Þýðing á orðunum Accuracy & Precision...

 

"Þetta er mjög nákvæm mæling framkvæmd með nákvæmum mælitækjum".    Eitthvað í þessa veru má stundum lesa.

Hvað þýðir að mæling sé nákvæm. Hvað þýðir það að mælitæki sé nákvæmt?

Þó svo að undirritaður eigi starfs síns vegna að vita svarið á hann erfitt með að svara vegna þess að í íslensku vantar hugtök sem ná yfir "accuracy" og "precision", en hvort tveggja er oft þýtt með sama orðinu "nákvæmni".  Merking þessara útlendu orða er þó ólík.

Orðið "resolution" er einnig stundum þýtt sem nákvæmni þó svo að merkingin sé alls óskyld "accuracy" og "precision". 

Orðið "nákvæmni" er því eiginlega vandræðaorð sem ruglar mann stundum í ríminu og gerir umfjöllun um t.d. mælingar ónákvæmar (Úff, þarna kom orðið óvart fyrir :-).

Tökum dæmi. Fyrir fáeinum árum fór ég í gamalgróna verslun og keypti forláta stafrænan hitamæli. Sölumaðurinn sagði að þetta væri mjög "nákvæmur" mælir sem sýndi 1/10 hluta úr gráðu. Eftir á að hyggja þá veit ég ekki hvað hann átti við með að mælirinn væri "nákvæmur". Við stöðugt hitastig flöktir hann um næstum gráðu. Hann er sæmilega réttur við stofuhita, en sýnir um 2 gráðum of lágt við frostmark og er ennþá vitlausari þegar hitinn er lægri.

 

Skoðum þessi hugtök "accuracy",  "precision"og "resolution" nánar og reynum að finna skynsamleg orð á íslensku fyrir þau.

 

Það getur verið góð byrjun að skoða tvær myndir af skotskífum. Hugsum okkur að góð skytta sé að skjóta í mark með tveim byssum.

Þegar hann notar fyrri byssuna (vinstra megin) dreifast kúlurnar meira og minna um miðju skotskífunnar, en lenda þó alls ekki langt frá miðju.  Sigtið virðist vera nokkurn vegin rétt stillt, en gæti hugsanlega verið laust.  Við getum sagt að "Accuracy" sé gott en  "precision" lélegt.    Hittnin er góð þrátt fyrir allt.

Þegar byssumaðurinn notar byssu númer tvö (hægra megin) kemur í ljós að kúlurnar lenda meira og minna á sama stað, en ekki í miðju skotskífunnar. Líklega er þetta ágætlega vel smíðuð byssa, en sigtið er skakkt og þarfnast kvörðunar. Eftir stillingu má reikna með að flestallar kúlurnar lendi í miðju skífunnar. Við getum sagt að "Precision" sé  gott en  "accuracy" lélegt.    Byssan er þó samkvæm sjálfri sér.

 

 

 

 

"Precision" er gott en  "accuracy" lélegt.

Samkvæmd er góð.

 

 

 

"Accuracy" er gott en  "precision" lélegt.

Hittni eða nákvæmd er góð.

 

 

Yfirleitt er um að ræða eitthvað sambland af þessu tvennu.

Ef til dæmis hitamælir hagar sér eins og myndirnar á skotskífunni sýna, þá gæti meðaltal margra mælinga gefið nokkuð góða niðurstöðu í tilvikinu vinstra megin, en bætti nánast ekkert í tilvikinu hægra megin. Góður hitamælir þarf því að hafa bæði góða nákvæmd (eða hittni) og góða samkvæmd.

Mælingu með góða hittni eða nákvæmd (accuracy) getum við bætt með því að fjölga mælingum og taka meðaltal, en við getum ekki bætt mælingu með lélega samkvæmd (precision) á þann hátt. Það vill gleymast ef menn hafa ekki muninn á þessum hugtökum á hreinu.

 

 

 

 Við mælingu táknar "accuracy" nálægð við rétt gildi (reference value), en "precision" endurtekningahæfileika (repeatability eða reproducibility) mælitækisins.

