíma, miðað við að sá tími sé frá kl. 7 á morgnana til kl. 23 á kvöldin, fjölga um 131 stund á ári. Ef miðað er við að vökutími sé kl. 8-24 yrði fjölgun dimmra stunda á vökutíma hins vegar 190 stundir á ári.

Seinkun klukkunnar hefði þau áhrif að bjartara yrði á morgnana þegar börn fara í skóla og menn til vinnu. Þetta er tvímælalaust sterkasta röksemd þeirra sem vilja fara þessa leið. Á hinn bóginn eru bjartari morgnar keyptir því verði að fyrr dimmir síðdegis þegar umferð er meiri og börn á leið úr skóla. Menn getur greint á um það hvort þeir kjósi fremur bjartari morgna eða bjartara síðdegi. En umferðarþunginn bendir til þess að menn nýti almennt síðdegið fremur en morgnana til að sinna erindum sínum. Það virðist gilda að sumri ekki síður en vetri og stjórnast því ekki af birtunni einni saman..."

Smellið á krækjuna til að sjá alla greinina á Vísindavefnum:   Getum við seinkað klukkunni á Íslandi og fengið þannig fleiri birtustundir yfir daginn?

 
--- --- ---

Að lokum:

Er fækkun birtustunda um 130 til 190 klukkustundir á ári æskileg og eftirsóknarverð? Vafalítið kemur þessi staðreynd mörgum á óvart, en það er óhjákvæmilegur fylgifiskur þess að seinka klukkunni.

Varðandi stillingu líkamsklukkunnar er vert að hafa í huga, að við jafndægur á vori og hausti breytist tíminn við sólris og sólarlag um tæpan hálftíma á einni viku, eða lengd sólarhringsins um næstum klukkustund. Líkamsklukkan ætti þá fullt í fangi með að stilla sig af og elta dagsbirtuna, og í raun mjög ólíklegt að hún gæti það. 

Áhrif á svefntíma barna og unglinga gætu verið einhver fyrst eftir að klukkunni er seinkað, en það er næsta víst að svefntíminn færi í sama horf eftir aðeins fáeina sólarhringa, því á okkar norðlægu slóðum er sólarklukkan gersamlega ófær um að stilla líkamsklukkuna, eins og ljóst má vera.

Mun árangursríkara er að breyta skólatíma þannig að kennsla hefjist ekki fyrr en klukkan 9, í stað klukkan 8. Áhrifin af því yrðu varanleg, auk þess sem það hefði jákvæð áhrif á umferðaröngþveiti sem mest er um klukkan 8 á höfuðborgarsvæðinu.

Þegar sá er þessar línur ritar var í menntaskóla var hringlað með klukkuna vor og haust og man ég ekki til þess að það hafi verið neitt betra fyrir okkur skólanemendur. Ég var í háskóla á Íslandi 1968 þegar hætt var að breyta klukkunni og fann ég nákvæmlega ekkert fyrir því, fyrir utan hve notalegt var að losna við ruglið á svefntíma skömmu eftir að klukkunni var breytt vor og haust.

Ekki má gleyma því hve góð áhrif það hefur á heilsuna að koma heim úr vinnu í vel björtu að sumri til og geta notið dagsbirtunnar og sólar mun lengur. Hverjir vilja fórna þeim munaði?

 

Sjá bloggpistil frá árinu 2014:

"Myrkurstundum á vökutíma fjölgar um 131 til 190 klukkustundir eða 5 til 8 sólarhringa ef klukkunni verður seinkað"

 

 

 

Þorsteinn Sæmundsson stjörnufræðingur hefur séð um útgáfu Almanaks Háskólans í áratugi og reiknað út hinar margbreytilegu töflur sem þar eru, en það er mikil nákvæmnisvinna. Hann er því manna fróðastur um tímatal og klukkuna. Þorsteinn var um áratugaskeið deildarstjóri Háloftadeildar Raunvísindastofnunar Háskóla Íslands.

 

Gunnlaugur Björnsson stjarneðlisfræðingur er núverandi deildarstjóri Háloftadeildar Raunvísindastofnunar Háskóla Íslands.

Raunvísindastofnun Háskólans - Háloftadeild
http://cygnus.raunvis.hi.is/~halo/haloft.html

 

Það vill svo til að sá sem þessar línur ritar starfaði á Háloftadeild Raunvísindastofnunar, þar sem Þorsteinn réði ríkjum, sem sumarmaður árin 1968 og 1969. Þá var einmitt ákveðið að hafa sumartíma allt árið á Íslandi og urðu margir fegnir þegar hringlinu með klukkuna var hætt.

 

 

 

Flöskuskeytið víðförla. Myndband sem tekið var þegar skeytið fannst...

 

 

 

 Myndband sem tekið var þegar flöskuskeytið fannst

 

 

 

 

 

Á sunnudag lenti flöskuskeytið Iceland-1 á eyjunni Tiree sem er skammt austan við Skotland. Tiree tilheyrir hinum innri Suðureyjum, Inner Hbridges. Þar bjó Ketill flatnefur faðir Auðar djúpúðgu.

Fylgjast mátti með því þegar flaskan barst upp að fjörunni  á sunnudaginn og síðar hærra uppp í fjöruna á flóðinu um nóttina.

Þegar ljóst var í hvað stefndi var reynt að ná sambandi við einhverja íbúa eyjarinnar með ýmsu ráðum. Fljótt flýgur fiskisagan…

Kona er nefnd Rhoda Meek. Ævar hafði náð sambandi við hana og síðan undirritaður. Við áttum nokkur orðaskipti á netinu og sagði hún frá hvernig hún hefði fundið skeytið. Sendi síðan fjölda ljósmynda og videoklippna samtals tæplega 1 Gigabæti með hjálp Dropbox. Ég sá strax hve faglega myndirnar voru teknar við erfið skilyrði, en Rhoda var aðeins með myndavél í símanum.  Komst ekki hjá því að hrósa henni dálítið. Þá sagði hún mér að hún hefði verið kynnir í barnasjónvarpsþáttum í 5 ár hjá BBC, eða children´s TV presenter.

Rhoda er öflug kona með mikla reynslu eins og lesa má á Linkedin :-)

 

Skömmu síðar sendi hún mér krækju að bloggpistli sem hún hafði verið að gera meðan á spjallinu stóð, og jafnvel tengt saman nokkrar af videóklippunum í stuttmynd sem er á blogginu. Ég er þó ekki frá því að sumar klippanna séu enn betri. Að hluta talaði hún Gelísku og að hluta Ensku.

Hér er bloggpistill hennar “Wodieskodie”

Verkís “Message In A Bottle” makes landfall in Tiree

 

Við bíðum svo eftir að Ævar vísindamaður geri þátt um fundinn og birti fleiri myndir...

 

Verkfræðistofan Verkís hannaði og smíðaði flöskuskeytin á eigin kostnað, enda telja starfsmenn Verkís að Ævar vísindamaður vinni gott starf í þágu barna og unglinga.
Vísindin efla alla dáð!

 

Annað flöskuskeytanna er núna að taka land í Skotlandi. Verður Gunna fyrir valinu? Sjá myndir...

 

 

 Annað flöskuskeytanna, Iceland-1, er rétt í þann mund að taka land á
Suðureyjum (Hebrides) við Skotland.

Stefnan er annað hvort á Eyjuna Coll eða Tiree, en smáeyjan Gunna þar á milli virðist bíða spennt.


Smella á mynd til að stækka og sjá betur.

Síðasta skeyti barst klukkan 09:20 og er næsta skeyti væntanlegt 13:20.

 

 Hér sést ferðalag skeytanna frá því í janúar 2016

 

 

 Skeytið Iceland-1 stefnir á smáeyjuna Gunna

 

 

  Smáeyjan Gunna

 Gunna er aðeins 69 hektarar.
Á Gelísku hetir hún Gunnaigh, en það þýðir Gunnaeyja eða eyjan hans Gunna,
eða Gunnarseyja.

 

Flöskuskeytin tvö hafa undanfarna mánuði ferðast frá Íslandi áleiðis til Grænlands og síðan suður meðfram ísjaðrinum við austurströnd Grænlands í miklum vindi og sjógangi.  Fyrir sunnan Grænland snérist þeim hugur og tóku stefnuna til austurs og norðurs langleiðina að Íslandi. Aftur snérist þeim hugur og héldu nú áleiðis til Grænlands, suður með austurströndinni og norður með vesturströndinni fram hjá hinni fornu byggð norrænna manna. Síðan héldu þau áleiðis til Vínlands, en fengu ekki góðan byr... Eftir að hafa þvælst um í hafinu vestan Grænlands í nokkurn tíma tóku þau stefnuna hratt í suðausturog huga nú að landtöku á Suðureyjum við Skotland. Landnámsmenn sóttu sínar konur á þessar slóðir eins og flesti vita...