 

 

 

Í Íðorðapistlum Læknablaðsins er fjallað um þessi orð hér. Það segir í lokin:

"...Erfitt getur verið að ná fótfestu þegar almenn orð hafa verið tekin til sértækra nota. Það er vissulega nákvæmni, eða góð hittni, þegar mæling "hittir" á rétt gildi, en það er einnig nákvæmni þegar niðurstöður fleiri mælinga á sama fyrirbæri eru hver annarri líkar. Þess vegna er erfitt að ákveða hvoru hinna erlendu heita hæfi betur að nefnast nákvæmni á íslensku. Hliðarspor geta þá stundum bjargað. Eftir að hafa legið yfir Íslensku orðabókinni, Orðsifjabókinni og Samheitaorðabókinni fékk undirritaður þá hugmynd að stíga eitt slíkt hliðarspor til lítið notaðra, gamalla orðmynda og taka þá ekki afstöðu til "nákvæmni". Án þess að rekja þá sögu frekar er nú lagt til að accuracy, í merkingunni nálægð tiltekinna gilda við hin réttu, verði nákvæmd og að precision, í merkingunni samræmi tiltekinna gilda eða athugana, verði samkvæmd".

 

Þó svo að hér sé notuð byssa  og skotskífa sem dæmi, þá eiga orðin alveg eins við um mælitæki. Stafræni hitamælirinn sem bloggarinn keypti um árið hefur vissulega góða upplausn (resolution) en hvorki góða hittni eða nákvæmd (accuracy) né góða samkvæmd (precision). Samt sagði sölumaðurinn að hann væri "nákvæmur" :-) 

Engin mælitæki eru fullkomin og mælingar því síður. Hvers vegna eru skekkjumörk mælinga sjaldan gefin upp? 

Eftir að við skiljum muninn á þessum hugtökum accuracy og precision, þá er að finna góð lýsandi íslensk orð.

Nú má prófa:

Accuracy: Hittni, nákvæmd ?

Precision: Samkvæmd ?

Resolution: Upplausn ?

 

Þetta gengur kannski, en hvað um þetta:

 

Accurate instrument: Hittið mælitæki ?

Accurate measurement: Hittin mæling ?

Precision instrument:  Samkvæmt mælitæki ?

Precision measurement: Samkvæm mæling ?

 

Hvort er betra; hittni eða nákvæmd fyrir accuracy?

 

Bloggarinn er ekki alveg sáttur, en kannski venst þetta. Það er þó alveg nauðsynlegt í hans huga að finna og kynna góð íslensk orð fyrir þessi hugtök.

Ef við þekkjum muninn á "accuracy", "precision" og "resolution" þá getum við sagt og skrifað til dæmis: "Hitamælirinn er þokkalega nákvæmur, með góða hittni og sæmilega samkvæmd. Upplausnin er góð þó svo hún nýtist illa".

 

Þekkir einhver betri orð sem þýðingu á þessum orðum; accuracy, precision og resolution?

 

 

Ítarefni:

Wikipedia: Accuracy & Precision

 

 Uppfært 16. nóv:

Tillögur sem borist hafa um orð fyrir hugtökin accuracy, precision og resolution í mælitækni, tölfræði og öðrum skyldum sviðum:

(Vona að ég hafi náð þessu rétt)

Accuracy: Hittni, nákvæmd, nákvæmni, markvissni, raunvissni, markleitni, hnitleitni, raunleitni... 

Precision: Samkvæmd, samkvæmni, hnitmiðni, samræmi, hnitmiðni, staðvisni, staðleitni, einsleitni...

Resolution: Upplausn

 

Accurate instrument: Hittið tæki, nákvæmt, markvisst, hnitvisst, raunvisst, markleitið, hnitleitið, raunleitið...

Accurate measurement: Hittin mæling, nákvæm, markviss, hnitviss, raunviss, markleitin, hnitleitin, raunleitin...

Precision instrument:  Samkvæmt tæki , hnitmiðað, staðvisst, staðleitið, einsleitið...

Precision measurement: Samkvæm mæling, hniðmiðuð, staðviss, einsviss, staðleitinn, einsleitin...

 

Resolution: Upplausn

 

Í augnablikinu hugnast mér vel orðin markleitið og einsleitið. Þau eru mjög lýsandi.