Flöskuskeytin hafa nú ferðast um 15.000 kílómetra síðan þau voru sjósett í janúar fyrir einu ári um 40 km sunnan við Reykjanesvita. Flöskuskeytin hafa staðist þessa þolraun og senda enn skeyti um gervihnetti með nákvæmum staðsetningarupplýsingum.

Myndin neðst á síðunni er beintengd við líkanið sem sýnir hvar flöskuskeytin eru stödd. Með því að smella á blöðrurnar er hægt að kalla fram upplýsingaglugga eins og er á efstu myndinni. Með músarbendlinum er hægt að færa kortið.

 

 

Skoðið nánar á þessum vefsíðum:

Vefsíða Ævars vísindamanns:

http://krakkaruv.is/floskuskeyti

 

Stórt kort sem sýnir ferðalag flöskuskeytanna:

gps.verkis.is

 

Bloggsíða með fjölda mynda og kortum, en þar má lesa um aðdraganda ævintýrisins og sjá hvernig flöskuskeytin líta út:

Ævar vísindamaður og flöskuskeytið frábæra með gervihnattatengingu...

agbjarn.blog.is/blog/agbjarn/entry/2163995

 

 

Verkfræðistofan Verkís hannaði og smíðaði flöskuskeytin á eigin kostnað, enda telja starfsmenn Verkís að Ævar vísindamaður vinni gott starf í þágu barna og unglinga.
Vísindin efla alla dáð!

 

 

 

 

 

 Beintengd mynd sem sýnir hvar flöskuskeytin eru stödd núna.

Prófið að draga til kortið með músinni og nota músarhjólið.

 

 

 

Líkan sem sýnir vindakerfið akkúrat núna.

https://www.windytv.com

 

 

 

 

 

 

www.visindamadur.com

 

 

 

www.verkis.is

 

Niðurstaða mælinga: Árið 2016 var hlýtt á heimsvísu, en ekki tölfræðilega hlýrra en árið 1998...

 

 

 

 

Í dag voru birtar niðurstöður hitamælinga frá gervihnöttum til loka desembermánaðar 2016. Samkvæmt þeim var árið 2016 hlýtt, en munurinn á árunum 1998 og 2016 er ekki tölfræðilega marktækur, eða 0,02°C.

Þessi hitatoppur árin 1998 og 2015/2016 stafaði af fyrirbæri í Kyrrahafinu sem kallast El-Niño, eða jólabarnið. Heitur sjór losar varma í lofthjúpinn, hann hlýnar en sjórinn kólnar. Yfirleitt tekur við fyrirbæri sem kallast La-Niña þegar kaldari sjór kælir loftið. Áhrifanna gætti víða um heim og veðráttan var víða mjög óvenjuleg. Lofthitinn náði hámarki um áramótin 2015/2016 en fór síðan hratt fallandi. Samkvæmt þessum mælingum var hitafallið á árinu nálægt 0,6 gráðum. Það munar svo sannarlega um minna.

Þetta er mikil einföldun á fyrirbærunum El-Niño og La-Niña. Sjá góðar skýringar Trausta Jónssonar á fyrirbærinu hér.

Verður árið 2017 hlýtt á heimsvísu?  Við skulum ekki fullyrða neitt, en brjóstvitið segir okkur að svo muni ekki verða. Enn síður árið 2018.  Það er nefnilega svo að svala fyrirbærið La-Liña fylgir oft í kjölfar hins hlýja El-Niño.  Takið t.d. eftir ferlinum árið 2000, þ.e. um tveim árum eftir hið öfluga El-Niño árið 1998. Sjórinn dempar allar svona hitasveiflur, ekki síst hjá okkur sem lifum í nábýli við hann. Við skulum því sjá til hvað gerist hér á landi eftir svo sem fáeina mánuði.

Sjá nánar á vefsíðu Dr. Roy Spencer með því að smella á krækjuna: 

Global Satellites: 2016 not Statistically Warmer than 1998

Strong December Cooling Leads to 2016 Being Statistically Indistinguishable from 1998

January 3rd, 2017 by Roy W. Spencer, Ph. D.

 

 

Hvað tekur svo við eftir að La-Nina lýkur?

 - Hækkandi hiti?
 - Lækkandi hiti?
 - Kyrrstaða?

Enginn veit svarið. Sumir telja að það muni halda áfram að hlýna hægt og rólega vegna aukins styrks koltvísýrings í loftinu, aðrir að nú muni taka að kólna vegna minnkandi sólvirkni og sveiflna í hafinu, og enn aðrir gera ráð fyrir meira og minna kyrrstöðu...    Kannski það verði bara sambland af þessu öllu?  

 

Hafi einhverjum ekki litist á blikuna þegar hitinn hækkaði hratt fyrir rúmu hálfu ári, þá getur hinn sami andað rólega núna.  Að minnsta kosti í fáein ár ef að líkum lætur :-) 

 

Myndin efst á siðunni:

Hnattrænn lofthiti til loka desembermánaðar samkvæmt gervihnattamælingum og úrvinnslu UAH.

Heimild: Dr. Roy Spencer.

Blái ferillinn er mánaðagildi.   Rauði ferillinn er 13 mánaða meðaltal. (Meðaltalsferillinn sýnir meðaltalsgildi fyrir tímann fyrir aftan og fyrir framan hvern punkt á ferlinum, svo að hann nær ekki alveg til endanna. "Centered average").

Mælingar á hitastigi lofthjúpsins með hjálp gervihnatta hófust árið 1979. 

 

 

 

  

Yfirborðshiti sjávar í Kyrrahafinu þar sem El-Niño átt sér stað nýlega.

Beintengdur ferill frá Áströlsku veðurstofunni.  Sjá hér

 

 

Rétt er að minna á að þessi pistill fjallar ekki um hnatthlýnun af mannavöldum, heldur eðlilegar sveiflur í náttúrunni. 

 

 

 

--- --- ---

Til unhugsunar:

Skalinn á venjulegum heimilishitamæli, sem við annað hvort erum með fyrir utan gluggann eða innanhúss, er þannig gerður að hver gráða jafngildir um 1 millímetra. Auðvitað ekki nákvæmlega, en því sem næst.  Þessi munur á árunum 1998 og 2016 (0,02°C) kæmi þá fram sem 0,02 mm.   Samkvæmt upplýsingum á netinu er þvermál mannshárs 0,02 til 0,2mm.

Allur lóðrétti skalinn á þessari mynd nær yfir 0,8 gráður. Munur (0,02°) milli áranna 1998 og 2016 er örlítill, miklu minni en óvissumörk mælinganna sem gætu verið  +/- 0,1 gráða.

 

Þessar upplýsingar koma að gagni ef einhverjir fara að deila um keisarans skegg 

 

 

Er "endurheimt votlendis" oft tilgangslítil...?

 

 

 

 

Hve lengi losar mýri sem hefur verið þurrkuð koltvísýring eða CO2? Að því hlýtur að koma, að órotnuðu jurtaleyfarnar í fyrrum mýrinni hafi að mestu rotnað og breyst í frjósama gróðurmold. Það tekur ekki mjög langan tíma. Eftir það er losunin ekki meiri en frá venjulegum úthaga og þörfin fyrir að endurheimta votlendið til að minnka losun á CO2 þá engin.

Hver þessi tími er virðast fáir vita, ef þá nokkur.

Hugsum okkur skurð sem opnaður var fyrir 100 árum.  Jarðvegurinn er fyrir löngu orðinn þurr og hefur breyst í frjósama gróðurmold. Rotnun jurtaleyfanna sem hófst skömu eftir að skurðurinn var opnaður hefur að mestu stöðvast. Losun koltvísýrings frá þessu þurra landi er orðin óveruleg. Þetta skilja allir sem vilja.

Að bleyta upp land sem breyst hefur úr mýrarjarðvegi í frjósaman jarðveg hefur því ef til vill ekki nokkurn tilgang. Það hjálpar auðvitað ekkert að stöðva losun sem af náttúrulegum ástæðum er orðin lítil sem engin.

Ef fjósama landið þar sem áður var mýri er notað til að rækta skóg, þá næst árangur við að binda CO2. Það er ekki sjálfgefið að það skili nokkrum árangri að fylla í skurði sem grafnir voru fyrir nokkrum áratugum.

Flestir efnaferlar varðandi niðurbrot fylgja veldisfalli. Sama gildir um fjölmörg fyrirbæri í náttúrunni. Losun CO2 úr framræstu mýrlendi fylgir væntanlega einnig veldisferli. Losunin er mest í byrjun, en fellur síðan nokkuð hratt. Eftir fáeina áratugi gæti hún verið orðin óveruleg. 