 

Dagur íslenskrar tungu 16. nóvember. 
www.jonashallgrimsson.is

Hefur sjávarborð virkilega hækkað hraðar undanfarið? Ekki er það nú alveg víst...

Meðal sjávarborð mælt yfir alla heimskringluna með gervihnöttum.

 

Á myndinni hér fyrir ofan má sjá hækkun sjávarborðs frá árinu 1992 til 2009. Skoðið vel breytingarnar í hækkun sjávarborðs. Hvað finnst þér lesandi góður, hefur sjávarborð verið að hækka hraðar undanfarið en á árum áður?

Þetta má skoða betur. Við getum látið tölvuna bera saman mælingar milli ára. Fundið mismuninn á sjávarstöðu t.d. fyrir júní í ár og júní í fyrra, maí í ár og maí í fyrra. Koll af kolli, ár fyrir ár.  Þannig getum við á einfaldan hátt látið Excel sýna árlega hækkun sjávarborðs í tæpa tvo áratugi.

Þetta er gert á myndinni hér fyrir neðan.  Hvað sérð þú út úr þessari mynd? Hefur sjávarborð hækkað hraðar undanfarin ár en á árum áður, eða er því kannski öfugt farið?

Nú er það svo, að til er fólk sem sér hlutina á annan hátt en venjulegt fólk. Svokallaðir sjáendur. Getur verið að einhverjir sjái annað úr þessum ferlum en bloggarinn sem sér ekki betur en að sjávarborð hafi hækkað hægar undanfarin ár en á árum áður.  Bloggarinn sér ekki betur en verulega hafi hægt á þessari hækkun. Það verður þó að taka það fram að bloggarinn er ekki svo lánsamur að sjá það sem flestum er hulið.

Sjáendur og aðrir ófreskir vinsamlega gefi sig fram!

 

 

Árleg hækkun sjávarborðs í millímetrum.

 

Myndirnar sem eru hér fyrir ofan eru fengnar af síðunni www.climate4you.com, kaflanum Oceans. Pófessor Ole Humlum við Oslóarháskóla sér um síðuna. 

 

Útskýringarnar hér fyrir neðan fylgja myndinni.  Menn geta sjálfir sótt frumgögnin og endurtekið teiknun ferlanna með Excel ef þeir vantreysta þessum myndum.

Annual change of global sea level since late 1992 according to the Colorado Center for Astrodynamics Research at University of Colorado at Boulder. The data have been prepared by Dr. R. Steven Nerem ([e-mail]) and Dr. Eric W. Leuliette ([e-mail]), and are described by Leuliette et al. (2004). The annual global sea level change is calculated as the difference between the average global sea level the last 12 months and the previous 12 months. The thick line represents the simple running 3 year average. The data shown above include the seasonal signal, and have been prepared using the inverted barometer technique (Inverted Barometer = -9.948 * (1013.3 - global average pressure). The inverted barometer does not have much apparent effect on the global mean sea level because the ocean as a whole is not compressible. Data from the TOPEX/Poseidon mission have been used before 2002, and data from the Jason-1 mission (satellite launched December 2001) after 2002. Time is shown along the x-axis as fractions of calendar years. Last diagram update: 25 September 2009.

• Click here to download the entire data series since 1992.

• Click here to read about details of calibration.

• Click here to read about data smoothing.

The 12-month global sea level change display significant variations over an aproximate 4 year period. These variations are superimposed on a general falling trend. Overall, since initiation of these satellite measurements, the 12-month sea level rise has decreased from about 4 mm/yr to about 3 mm/yr.

 

--- --- ---

 

 

 

Þessi mynd er frá vefsíðu University of Colorado þar sem mæligögn fyrir mælingar á sjávarborði frá gervihnöttum eru unnin og geymd. Gögnin sem ferlarnir ofar á síðunni eru teiknaðir eftir eru einmitt frá þessari stofnun. Takið eftir útliti ferilsins efst til hægri.

 

 

 

 

Grænlandsjökull bráðnar hraðar en áður

Sjálfbær nýting jarðhitans á Íslandi og kjarnorkunnar í iðrum jarðar...

 

 

Miðvikudaginn 21. október var haldinn opinn fundur á Hótel  Nordica undir yfirskriftinni Sjálfbær nýting jarðhitans. Að fundinum stóðu GEORG (Geothermal Research Group), Iðnaðarráðuneytið, Jarðhitafélag Íslands, ÍSOR, Orkustofnun og Samorka.

Þarna komu því fram þeir aðilar sem bestu og yfirgripsmestu þekkingu hafa á jarðhitanum á Íslandi og nýtingu hans.

Í þessum pistli er fjallað í "stuttu máli" um þau áhugaverðu og fróðlegu erindi sem flutt voru á fundinum, en vísað í þær glærur sem fundarmenn notuðu. Bloggarinn sótti fundinn og hafði mikið gagn af sem leikmaður á þessu sviði. Hér verður reynt að koma einhverju af því sem fram fór á fundinum til skila og er vonandi farið rétt með. Best hefði auðvitað verið ef fundurinn hefði verið tekinn upp á myndband.

Reyndar kom í ljós þegar pistillinn var hálfnaður að erfitt var að gera efninu skil í "stuttu máli" og því varð pistillinn mjög langur.  Vonandi þó ekki of langur því efnið er áhugavert.

 

Dagskrá fundarins var:
(Smella má á fyrirsagnir til að nálgast glærur).

   Fræðileg erindi:

       Orkuforði og endurnýjanleiki jarðhitakerfa
............Ólafur G. Flóvenz, forstjóri ÍSOR – Íslenskra orkurannsókna

       Sjálfbær nýting jarðhitakerfa
            Guðni Axelsson, deildarstjóri ÍSOR

 

   Sjálfbær nýting á Íslandi:
 
       Lághitasvæði Reykjavíkur - sjálfbær vinnsla í 80 ár
           Grétar Ívarsson, jarðfræðingur Orkuveitu Reykjavíkur

       Svartsengi – farsæl orkuframleiðsla í 30 ár
           Albert Albertsson, aðstoðarforstjóri HS Orku

       Krafla – 30 ára barátta við náttúruöflin
           Bjarni Pálsson, verkefnisstjóri Landsvirkjun Power

 

Að lokum voru pallborðsumræður þar sem fyrrilesarar svöruðu fyrirspurnum fundargesta og síðan kaffiveitingar.

Fundarstjóri var Guðni A. Jóhannesson, orkumálastjóri

Fundurinn var öllum opinn og aðgangur ókeypis, og hvert sæti skipað. Á fundinum voru um 230 manns, bæði fagfólk og áhugamenn.

Frummælendur eru allir mjög vel að sér á jarðhitasviðinu og hafa lifað og hrærst í þeim heimi í áratugi. Þeir eru vafalítið í flokki færustu sérfræðinga heims á þessu sviði, enda sumir þeirra komið að jarðhitaverkefnum víða um heim.

Myndina, sem er efst á síðunni, tók Oddur Sigurðsson jarðfræðingur. Hún sýnir Kröfluvirkjun framleiða raforku úr jarðgufu og kyndistöðina okkar í baksýn, en auðvitað á jarðhitinn upptök sín í eldfjallaglóðinni í iðrum jarðar, en þar enn neðar er það kjarnorkan sem hitar bergið. Fjölmargar áhugaverðar myndir prýða erindi frummælenda, og er þetta ein þeirra. Jarðvarminn er ein af okkar endurnýjanlegu auðlindum.

 

Í þessum pistli verður í örstuttu máli lýst helstu niðurstöðum frummælenda og vísað í erindi þeirra sem eru aðgengileg á netinu. Þetta eru þó aðeins "glærurnar" og vantar að sjálfsögðu hljóðið.

 

 

Helstu niðurstöður fundarins voru í stuttu máli þessar að mati þess er pistilinn ritar:

Upptök jarðhitans er kjarnorkan í iðrum jarðar. Án hennar væri jörðin orðin gegnköld fyrir löngu. Orkan í jarðskorpunni er það mikil að 0,1% hennar jafngildir orkunotkun mannkyns í 10.000 ár. Orkan frá tæknilega nýtanlegum jarðhita er miklu meiri en frá öðrum endurnýjanlegum orkugjöfum, svo sem vatnsorku, lífmassa, sólarorku og vindorku.