Helmingunartími er skilgreindur sem tíminn þar til losun á tímaeiningu (t.d. á ári) er komin niður í helming af því sem hún var í byrjun. Ef helmingunartíminn varðandi losun á CO2 úr framræstri mýri er 10 ár, þá er árleg losun komin niður í fjórðung eftir 20 ár, 12% eftir 30 ár og 6% eftir 40 ár.

Sem sagt, eftir fáeina áratugi er árleg losun orðin óvera miðað við að helmingunartíminn sé t.d. 10 ár.

Það er því ekki nóg að áætla augnabliksgildið á losun CO2 úr framræstum mýrum. Við þurfum að þekkja það sem fall af tíma og þar með helmingunartímann (eða tímastuðulinn ef það hentar betur) við dæmigerðar íslenskar aðstæður. Þá fyrst getum við farið að ræða af viti um það hvort vit sé í að bleyta upp framræst land.

 

 

 

Svo má ekki gleyma því, að þó að blautar mýrar losi ekki nema takamarkað af CO2, þá losa þær metan. Metan er um 25 sinnum virkara gróðurhúsagas en koltvísýringur, svo það kann að vera að fara úr öskunni í eldinn að bleyta upp land til að endurheimta votlendi!

Nokkrar spurningar sem menn ættu að kunna svar við:

• Hve mikil er árleg losun CO2 pr. hektara fyrst eftir skurðgröft miðað við dæmigerða mýri?
• Hvað ætli árleg losun CO2 sé eftir 10 ár?  20 ár? 30 ár?
• Eftir hve langan tíma frá því skurðir voru grafnir er losun á CO2 orðin óveruleg miðað við það sem hún var fljótlega eftir skurðgröft?
• Hve mikið minnkar losun CO2 eftir bleytingu?
• Hve mikið bindur skógur pr. ha. sem plantað er í þurrkað land?
• Er víst að bleyting eða endurheimt votlendis sé árangursríkari en skógrækt á sama stað?   
• Hver mikil eru áhrif útstreymis metans frá blautum mýrum á hlýnun miðað við útstreymi CO2 frá nokkurra áratuga gömlum þurrkuðum mýrum?
• Getur verið, að þegar landi sem þurrkað hefur verið upp fyrir nokkrum áratugum er breytt í mýri aftur, að þá fari í gang losun metans sem er skæðari valdur hlýnunar en útstreymi koltvísýrings sem var orðið lítið? (Sem sagt, farið úr öskunni í eldinn).

 

Fáir eða enginn virðist kunna svar við þessum spurningum, sem þó eru grundvallaratriði í umræðunni um loftslagsmál.

 

 

 

Oft hefur mér komið til hugar að “endurheimt votlendis” með því að fylla í skurði sé ekki endilega rétt aðferð til að minnka losun koltvísýrings.

Annar möguleiki til að binda kolefni, og jafnvel betri, er að rækta skóg á landinu, eða einfaldlega friða það og leyfa sjálfsáðum trjáplöntum að vaxa.

Á myndinni hér fyrir ofan má sjá hvernig fyrrum votlendi hefur gerbreytt um svip á fáum áratugum. Þarna var landið ræst með mörgum skurðum, en hefur lengi verið laust við ágang hesta og kinda. Svona skógur er væntanlega duglegur að binda koltvísýring og auðvitað miklu fallegri en einhver dýjamýri. Þarna hefur engu verið plantað. Allt er sjálfsáð. Landið er ofarlega í uppsveitum og er alllangt síðan það var þurrkað með skurðgreftri. Fræ hefur meðal annars borist frá skóginum í fjallinu.

Til þess að flýta fyrir að skógur vaxi upp nánast af sjálfdáðum mætti planta fáeinum birkiplöntum hér og þar, jafnvel aðeins 100 stk. í hvern hektara, þ.e. um 10 metrar milli pantnanna. Eftir nokkur ár fara þessi tré að bera fræ og verða frælindir. Sjálfsáðar plöntur fara að skjóta upp kollinum vítt og breitt. Á fáeinum áratugum verður birkiskógurinn þéttur og fallegur. Þetta kostar lítið sem ekkert, eða þrjá bakka af birkiplöntum í hvern hektara. Um 15.000 krónur kosta plönturnar samtals. Auðvitað verður einnig að girða landið fjárheldri girðingu. Tíminn vinnur með okkur.

Að sjálfsögðu má planta þéttar, nota fleiri tegundir en birki og jafnvel stunda formlega skógrækt. En til að koma til meira og minna sjálfsáðum skógi þarf litla fyrirhöfn. Fyrst og fremst þarf að friða landið og girða, og tryggja að frælindir skorti ekki.

Síðan er auðvitað einfalt að flétta svona birkiskóg við votlendissvæði með því að fylla í skurði í hluta landsins. Þannig má fara bil beggja og tryggja fjölbreytt fugla- og plöntulíf ásamt skjólgóðum skógi.

 

 

 

 Hvað skyldi skurðurinn sem fólkið er að moka ofan í vera gamall?  Líklega mjög gamall, enda greinlega nánast uppgróinn. Hver mikil ætli árleg losun per hektara landsins þarna sé? Varla mikil.

 

 

Myndin efst á síðunni er fengin að láni af vefsíðu Ríkisútvarpssins hér.

Myndin neðst á síðunni er fengin að láni af vef Garðabæjar hér.

 

 

Vantar vísindin við endurheimt mýra

Flöskuskeytin tvö hafa nú ferðast yfir 10.000 kílómetra...

 

 

  

 

Flöskuskeytin tvö hafa undanfarna mánuði ferðast frá Íslandi áleiðis til Grænlands og síðan suður meðfram ísjaðrinum við austurströnd Grænlands í miklum vindi og sjógangi.  Fyrir sunnan Grænland snérist þeim hugur og tóku stefnuna til austurs og norðurs langleiðina að Íslandi. Aftur snérist þeim hugur og héldu nú áleiðis til Grænlands, suður með austurströndinni og norður með vesturströndinni fram hjá hinni fornu byggð norrænna manna. Síðan héldu þau áleiðis til Vínlands, en fengu ekki góðan byr... Eftir að hafa þvælst um í hafinu vestan Grænlands í nokkurn tíma tóku þau stefnuna hratt í suðaustur... 

Flöskuskeytin hafa nú ferðast rúmlega 10.000 kílómetra síðan þau voru sjósett í janúar fyrir sunnan Reykjanesvita. Flöskuskeytin hafa staðist þessa þolraun og senda enn skeyti um gervihnetti með nákvæmum staðsetningarupplýsingum.

Myndin neðst á síðunni er beintengd við líkanið sem sýnir hvar flöskuskeytin eru stödd. Með því að smella á blöðrurnar er hægt að kalla fram upplýsingaglugga eins og er á efstu myndinni. Með músarbendlinum er hægt að færa kortið.

 

Hvert munu flöskuskeytin nú halda?  Veður er síbreytilegt og erfitt að spá, en það gerir ferðalagið æsispennandi. Flöskurnar rista grunnt og eru því áhrif frá vindi meiri en frá hafstraumum.  

Hve lengi munu rafhlöðurnar endast?  Þegar flöskuskeytin voru sjósett í janúar var gert ráð fyrir að þau yrðu ekki marga mánuði í hafi áður en þau næðu landi. Einnig voru hönnuðir ekki sannfærðir um að vel gengi að ná merkjum frá þeim um gervihnetti, því loftnetin í flöskunum verða ávallt að snúa upp. (Sjá hér). Þess vegna var búnaðurinn stilltur þannig að send eru sex skeyti á sólarhring, en þannig er endingartíminn um það bil eitt ár. Það fer þó eftir ýmsu.  Í ljós hefur komið að búnaðurinn hefur unnið fullkomlega og varla nokkuð skeyti misfarist þrátt fyrir að þau hafi stundum lent í gríðarlegum öldugangi.  Eftir á að hyggja hefði verið viturlegra að stilla á eitt skeyti á sólarhring og ná þannig nokkurrra ára endingu á rafhlöðum 

"Orðatiltækið „lengi tekur sjórinn við“ er vel þekkt en það var almenn trú manna að hafið, þetta gríðarlega flæmi sem þekur um 70% af yfirborði jarðar, gæti endalaust tekið við úrgangi okkar mannfólksins..."

Þannig hefst góður pistill á Vísindavefnum sem nefnist "Hverjir eru helstu mengunarvaldar hafsins og hvaða áhrif hafa þeir á lífverur sjávar?".  Sjá hér.  Þessi tilraun með flöskuskeytin sýnir okkur hve lengi alls konar dót og rusl getur verið að þvælast um í hafinu. Það getur verið á reki svo árum skiptir, og sumt kemur ef til vill aldrei að landi heldur hringsnýst í einhverju vinda- og straumakerfi... 

 

 

Skoðið nánar á þessum vefsíðum:

Vefsíða Ævars vísindamanns:

http://krakkaruv.is/floskuskeyti

 

Upplýsingasíða Verkís:

www.verkis.is/gps

 

Bloggsíða með fjölda mynda og kortum:

agbjarn.blog.is/blog/agbjarn/entry/2163995

 

 

 

 

 

 

 

 Beintengd mynd sem sýnir hvar flöskuskeytin eru stödd núna.

Prófið að draga til kortið með músinni og nota músarhjólið.

 

 

 

Líkan sem sýnir vindakerfið akkúrat núna.

http://earth.nullschool.net

 

 

 

 

 

 

www.visindamadur.com

 

 

 

www.verkis.is

 

Hið furðulega ferðalag flöskuskeytanna frábæru...

 

 

 

 

Flöskuskeytin tvö hafa undanfarna mánuði ferðast suður meðfram ísjaðrinum við austurströnd Grænlands í miklum vindi og sjógangi.  Fyrir sunnan Grænland snérist þeim hugur og tóku stefnuna til austurs og norðurs langleiðina að Íslandi. Aftur snérist þeim hugur og héldu nú áleiðis til Grænlands, suður með austurströndinni og norður með vesturströndinni fram hjá hinni fornu byggð norrænna manna. Síðan héldu þau áleiðis til Vínlands, en hafa ekki fengið góðan byr undanfarnar vikur.

Flöskuskeytin hafa nú ferðast um 8.000 kílómetra síðan þau voru sjósett fyrir um hálfu ári fyrir sunnan Reykjanesvita. Flöskuskeytin hafa staðist þessa þolraun og senda enn skeyti um gervihnetti með nákvæmum staðsetningarupplýsingum.

   

Hvert munu þau nú halda?  Veður er síbreytilegt og erfitt að spá, en það gerir ferðalagið æsispennandi.       Það er engu líkara en þau séu á svipaðri leið og Leifur Eiríksson fyrir rúmu árþúsundi.

 

Spennan vex með degi hverjum...  Skoðið nánar á þessum vefsíðum:

Vefsíða Ævars vísindamanns:

http://krakkaruv.is/floskuskeyti

 

Upplýsingasíða Verkís:

www.verkis.is/gps

 

Bloggsíða með fjölda mynda og kortum:

agbjarn.blog.is/blog/agbjarn/entry/2163995

 

 

 

 

 

 

 

www.visindamadur.com

 

 

 

www.verkis.is

Halldór Björnsson doktor í haf- og veðurfræði sendi mér áhugaveðan póst, en hann gat ekki skrifað í athugasemdirnar. Ég prófaði að breyta stillingum og vona að það gangi nú betur að skrifa athugasemdir þó maður sé ekki innskráður.

Sæll Ágúst

Ég get ekki sett athugasemd  á bloggsíðuna nema vera innskráður, og ég er ekki með notendanafn á þessum vef. 

Þú hefur fullt umboð til að setja eftirfarandi á síðuna, teljirðu það eiga þar erindi.

 

Það er ákaflega gaman að fylgjast með reki flöskuskeytanna, og mjög lærdómsríkt. Eins og stendur eru þau á mjög áhugaverðu hafsvæði, þ.e. Labradorhafi. Straumakerfi þar eru flókin, en austantil streymir Austur Grænlandsstraumurinn vestur fyrir Hvarf (suðurodda Grænlands) og sveigir svo norður með Grænlandi.  

 

Hafið vestur af Íslandi alla leið til Grænlands er erlendis kallað Irmingerhaf en á íslensku er heitir það Grænlandshaf.  Þarna er hringstreymi sem haffræðingar kalla Irminger gyre eða sub-polar gyre, en við getum einfaldlega kallað hringstreymið í Grænlandshafi.  Flöskurnar tvær byrjuðu á því að taka einn snúning í þessu hringstreymi en í seinni hringnum skolaði þeim með Austur Grænlandsstraumnum  vestur fyrir fyrir Hvarf og inn á Labradorhaf.

 

Vestantil  í Labradorhafi liggur sterkur straumur (Labradorstraumurinn) suður með Labrador og til Nýfundnalands. Þessi straumur er frægur fyrir að veita borgarísjökum inn á siglingaleiðir og er Títanic líklega frægasti skipskaðinn af þeim sökum.  Straumurinn er öflugastur nærri landgrunnsbrúninni en þar eru sterkar rastir til suðurs.

 

Þessi hafsvæði eru sýnd á stóru myndinni sem sýnir spá fyrir sjávarhita fyrir 2. águst 2016. Á myndina hef ég merkt flöskurnar tvær (A = flaska 1 og B = flaska 2). Myndin sýnir vel ískaldan Labradorstrauminn vestan við flöskuskeytin og sunnar í hafinu má sjá  sterk hitaskil í sjónum þar sem kaldur Labrador sjórinn rekst á Norður Atlantshafsstrauminn (sem er framhald af Golfstrauminum).

Þar sem skilin eru hvað sterkust eru miklar iður í sjónum og má rekja þær þvert yfir Atlantshafið.

 

Þó Labradorhafið sé með öfluga hafstrauma bæði á  austur og vestur hlið, eru straumar í miðbiki hafisins veikari og óreglulegri. Þetta er sýnt á minni myndinni, en þar eru hafstraumar teiknaðir inn á líka.  Þetta er spá um hafstrauma þann 2. ágúst, en þessir straumar breytast hægt.

 

Samkvæmt spánni er flöskuskeyti 1 í iðu sem erfitt er að segja hvert mun færa það, en flöskuskeyti 2 virðist komið í hafstrauma sem falla til suðurs og að kjarna Labradorstraumsins. 

 

Þessir hafstraumar eru reiknaðir með spákerfi Copernicusar áætlunar Evrópusambandsins (þetta kerfi hét áður MyOcean

en nálgast má gögnin á http://marine.copernicus.eu/). Það er mikilvægt að muna að flöskuskeytin þarf ekki að reka nákvæmlega eftir yfirborðsstraumum, vindar geta einnig haft áhrif. Næstu daga verða vestanáttir á þessu svæði, sem gæti haldi báðum skeytum frá kjarna Labradorstraumsins. 

 

Það væri kannski skemmtilegast að flöskuskeytin myndi nú reka til suðurs og inn á Norður Atlantshafið. Þá gætu þau sveigt og rekið til Evrópu. Svo er auðvita  mögulegt að annað eða bæði nemi land í Kanada.

 

 

 

 

Stefnir í offjölgun ferðamanna? Hvað er til ráða?

 

 

Það er ekki laust við að þeir sem kunna að meta óspillta náttúru séu uggandi. Margir ferðamannastaðir eru komnir yfir þolmörk og liggja undir skemmdum. Á næsta áratug er reiknað með að fjöldi erlendra ferðamanna tvöfaldist. Gangi sú spá eftir er voðinn vís. Hingað til hafa menn verið að reyna að bæta úr með því að leggja göngustíga og trépalla, stækka bílastæði, o.s.frv. en komið hefur í ljós að það nægir ekki. Grípa þarf til annarra ráðstafanna.

Hér verður fyrst reynt að rýna í spár Innanríkisráðuneytisins og ÍSAVIA og skoðað hvað þær geti þýtt. Engin vísindi, bara leikur með tölum til að fá tilfinningu fyrir vandamálinu.

Í lokin er bent á leið sem farin hefur verið erlendis og reynst hefur vel.

 

Heimild er hér

 

Uppfærð spá ISAVIA fyrir 2016:

Í spá ÍSAVIA eru farþegar skemmtiferðaskipa ekki taldir með.

Heimild er hér

 

Leikur að tölum:

Forsendur:

1) Innanríkisráðuneytið spáði árið 2015, með hliðsjón af tölum fyrir árin 2013-2014, tæplega 1.500.000 ferðamönnum árið 2016.

2) ISAVIA uppfærði nýlega spá sína frá árinu 2015 og spáir nú 1.730.000 ferðamönnum árið 2016. Þessar tölur innihalda aðeins þá sem koma með flugi, en ekki með skemmtiferðaskippum eða Norrænu. ISAVIA spáir sem sagt 15% fleiri ferðamönnum en Innanríkisráðuneytið, auk farþega sem koma sjóleiðina.

3) Innanríkisráðuneytið spáir árið 2025 um 2.800.000 erlendum ferðamönnum. 

4) Sé miðað við uppfærða spá ISAVIA og spá Innanríkisráðuneytisins fyrir árið 2025 má hækka töluna a.m.k. úr 2.800.000 í 3.200.000 erlendra ferðamanna árið 2025.