Fræðilega séð má á Íslandi vinna 3000 MW af raforku úr 0,2% þess varmaforða sem er að finna á minna en 3ja km dýpi.

Jarðhitinn getur leikið mikilvægt hlutverk í sjálfbærri þróun á Íslandi og á heimsvísu.

Áratuga reynsla og rannsóknir hafa sýnt að hægt er að nýta jarðhitakerfi á sjálfbæran hátt, því nýtt „jafnvægisástand“ kæmist oft á eftir að nýting hefst.

Vinnslan getur þó þó verið ágeng, þ.e. þrýstingur (vatnsborð) heldur áfram að lækka með tímanum. Þá má grípa til niðurdælingar þar sem stórum hluta þess sem tekið er upp úr holunum er skilað aftur. Einnig má draga úr vinnslu meðan svæðin eru að jafna sig, eða finna jafnvægisástand þar sem þýstingur helst stöðugur. Allt eru þetta vel þekkt atriði í vinnslu jarðhita.

Mjög vel er fylgst með öllum jarðhitasvæðum og er vitað hvort vinnslan er sjálfbær eða ágeng.

Hugtökunum endurnýjanleiki og sjálfbærni er oft ruglað saman. Jarðhitasvæðin eru endurnýjanleg en vinnslan getur verið sjálfbær eða ósjálfbær. Jarðhitinn er skilgreindur sem endurnýjanleg orkulind á alþjóðavísu.

Í Svartsengi er áhugavert dæmi um hvernig nýta má jarðhitann á margslunginn hátt, enda er talað um "auðlindagarðinn Svartsengi".

Næg orka til álvera á Bakka og í Helguvík er til staðar, en ekki er búið að ná henni og ekki víst að það tækist með hefðbundnum og fremur ódýrum aðferðum að vinna alla þessa orku  úr jarðhita. Þetta er sú óvissa sem alltaf fylgir jarðhitavinnslu og oft skortir skilning á. Það er mikilvægt að byggja jarðhitavirkjanir upp í áföngum og vinna markvisst að rannsóknum og þróun á tækninýjungum. Þannig hafa íslendingar staðið að málum undanfarna áratugi, eða allt frá árinu 1928.

Áður en tilraunaholur eru boraðar hafa menn ekki nægilega hugmynd um afkastagetu nýrra jarðhitasvæða. Þess vegna er mjög mikilvægt að rannsaka svæði sem koma til greina með borun tilraunahola. Áður en það er gert verður að styðjast við t.d. jarðviðnámsmælingar sem gefa  vísbendingar um umfang svæðisins. Þannig hefur það alltaf verið og verður áfram.

Áratuga reynsla íslenskra tæknimanna og vísindamanna hefur gert þeim kleift að vera meðal þeirra bestu í heiminum á þessu sviði, enda eru þeir eftirsóttir í verkefnum víða um heim.

 

Ólafur G. Flóvenz, forstjóri ÍSOR – Íslenskra orkurannsókna hélt erindi sem hann nefndi  Orkuforði og endurnýjanleiki jarðhitakerfa.

Ólafur hóf mál sitt á að fjalla um upptök jarðhitans sem er kjarnorkan í iðrum jarðar. Án hennar væri jörðin orðin gegnköld fyrir löngu. Orkan í jarðskorpunni er það mikil að 0,1% hennar jafngildir orkunotkun mannkyns í 10.000 ár. Orkan frá tæknilega nýtanlegum jarðhita er miklu meiri en frá öðrum endurnýjanlegum orkugjöfum, svo sem vatnsorku, lífmassa, sólarorku og vindorku.  Skipting orkuframleiðslu heimsins er þó á annan veg og hefur mjög lítið af jarðhitanum verið virkjaður. 

Ólafur fjallaði síðan um  tvenns konar jarðhitakerfi, hefðbundin eins og við þekkjum, og svokölluð örvuð jarðhitakerfi (EGS). Hann fjallaði um skilgreininguna á endurnýjanlegri auðlind og sjálfbærri nýtingu, en í umræðum í fjölmiðlum verður þess oft vart að menn sem eru að fjalla um þessi mál hafa þessi hugtök ekki alltaf á  hreinu. Í máli Ólafs kom fram að jarðhitinn væri ótvírætt endurnýjanlegur.