 

Vangaveltur:

5) Talið er að um 80% erlendra ferðamanna fari Gullna hringinn, eða Þingvelli-Geysi-Gullfoss.   80% af 3.200.000 er um 2.600.000.   Þ.e. árið 2025 má reikna með 2,6 milljón ferðamönnum árlega á Þingvöllum, Geysi og við Gullfoss.

6) Ef við deilum í þessa tölu með 365, þ.e. fjölda daga í árinu, þá fáum við út 7.100 ferðamenn hvern einasta dag ársins sem munu fara Gullna hringinn árið 2025. Þetta er meðaltal allra daga ársins.

7) Segjum að tvöfalt fleiri en meðaltalið komi að sumri til, og helmingi færri en meðaltalið að vetri til. Það gerir um 14.000 erlendra farþega á dæmigerðum sumardegi en 3500 á dag að vetri til. Auðvitað einföldun, en hjálpar okkur við að sjá afleiðingarnar.

8) Hugsum okkur augnablik að allir þessir ferðamenn aki Gullna hringinn með hópferðabílum, og að 50 manns séu að jafnaði í hverjum bíl.  Það gerir 280 hópferðabíla á dag að sumri til og 70 á dag að vetri til.

 

9) Auðvitað ferðast stór hluti ferðamanna með bílaleigubílum. Reiknum með að 3 farþegar séu að jafnaði í hverjum bíl, og að 2/3 ferðist með hópferðabílum og 1/3 með bílaleigubílum, þ.e. 9.200 ferðamenn með rútum og 4.600 ferðamenn með bílaleigubílum á Þingvöllum, Geysi og Gullfossi daglega yfir sumarmánuðina.  

 

Umreiknað í fjölda bíla með ferðamönnum jafngildir þetta 180 rútum og 1.500 bílaleigbílum daglega á Gullna hringnum og bílastæðum vinsælustu staðanna hvern einasta dag yfir sumarmánuðina, ásamt 14.000 manns í kös.  

 

 

Er þetta ekki nokkurn vegin rétt reiknað?  Við þurfum enga nákvæmni til að sjá í hvað stefnir. Svona einfaldur leikur að tölum nægir.

180 rútur ásamt 1.500 bílaleigubílum daglega yfir sumarmánuðina
á Gullna hringnum árið 2025,  þ.e. Þingvöllum, Gullfossi og Geysi.
Allt að 14.000 erlendi ferðamenn daglega árið 2025 á þessum vinsælu ferðamannastöðum.

 

Þetta var bara Gullni hringurinn. Álagið á marga ferðamannastaði er þegar komið yfir þolmörk. Ekki bara á þeim sem teknir voru sem dæmi. Gangi spár eftir, þá mun álagið tvöfaldast á næsta áratug.

Auðvitað er þessi leikur að tölum ekki nákvæmur, en gefur kannski hugmynd um hvað getur verið í vændum eftir aðeins áratug, ef spár Innanríkisráðuneytisins og ÍSAVIA ganga eftir...   Er pláss fyrir allan þennan fjölda? 

Það gefur auga leið að mikill fjöldi ferðamanna verður á rölti fram og aftur á flestum ferðamannastöðum, þar sem hver flækist fyrir öðrum. Allt svæðið yrði algerlega stopp vegna öngþveitis og það er ekki bara gatan heldur öll þjónusta, salerni, öryggismál og margt fleira sem færi algerlega úr böndunum...  Hvað verður um blessaða náttúruna? 

Kaos -  Öngþveiti - Niðurtröðkuð náttúra - Fréttir berast út í heim um ömurleikann - Ferðamenn hætta að heimsækja ísland - Ástandið leitar jafnvægis og kemst í sama horf og fyrir aldamót - Hótelin standa sem innantóm minnismerki...  Gæti þetta orðið veruleikinn eftir áratug?

Svo má halda áfram að velta vöngum: Er það alveg víst að álagið á ferðamannastaði vaxi línulega með fjölda ferðamanna? Getur verið að um einhvers konar veldisfall sé að ræða, þannig að heildaráhrifin fylgi fjöldanum í t.d. öðru veldi? Hvað gerist þegar allt er komið í öngþveiti? Það gerist nefnilega oft þegar kerfi nálgast þolmörk, að þau hrynja með látum. Þá nær litla þúfan að velta þungu hlassi. 

 

 

Hvernig er hægt að hafa stjórn á þessum ósköpum?

Verður ekki að hugsa málin upp á nýtt og finna lausnir sem níðast minna á náttúrunni?

...

Sums staðar erlendis hefur verið gripið til
skynsamlegra ráðstafanna.

Stonehenge er vinsæll ferðamannastaður á Englandi og þangað hafa margir Íslendingar komið. Þegar fjöldi ferðamanna sem heimsótti staðinn árlega var kominn upp í 1 milljón sáu vísir menn að eitthvað þyrfti að gera og að nauðsynlegt væri að koma með ferskar hugmyndir. Niðurstaðan var að reisa ferðamannamiðstöð ásamt bílastæðum í 2,5 kílómetra fjarlægð frá fornminjunum og selflytja ferðamenn þaðan í léttbyggðum vögnum.

Það er vissulega full ástæða til að skoða hliðstæðar lausnir hér á landi.  
Sjá New Stonehenge Visitor Centre Finally Opens.

Víða erlendis hefur verið gripið til hliðstæðra ráðstafanna og við Stonehenge. Það þekkja margir íslendingar sem lagt hafa land undir fót. Bílum ferðamanna verður að leggja drjúgan spöl frá helstu áhugeverðu stöðunum sem ferðamenn þyrpast til. Þaðan verða menn oft að ganga drjugan spöl.

 

Á Íslandi er vandamálið þegar orðið mun verra en var við Stonehenge þegar gripið var til ráðstafanna þar. Hingað til hafa menn notað smáreddingar sem stundum náð að laga ástandið í fáeina daga. Fyrr en varir kemur í ljós að árangurinn var skammvinnur. Örtröð, kaos og eyðilögð náttúra blasir við. Bílastæði, stundum með hundruðum bíla, eru gerð örskammt frá náttúruminjunum. Þeir sem koma hálfan hnöttinn til að upplifa íslenska náttúru þurfa að rölta um yfirfull bílastæði í reyknum og hávaðanum frá rútum, súperjeppum og bílaleigubílum. Íslendingar eru hættir að heimsækja þessa staði, enda lítið hollt fyrir ungviðið að kynnast þessum ósóma.

Nú þarf að hugsa málið upp á nýtt og hugsa til framtíðar. Ekki bara ár eða tvö, ekki áratug, heldur áratugi. Náttúruminjar sem búið er að skemma með ágangi eru varanalega skemmdar.

Hvað getum við lært af Bretum?

 

Ferðamannamiðstöðin er 2,5 km frá fornminjunum. Þar eru bílastæði og þjónusta,
og þaðan er fólki ekið með léttum vögnum sem aka fram og aftur með skömmu millibili.
Álagið hefur snarminnkað..

 

Stonehenge Visitors Centre er glæsilegur staður í 2,5 km fjarlægð frá fornminjunum.
Þar eru bílastæðin og margvísleg þjónusta. Ferðamönnum er ekið þaðan í léttum vögnum.
Staðurinn var tekinn í notkun árið 2013.

Það sem við getum lært af Bretum (og sjálfsagt fleirum) er að til þess að við getum haft einhverja stjórn á þessum málum megum við ekki beina allri umferð ferðamanna að risastórum bílastæðum rétt við náttúruminjarnar og reisa þar minjagripaverslanir, matsölustaði o.s.frv. Allt þetta á að vera í hæfilegri fjarlægð þar sem það fer vel í landslaginu og truflar ekki upplifunina af því sem ferðamenn eru komnir til að njóta. Frá þjónustumiðstöðinni er túristum síðan ekið í fylgd leiðsögumanna  í léttum vögnum að náttúruperlunni.

 Ekki flókið en skilar árangri!

Hættum reddingum. Hugsum áratugi til framtíðar !   Grípum strax í taumana með skynsemi.

 

Sá sem þessar línur ritar getur nefnt sem dæmi nokkra staði á Ítalíu sem hann hefur heimsótt nýlega. Á öllum þessum stöðum er bílum og rútum ferðamanna haldið á stæðum í góðri fjarlægð frá helstu minjum staðanna: Písa, Orvieto, Lucca, Siena, San Gimignano.

Innlendir fararstjórar urðu að vera í för með okkar ágætu íslensku fararstjórum.

Auðvitað er þessi aðferð, að leggja faratækjum ferðamanna stórum og smáum, fjarri náttúru- og fornminjum, algeng meðal þjóða sem stoltar eru af menningu sinni og náttúru, og hafa kunnáttu og vilja til að taka vel og skipulega á móti ferðamönnum.

Hér á landi virðist því miður stefnan vera sú að hafa bílastæðin ekki meira en steinsnar frá áhugaverðu stöðunum. Afleiðingin er örtröð, hávaðamengun, reykmengun, sjónmengun, og vonbrigði ferðamanna sem komu til að upplifa íslenska óspillta náttúru.

 

 

 

 

Hætt er við að ferðamannabólan springi

ef við stöndum ekki rétt að málum.

 

 

 

 

 

 

Loftslagsbreytingar af völdum manna eða náttúru, eða kannski hvort tveggja?

 

 

Inngangur

Síðastliðin 25 ár eða svo hefur hækkun hitastigs á jörðinni verið mikið á dagskrá. Alþjóðlegar ráðstefnur hafa verið haldnar og nýlega var haldin mikil ráðstefna í París. Þar komu tugþúsundir manna saman og ræddu áhrif koltvísýrings á hitastig jarðar. Áhrif náttúrunnar á langtíma hitabreytingar fengu enga athygli. 

Umræður um losun koltvísýrings (koltvíildis, kolsýru – CO2) af mannavöldum hafa vakið áhuga margra á að kynna sér ástæður veðurfarsbreytinga í nútíð og fortíð. Miklar breytingar á veðurfari hafa orðið að því er virðist “af sjálfu sér” sé litið hundruð eða þúsundir ára aftur í tímann.  Auðvitað gerist slíkt ekki af sjálfu sér, eitthvað hlýtur að koma ferlinu af stað. Getur verið að þetta “eitthvað” sé einnig að hafa áhrif á veðrið á þessari öld?  Hvað er þetta “eitthvað”?  Getum við búist við að það muni haga sér á sama hátt og það hefur gert oft áður, þ.e. komið, staldrað við og horfið síðan á braut?   Um það fjallar þessi grein.

Áður en við fjöllum um þetta dularfulla “eitthvað” er rétt að skoða nánar hvað hefur verið á seyði undanfarin árþúsund og jafnvel enn í dag.

 

Hitafar frá síðustu ísöld fyrir um 11.000 árum

Mynd 1 sýnir niðurstöður mælinga á ískjörnum fengnum úr rúmlega 3000 metra djúpri holu sem boruð var í Grænlandsjökul. Með rannsóknum á magni samstætna súrefnis (oxygen isotopes) hefur verið hægt að áætla hitastig á yfirborði jökulsins þúsundir ára aftur í tíma. Þessi ferill nær yfir 11.000 ár, þ.e. aftur til loka ísaldar þegar þykk íshella þakti stóran hluta jarðar.

Ferillinn nær þó af mælitæknilegum ástæðum aðeins til ársins 1854, en hefur verið mjög lauslega framlengdur til dagsins í dag með strikuðu línunni lengst til hægri.

Svæðin sem merkt eru með grænu eru sérlega áhugaverð.  Lengst til hægri eru hlýindin sem glatt hafa okkur undanfarna áratugi og kallast Modern Warm Period. Fyrir um 1000 árum var annað hlýskeið sem stóð nokkra áratugi og kallast Medieval Warm Period. Þá var jafnvel hlýrra en í dag, að minnsta kosti jafn hlýtt. Fyrir 2000 árum, meðan á Roman Warm Period stóð, var svo enn hlýrra og mun hlýrra var fyrir rúmum 3000 árum á tímabili sem kallað er Minoan Warm Period.  Hvað veldur þessum áratugalöngu hlýskeiðum sem hafa komið reglulega með um 1000 ára millibili? Við getum skyggnst lengra aftur í tíma og sjáum að fyrir 7000 og 8000 árum var lang hlýast frá því er ísöld lauk. Holocene Climate Optimum kallast sá tími.

Vissulega er þessi ferill aðeins frá Grænlandi og sýnir breytingar þar. Það má þó teljast líklegt að hann endurspegli í stórum dráttum breytingar í hitafari jarðar frá því er ísöld lauk.

Mynd 1: Niðurstöður mælinga á ískjörnum fengnum úr rúmlega 3000 metra djúpri holu sem boruð var í Grænlandsjökul. Skammvinn hlýskeið eru sýnd með grænu.

Stækka má myndir með því að smella á þær.

 

 

Mynd 1a: Annað sjónarhorn á niðurstöðurnar frá Grænlandsjökli

 

Áleitnar spurningar vakna þegar horft er á þessa mynd. Hýindin fyrir 1000, 2000, 3000, o.fl. árum voru örugglega ekki af mannavöldum. Þetta voru heitari tímabil en við upplifum nú. Hvernig getum við verið viss um að hlýindin nú stafi að mestu leyti af hegðun okkar? Getur ekki verið að núverandi góðæri í veðurfari undanfarið stafi af sömu orsökum og oft áður? Er ekki full ástæða til að velta fyrir sér hvaða náttúrulegu ástæður hafi valdið þessum hitasveiflum á undanförnum árþúsundum og hvort að náttúran sé ekki enn að verki?

Minni okkar er stutt, og sjálf skynjum við ekki nema nokkra áratugi til baka. Ef til vill er það þess vegna sem menn hafa einblínt á gróðurhúsaáhrif vegna aukningar koltvísýrings í andrúmsloftinu. Þessi kenning hefur verið mjög vinsæl, það vinsæl að ekki hefur verið hlustað nægilega vel á gagnrýni sem komið hefur fram frá virtum vísindamönnum í loftslagsfræðum,  stjarneðlisfræði o.fl. sem telja að náttúran eigi stóran þátt í breytingum, nú sem á öldum áður.

 

Breytingar síðan Ísland var numið

Breytingar í veðurfari á síðustu öldum eru vel þekktar. Sjá mynd 2. Á landnámsöld var jafnvel hlýrra á jörðinni en í dag, Ísland var þá viði vaxið milli fjalls og fjöru og vínviður óx jafnvel í Englandi. Þá voru hinir miklu landafundir norrænna manna, sem ekki víluðu fyrir sér að sigla í opnum bátum landa og heimsálfa á milli. Leifur heppni Eiríksson fann Vínland þar sem vínviður óx. Eiríkur rauði stofnaði byggð í Grænlandi árið 985 er hann sigldi með 25 skip Íslendinga þangað. Fundist hafa merki um ræktun korns þar og ölgerð þessara norrænu manna.

Eftir um 1200 fór heimurinn að kólna. Þá gekk í garð langt tímabil sem menn hafa nefnt “Litlu ísöldina”. Mikil harðindi urðu á Íslandi, byggð norrænna manna í Grænlandi leið undir lok og kuldinn var það mikill í Englandi að Thames lagði sum árin á vetrum. Áhrifa litlu ísaldarinnar gætti um allan heim næstu aldirnar.

Mynd 2: Hnattrænar hitabreytingar síðastliðin 2000 ár.

 

Gamla málverkið á mynd 3 eftir Abraham Hondius og er frá 1677. Horft er niður eftir ánni í átt að gömlu Lundúnarbrúnni.  Lengst til hægri handan brúarinnar er Southwark Cathedral, og þar til vinstri sést í turn St. Olave’s Church.

Takið eftir ísjökunum, sem virðast um hálfur annar metri á þykkt. Hvernig stendur á þessum ósköpum? Eitt kaldasta tímabil Litlu ísaldarinnar svokölluðu stóð yfir meðan virkni sólar var í lágmaki sem kallast Maunder minimum. Það stóð yfir um það bil frá 1645 til 1715. Þá sáust hvorki sólblettir né norðurljós og fimbulkuldi ríkt víða. Málverkið er frá þessu kuldaskeiði.

Mynd 3: Meðan á litlu ísöldinni stóð var áin Thames við London oft ísi lögð.
Málverkið er eftir Abraham Hondius (1630-1695). Museum of London. Fleiri myndir af “Frost Fairs” á Thames eru til.
Horft er niður eftir ánni í átt að gömlu Lundúnarbrúnni. Lengst til hægri handan brúarinnar er Southwark Cathedral, og þar til vinstri sést í turn St. Olave’s Church.

 

Hvernig var ástandið á Íslandi um þetta leyti? Þór Jakobsson segir þetta í erindi sínu “Um hafís fyrir Suðurlandi – frá landnámi til þessa dags” sem finna má á vef Veðurstofunnar:

“1695. Óvanalega miklir hafísar. Ís rak um veturinn upp að Norðurlandi og lá hann fram um þing, norðanveður ráku ísinn austur fyrir og svo suður, var hann kominn fyrir Þorlákshöfn fyrir sumarmál og sunnudaginn fyrstan í sumri (14. apríl) rak hann fyrir Reykjanes og Garð og inn á fiskileitir Seltirninga og að lokum að Hvalseyjum og í Hítarós, fór hann inn á hverja vík. Hafði ís ei komið fyrir Suðurnes innan 80 ára, þótti því mörgum nýstárlegt og undrum gegna um komu hans. Þá mátti ganga á ísum af Akranesi í Hólmakaupstað (Reykjavík) og var ísinn á Faxaflóa fram um vertíðarlok rúmlega, braut hann skip undan 6 mönnum fyrir Garði, en þeir gengu allir til lands”.