Næst fjallaði Ólafur Flóvenz um jarðhitann á Íslandi, hvar hann væri að finna og í hve miklu magni. Flokkaði hann landið í mismunandi svæði eftir eðli þeirra og birti tölur um aðgengilega og tæknilega virkjanlega orku á þeim samkvæmt jarðhitamatinu frá árinu 1985. Fram kom að til viðbótar hinni hefðbundnu orku á 1-3 km dýpi er gríðarlega orku að finna á 3-5 km dýpi. Jafnvel með virkjun á aðeins 10% þessarar orku með 15% nýtni svarar þetta til um 40.000 MW rafmagns í 50 ár. Við nýtingu á jarðvarmaorku á þessu dýpi þarf a beita EGS tækni sem er í þróun.

Ólafur fjallaði síðan um þær fullyrðingar sem sést hafa í fjölmiðlum undanfarið að álver í Helguvík og á Bakka myndu soga til sín nær alla orkuna frá orkulindum á Suður- Suðvestur- og Norðausturlandi, og að stóri sannleikurinn um hinar miklu orkulindir Íslands sé tómt plat, og að þetta séu skýjaborgir sem byggðar séu á raupi óábyrgra manna sem sem ógerlegt sé að vita hvort eða hvað hugsa. Þessum fullyrðingum svaraði Ólafur lið fyrir lið, og þótti dapurlegt á hvaða plani umræðan liggur.

Hér hefur verið stiklað á mjög stóru. Enn fleiri myndir, texti og töflur eru á glærunum sem Ólafur notaði: Smella hér:  Orkuforði og endurnýjanleiki jarðhitakerfa

--- --- ---

 

Guðni Axelsson deildarstjóri hjá ÍSOR - Íslensku Orkurannsóknum hélt erindi sem hann  nefndi Sjálfbær nýting jarðhitakerfa.

Guðni fjallaði í erindi sínu um nýtingu jarðhitans. Hann fjallaði um hugtakið "sjálfbær þróun" og hvernig það tengist jarðhitanum á Íslandi. Hann fjallaði um sjálfbæra jarðhitavinnslu frá sjónarhóli auðlindarinnar, en ekki um efnahagslega, félagslega né umhverfislega þætti jarðhitanýtingar.

Guðni skýrði frá því að áratuga reynsla og rannsóknir hafa sýnt að hægt er að nýta jarðhitakerfi á sjálfbæran hátt, því nýtt jafnvægisástand kemst oft á eftir að nýting hefst. Hann notaði það sem skilgreiningu að sjálfbær jarðhitavinnsla sé orkuvinnsla sem hægt er að viðhalda í 100-300 ár.

Guðni nefndi nokkur dæmi um  hvernig jarðhitasvæði ná nýju jafnvægi þegar rétt er að málum staðið, og hvernig þau bregðast við ágengri vinnslu, en svæði sem þannig eru nýtt þarf að hvíla eftir nokkurra ára notkun, eða minnka notkun þar til kerfin finna sitt jafnvægisástand. Þannig sé hægt að skilgreina fjórar mögulegar aðferðir til að nýta jarðhita á sjálfbæran hátt:
(1) Með stöðugri vinnslu undir sjálfbæru mörkunum,
(2) með þrepauppbyggingu vinnslunnar,
(3) með ágengri vinnslu og hléum á víxl og
(4) með skertri vinnslu eftir styttra tímabil ágengrar vinnslu.

Guðni sýndi nokkur raunveruleg dæmi um það hvernig jarðhitasvæði bregðast við nýtingu, en mjög náið er fylgst með þrýstingi, hitastigi og niðurdrætti jarðhitasvæða sem hafa verið virkjuð. Vinnslusögur margra þeirra eru mjög langar og því er til til þekking á eðli og afköstum jarðhitakerfa.

Á Íslandi er hefð fyrir því að virkja í hæfilega stórum þrepum og fylgjast með viðbrögðum jarðhitakerfisins í nokkur ár áður en lengra er haldið.  Þannig er hægt að virkja skynsamlega á sjálfbæran hátt. 

Í lokin varpaði hann fram þeirri spurningu hvort verið sé að kreista síðustu dropana úr endurnýjanlegu auðlindinni?  Svarið er nei. Guðni sýndi mynd þar sem varmaflæðið um Ísland kemur fram. Þar má sjá varmann sem skilar sér sem eldvirkni og varmaleiðni til yfirborðs, auk þess varmastraums sem er nýtanlegur, en hann er metinn vera 59 terawattstundir á ári. Ef miðað er við 0,2% varmaforðans niður á 3ja km dýpi, þá jafngildir þetta um 3000 MW raforku í hefðbundnum orkuverum. Þetta séu þó neðri mörk. Þá væri aðeins búið að virka lítið brot orkunnar í iðrum jarðar, en með því að fara enn dýpra er eftir mun meiri orku að slægjast.

Smella hér Sjálfbær nýting jarðhitakerfa til að sjá fyrirlestur Guðna Axelssonar.

 --- --- ---

Eftir fræðileg erindi Ólafs og Guðna var komið að því að þrír valinkunnir menn skýrðu frá reynslu af jarðvarmavirkjunum á Reykjavíkursvæðinu, Svartsengi og Kröflu.

 

Grétar Ívarsson jarðfræðingur hjá Orkuveitu Reykjavíkur var næstur á mælendaskrá og fjallaði um  efnið Lághitasvæði Reykjavíkur - sjálfbær vinnsla í 80 ár.

Saga jarðhitans í Reykjavík er yfir þúsund ára gömul, en fyrsta árþúsundið var jarðhiti í Reykjavík einungis notaður í þvott, böð og eldamennsku. Þvottalaugarnar i Laugardal hafa flestir heyrt um.  Boranir hófust í Laugardal árið 1928 og voru þá boraðar 14 holur sem gáfu 14 lítra á sekúndu af sjálfrennandi vatni. Þegar árið 1930 var farið að nýta vatnið. Lögð var 3ja km löng hitaveitulögn og tvö skólahús, sundlaug og 70 heimili fengu heitt vatn.  Síðan taka við boranir  á Reykjum og Reykjahlíð, Elliðaárdal og frekari boranir á Laugarnessvæðinu. Nesjavallavirkjun tók síðan til starfa árið 1990. Hellisheiðarvirkjun tók til starfa fyrir örfáum áum og er enn í byggingu,

Grétar sýndi fjölmörg gröf og línurit þar sem fram kemur hvernig jarðhitasvæðin hafa þolað þessa nýtingu sem nær yfir marga áratugi. Mjög umfangsmiklar mælingar eru framkvæmdar á svæðunum þannig að vel er þekkt hvernig jarðhitasvæðin bregðast við nýtingunni.  Lághitasvæðin í Reykjavík og Reykjum/Reykjahlíð eru ólík háhitasvæðum að því leyti að þau eru utan gosbeltanna. Þar er orkugjafinn því ekki endurnýjanlegur eins og á háhitasvæðunum, en samt eru lághitasvæði Reykjavíkur nýtt á nánast sjálfbæran hátt. Stefnt er að því að aðalorkan til húshitunar komi frá háhitasvæðunum að Nesjavöllum og á Hellisheiði, en lághitasvæðin verði eins konar varaveita.

Grétar fjallaði um framtíð lághitasvæðanna og háhitasvæðanna og minnti á að við búum á eldvirku landi.

Smella áLághitasvæði Reykjavíkur - sjálfbær vinnsla í 80 ár

til að nálgast erindi Grétars Ívarssonar. Skjalið er nokkuð stórt þar sem það er prýtt fjölda mynda.

 

--- --- ---

 

Albert Albertsson vélaverkfræðingur og aðstoðarforstjóri HS-Orku fjallaði nú um málefnið Svartsengi – farsæl orkuframleiðsla í 30 ár.

Starfsemi HS-Orku er nokkuð sérstök, enda fjallaði Albert um það sem hann nefndi "auðlindagarðinn Svartsengi".  Hann skilgreindi þessa nafngift nánar, fjallaði um þróunarsögu Svartsengis í hnotskurn, lýsti yfirgripsmiklum rannsóknum HS-Orku hf, og lýsti því hvernig hugtakið sjálfbær þróun á við.