Um 1900 fer heimurinn að hlýna á nýjan leik og hefur sú þróun haldist til dagsins í dag, – með rykkjum þó. Við vitum hvernig ástandið var hér á landi seint á 19. öld þegar vesturferðir Íslendinga stóðu sem hæst, og fólk flúði harðindi og fátækt sem af því leiddi. Við höfum heyrt af frostavetrinum mikla 1918, síðan komu veruleg hlýindi fram að stríðsárum, þá nokkur kólnun fram til um 1975 er fer að hlýna aftur. Auk þessara breytinga eru smá sveiflur frá ári til árs, sem eru breytilegar frá einu landi til annars, eins og við könnumst við. Hér á norðurslóðum, þar sem meðalhiti ársins er ekki nema nokkrar gráður yfir frostmarki erum við miklu næmari fyrir smávægilegum hitafarsbreytingum en sunnar í álfunni þar sem ársmeðalhitinn er mun hærri.

Hvenær lauk Litlu ísöldinni? Um það má deila, sumir miða við áeið 1900 og enn aðrir vilja meina að frostaveturinn 1918 hafi verið dauðakippir þessa langa kuldaskeiðs.

 

Hlýnun síðastliðin 150 ár frá Litlu ísöldinni

Samkvæmt mælingum er talið að hitastig jarðar hafi hækkað um því sem næst 0,8°C síðan um 1850.  Hvers vegna 1850?  Jú það er vegna þess að sæmilega áreiðanlegar eldri mælingar á lofthita eru ekki til. Þá var Litlu ísöldinni ekki lokið. Verulegur hluti þessa tímabils, um það bil hálf öld, tilheyrir Litlu ísöldinni. Skekkir það ekki aðeins myndina?

Menn hafa af því miklar áhyggjur að meðalhiti jarðar hafi hækkað um því sem næst 0,8 gráður á 150 árum.  Hver vill fullyrða að um 1850, á síðustu áratugum Litlu ísaldar, hafi veðurfar verið “rétt” og öll hækkun hita síðan þá sé “röng” og hættuleg?   Það merkilega er að þetta er kjarninn í umræðunni um loftslagsmálin.

Reyndar er mjög oft talað um að þessi hækkun lofthita um 0,8°C sé "frá upphafi iðnbyltingar". Iðnbyltingin hófst um 1750, en þá voru enn eftir 150 ár af Litlu ísöldinni.  Hvers vegna í ósköpunum er verið að miða við þetta kalda tímabil þegar hungur og sjúkdómar fóru illa með fólk?

Við sjáum greinilega á hitaferlinum frá Bresku Veðurstofunni (mynd 4) að Litlu Ísöldinni lýkur ekki fyrr en um 1920, þá verður mjög hröð hlýnun fram að 1945, síðan kyrrstaða til um 1975 er hitinn fer að rísa hratt til ársins 2000, og að lokum kyrrstaða til dagsins í dag.

Eftirtektarvert er að á tímabilinu 1920 til 1945 er álíka hröð og álíka mikil hækkun á hitastigi og á tímabilinu 1975 til 2000. Hvort tveggja 25 ára tímabil. Það er umhugsunarvert að losun manna á koltvísýringi var tiltölulega lítil fyrr en eftir miðja síðustu öld er losunin fór hratt vaxandi. Það flækir auðvitað málið dálítið.  Var það kannski náttúran sem var að verki á fyrra tímabilinu og mannfólkið á hinu síðara?  Eða á náttúran einhvern þá í hitabreytingunum yfir allt tímabilið? 

Við tökum eftir því að meðalhitinn yfir allt tímabilið er nokkurn vegin sá sami og mældist í kyrrstöðunni 1945-1975. Væri ekki eðlilegra að miða hækkun lofthitans við það tímabil frekar en Litlu Ísöldina eins og gert er?  Þá væri hækkunin sem við værum með áhyggjur af um 0,5 gráður í stað 0,8 gráða.

 

Mynd 4: Myndin er frá Bresku veðurstofunni Met Office. Hún sýnir frávik í meðalhita tímabilsins 1850 til 2014. Á þessum tíma hefur styrkur koltvísýrings aukist frá 0,03% í 0,04%.

 

 

Mynd 4a:  Önnur mynd frá Bresku veðurstofunni Met Office. Stór hluti ferilsins tilheyrir Litlu ísöldinni, en nær þó ekki aftur til upphafs iðnbyltingar um 1750

 

 

Kyrrstaða hlýnunar frá aldamótum

Náttúran hefurverið að stríða okkur frá aldamótum, því eitthvað veldur því að meðalhiti jarðar hefur meira og minna staðið í stað frá aldamótum eins og sést á mynd 5, þrátt fyrir sívaxandi losun manna á koltvísýringi CO2.

Hitamælingar á lofthjúpnum fara í aðalatriðum fram á tvennan hátt: Með hefðbundnum hitamælum á veðurstöðvum víða um heim og frá gervihnöttum. Mælingar frá gervihnöttum hafa það fram yfir kvikasilfursmælana að gervihnettirnir mæla yfir allan hnöttinn, byggð ból, hafið, eyðimerkur, fjöll og firnindi. Svokölluð þéttbýlisáhrif trufla ekki þær mælingar, en við vitum flest hve miklu heitara er innan borgarmarkanna en utan þeirra. Þessar mælingar frá gervihnöttum ná þó aðeins aftur til ársins 1979. Á þeim má greina áhrif frá stórum eldgosum og fyrirbærum í Kyrrahafinu sem kölluð eru El Niño og La Niña. Um þessar mundir er öflugt El Niño í gangi sem veldur nokkurra mánaða hækkun hitastigs og veðurbreytingum víða um heim.

 

Mynd 5: Hitamælingar frá gervihnöttum sýna kyrrstöðu í hlýnun frá síðustu aldamótum
(Myndin uppfærð í desember 2016)

 

Ástæður loftslagsbreytinga og hvað er þetta «eitthvað» sem minnst var á í innganginum?

Ljóst er að ýmislegt annað getur haft áhrif á loftslagsbreytingar en koltvísýringur. Margir þekkja snjallar kenningar hins virta vísindamanns Páls Bergþórssonar um samspil breytilegs endurskins frá hafís sem orsakavald hinnar velþekktu 60 ára sveiflu í hitafari. Hann hélt nýlega áhugavert erindi á Aðventuþingi félags veðurfræðinga. Sjá erindið hér.  Margir beina sjónum að sólinni, okkar eina hitagjafa.  Sólin á mynd 6 er svokölluð breytistjarna sem jörðin er í nábýli við. Frá henni streymir breytilegur sólvindurinn sem veldur fallegum norðurljósum, og gæti átt verulegan þátt í hitasveiflum undanfarinna alda og árþúsunda samkvæmt velþekktum kenningum prófessors Henriks Svensmark.

Mynd 6: Sólin er breytileg stjarna. Virkni hennar gengur í bylgjum. Sveiflurnar eru áratuga, árhundraða og árþúsunda langar. Jörðin er í nábýli við þessa dagstjörnu.

 

Á mynd 7 má sjá breytingar í heildarútgeislun sólar frá árinu 1610 til 2014. Eins og sjá má, þá er hún í hæstu hæðum á síðarihluta nýliðinnar aldar, og nú er heildarútgeislunin farin að dala aftur. Maunder lágmarkið frá 1650-1700 leynir sér ekki.

Breytingin í heildarútgeislun er reyndar heldur  lítil til að skýra hitabreytingar undanfarið þannig að leita þarf annarra skýringa. Skýringin gæti legið í útfjólubláa þætti sólarljóssins og beinast augu vísindamanna nú að þeim möguleika.

Mynd 7: Heildarútgeislun sólar hefur aukist jafnt og þétt síðastliðin 400 ár ásamt því sem hnattræn hlýnun hefur átt sér stað. Nú kann virkni sólar að fara minnkandi á næstu árum.

 

Breyting í heildarútgeislun er aðeins um 0,2% yfir allt tímabilið, en breyting í útfjólubláa ljósinu (Extreme UltraViolet-EUV) yfir aðeins eina 11 ára sólsveiflu er um tíföld eða 1000 %.   Jafnvel tvöfalt það eins og sést á mynd 8 frá japönsku geimferðastofnunni.

 

Mynd 8: 20-föld (2000 %) breyting á útfjólublárri útgeislun sólar yfir 11 ára tímabil.

 

Sólvirknin hefur minnkað hratt á síðustu árum. Kyrrstaða hefur verið í hitastigi undanfarinn hálfan annan áratug. Er það tilviljun að það fer saman? Kannski. Eða, er það merki þess að hámarkinu sé náð og hlýskeiðið að ganga niður, eins og það gerði fyrir 1000, 2000 og 3000 árum eftir nokkurra áratuga löng góðæri?  Því hafa ýmsir vísindamenn spáð, en fáir hlustað. Fari svo, þá mun það koma í ljós innan áratugar.

 

Samantekt

Í fyrirsögn var spurt: Loftslagsbreytingar af völdum manna eða náttúru, eða kannski hvort tveggja? 

Ætli svarið sé ekki "hvort tveggja".

Áður hefur sá sem hér ritar gert því skóna að skiptingin gæti hafa verið verið milli eftirfarinna þátta undanfarna áratugi:

1. Ytri sveiflur sem væru þá helst breytingar í sólinni.
   
   
2. Innri sveiflur svo sem breytingar í hafstraumum og breytingar í hafís/endurskini eins og Páll Bergþórsson hefur bent á.
   
   
3. Stígandi sem stafar af sífelt meiri losun á koltvísýringi. 

 

Þetta er semsagt flókið samspil náttúrulegra fyrirbæra og áhrifa losunar manna á koltvísýringi. Hve mikið hver þessara þriggja þátta vegur er ómögulegt að segja.  Við getum þess vegna til einföldunar og bráðabirgða sagt er hver þáttur valdi svo sem þriðjungi, en auðvitað er það bara órökstudd ágiskun þar til við vitum betur...

 

 --- --- --- 

 

Jákvæð áhrif aukningar CO2

Fátt er svo með öllu illt, að ekki boði nokkuð gott.

Koltvísýringur er ekki eitraður. Hann er undirstaða alls lífs á jörðinni. Án hans yxi ekki grænn góður og matvælaframleiðsla væri engin. Dýralíf lítið sem ekkert og víst er að við værum ekki hér.

Með hjálp sólar vinna plönturnar mjölvi og sykur úr koltvísýringnum og losa frá sér súrefni. Lífsandi plantanna er koltvísýringur, en okkar lífsandi er súrefnið. Án grænu plantanan væri ekkert súrefni og því ekkert dýralíf.

Aukning koltvísýrings í andrúmsloftinu eykur verulega vaxtarhraða gróðurs. Það hefur mjög jákvæð áhrif á matvælaframleiðslu heimsins. Ekki veitir af.

Hér á landi hefur gróðri fleygt fram á undanförnum árum. Skógarmörk hafa hækkað og víða má sjá sjálfsáð tré vaxa upp þar sem áður var auðn. Við getum þakkað það bæði hækkuðum lofthita og auknum styrk koltvísýrings.

Íslenskir gróðurhúsabændur vita að hægt er að auka framleiðsluna verulega með því að losa koltvísýring inn í gróðurhúsin. Þess vegana má iðulega sjá stálgeyma eða stærri tanka með koltvísýringi fyrir utan gróðurhúsin eins og á mynd 9 sem tekin var fyrir utan gróðurhús í uppsveitunum. Inni í gróðurhúsunum er styrkur koltvísýrings tvöfaldur til fjórfaldur þess sem er utan þeirra.

 

Mynd 9: Geymir með koltvísýringi fyrir utan íslenskt gróðurhús.
(Ljósmynd áhb)

 

 

 

Mynd 10: Tilraunir hafa verið gerðar í því skyni að mæla vaxtarhraða plantna við mismunsandi styrk koltvísýrings. Á myndinni er verið að gera tilraunir með furu. Lengst til vinstri er styrkurinn sá sami og í andrúmsloftinu, eða 400 ppm (0,04%). Á næstu mynd hefur 150 ppm verið bætt við þannig að styrkurinn verður 550 ppm. Á þriðju myndinni er styrkurinn orðinn 700 ppm og á þeirri fjórðu 850 ppm, eða meiri en tvöfaldur þess sem er í andrúmsloftinu utandyra.  Þetta kunna plönturnar svo sannarlega að meta og vaxtarhraðinn tvöfaldast.

 

Aukinn styrkur koltvísýrings og hærri lofthiti hafa gert það að verkum að gróður jarðar hefur aukist. Matvælaframleiðsla í hungruðum heimi hefur af þeim sökum aukist.  Hún er að verða grænni samkvæmt gervihnattamyndum. Um það má lesa á vefsíðu NASA sem nefnist Global Garden Gets Greener, en þar er að finna mynd 11.

 

Mynd 11: Hin grænkandi jörð samkvæmt vefsíðu NASA.  

 

Höfum það hugfast að koltvísýringur, undirstaða lífs á jörðinni, er ekki mengun. Magn koltvísýrings í andrúmsloftinu mælist nú 0,04%.    Munum einnig að við erum í nábýli við stjörnu sem við köllum sól. Sólin veitir okkur birtu og yl sem breytist með sveiflum sem ná yfir áratugi, árhundruð og árþúsund. Munum eftir sveiflum í Atlantshafinu og Kyrrahafinu. Munum eftir sveiflum í útbreiðslu hafíss og breytlegu endurskini.   Munum eftir…

 

 

 --- --- ---

 

 

 

 

 

Vetrarsólstöður eru í ár 22. desember. Sólin verður þá lægst á lofti og dagurinn stystur. Á Þorláksmessu fer sólin að hækka á lofti og dagurinn að lengjast, þó ekki muni nema hænufeti fyrst í stað.  Áður en við vitum af fer vorilmur að finnast í lofti, fuglar að syngja, ástin blómstrar og vorið er komið!

Það er því tilefni að fagna. Það munum við gera á hinni ævagömlu hátíð Jólunum. 

 

"Fyrsta sólarhring frá sólstöðum lengist sólargangurinn í Reykjavík um 9 sekúndur. Annan daginn lengist hann um 27 sekúndur og þriðja daginn um 44 sekúndur. Þetta eru sem sagt "hænufetin" í Reykjavík. Á Akureyri er fyrsta hænufetið 12 sekúndur, hið næsta 37 sekúndur og hið þriðja 62 sekúndur", stendur í grein eftir Þorstein Sæmundsson sem birtist í Almanaki Háskólans árið 1993.  Greinina má lesa hér.

 

 

 Gleðileg Jól

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Erindi Páls Bergþórssonar á Aðventuþingi

2015 verður 3ja heitasta árið...

 

 

 

 

 

Nýlega hafa verið birtar niðurstöður gervihnattamælinga á hnattrænum lofthita til loka nóvember, eins og sjá má á myndinni efst á síðunni. Lengst til hægri má sjá hitatoppinn sem er að myndast vegna El Niño í Kyrrahafinu, en sams konar fyrirbæri má sjá árin 1998 og 2010. Sjá hér.

 

Hitamælingar frá gervihnöttum hafa það sér til ágætis að mælt er yfir nánast alla jörðina, lönd og höf, fjöll og firnindi, eyðimerkur og byggð ból. Mælingarnar láta ekki truflast af hitauppsöfnun í þéttbýli og borgum, og eru að margra áliti þær traustustu sem gerðar eru. Úrvinnsla mæligagna eru gerðar hjá University of Alabama Huntsville (UAH) og Remote Sensing Systems (RSS). 

 

Dr. Roy Spencer sem sér um úrvinnslu mæligagna hjá UAH hefur raðað heitustu árunum samkvæmt gervihnattamælingunum í stólparitið hér fyrir neðan. Samkvæmt því er árið 1998 heitast, næst heitast er 2010 og núna stefnir árið 2015 í að verða þriðja heitasta árið.

Munurinn milli þessara ára er það afgerandi að niðurstöður fyrir desember geta ekki haft nein áhrif á röðina.

Sumar súlurnar eru litaðar, en það eru svokölluð El Niño ár þegar fyrirbæri í kyrrahafinu losar mikinn varma í lofthjúpinn. Roy Spencer hefur verið að dunda við að reyna að gera sér grein fyrir hvernig árið 2016 muni verða (græna spurningamerkið) með því að skoða eldri ár sem liggja að El Niño árum. Örvarnar milli lituðu súlannna eiga að tákna það.  Sjá hér.

Árið 1998 var óvenju hlýtt. Sama var ekki að segja um næstu ár á eftir, og því er ekki hægt að reikna með að 2016 verði hlýtt. Það er þó ekki útiokað ef El Niño verður sæmilega virkt fyrstu mánuði ársins.

 

 

 

 

 

 

Til samanburðar er hér fyrir neðan RSS (Remote Sensing Systems) útgáfan af gervihnattamælingum á fráviki frá meðaltali áranna 1979-2008 í hita lofthjúps jarðar frá árinu 1979 til loka nóvember 2015.

Mæligögnin eru hér á vef RSS tilbúin til að setja í Excel ef einhver skyldi vilja teikna ferla eða raða árunum í röð eftir meðalhita.