Hefðbundin jarðvarmaver framleiða einungis rafmagn, sbr. Krafla. Aðeins einn tekjustraumur. Í Svartsengi er aftur á móti reksturinn fjölbreyttur: Framleiðsla á rafmagni, heitu og köldu vatni. Eldborg þar sem fræðsluferðamennska og ráðstefnuhald fer fram. Bláa lónið sem um 410.000 gestir heimsækja árlega, en þar er einnig lækningasetur fyrir húðsjúkdóma og sjúkrahótel. Rannsóknar- og þróunarsetur fyrir vinnslu húðkíslar. Líftæknifyrirtækið ORF.  Eldsneytisframleiðsla úr koltvísýringi hjá Carbon Recycling. Rannsónir á ýmsu sem tilheyrir vinnslu jarðvarma, o.fl. Tekjustrauma eru fjölmargir í tengslum við Auðlindagarðinn Svartsengi. Þarna hafa um 170-180 manns fasta vinnu; læknar, hjúkrunarfræðingar, jarðfræðingur, jarðvarmaforðafræðingur, verkfræðingar, vélfræðingar, tæknifræðingar, náttúrufræðingar, lyfjafræðingar, iðnaðarmenn, matreiðslumenn og ófaglærðir.

Skilgreiningin á sjálfbærri þróun er: Uppfylla þarfir nútímans án þess að rýra möguleika komandi kynslóða til að uppfylla þarfir sinna tíma. Í Bruntland skýrslunni, Our Common Future, eru ríki heims hvött til að nýta endurnýjanlega orku, þar með talið óvirkjað vatnsafl alls staðar í heiminum. Þannig má draga úr gróðurhúsaáhrifum á andrúmsloft jarðar. Vatnsafl og jarðvarmaafl endurnýjast í sífellu og er því rafmagnsframleiðsla á Íslandi sjálfbær.

Hér var aðeins stiklað á mjög stóru úr erindinu, en smella má á Svartsengi – farsæl orkuframleiðsla í 30 ár til að nálgast fróðlegt erindi Alberts Albertssonar vélaverkfræðings.

 

--- --- ---

 

Bjarni Pálsson verkefnisstjóri hjá Landsvirkjun Power tók næst til máls og fjallaði um málefnið:

Sjálfbær nýting jarðhitans.    Krafla - 30 ára baráttu um náttúruöflin. 

Eins og flestir vita, þá hófst eldgos í Kröflueldstöðinni um það bil sem framkvæmdir við virkjunina voru að hefjast. Kröflueldarnir höfðu auðvitað mikil áhrif á jarðhitakerfið og tók það nokkur ár að jafna sig eftir ósköpin.

Mjög vel hefur verið fylgst með jarðhitasvæðinu allt frá upphafi og er ljóst samkvæmt mælingum á niðurdrætti að jarðhitakerfið er í góðu jafnvægi.

 

 

Niðurstöður erindis Bjarna voru:

• Svæðisþrýstingur gefur til kynna að ekki hafi verið gengið á forða svæðisins.
• Uppfært jarðvarmamat og hermilíkön gef til kynna að óhætt sé að auka vinnslu á Kröflusvæðinu í áföngum.
• Tækniþróun hefur leitt til minnkandi umhverfisáhrifa vegna framkvæmda. 

Smellið á Krafla – 30 ára barátta við náttúruöflin til að nálgast erindi Bjarna Pálssonar  um Kröflu.

 

Að lokum er rétt að hvetja áhugasama til að skoða vel glærurnar sem vísað er á hér að ofan.

Málþingið var til mikillar fyrirmyndar og er vonandi að fleiri stofnanir feti í fótsporið.

 

--- --- ---

 

 ÍTAREFNI:

 

 

 

Grein eftir  Dr. Guðmund Ómar Friðleifsson jarðfræðing í Mbl. 30. okt. 2009.

 

Smellið hér til að lesa grein Guðmundar Ómars.

 

 

Grein eftir  Ómar Sigurðsson jarðhita-forðafræðing  í Fréttablaðinu 30. okt. 2009.

 

Smellið hér til að lesa grein Ómars.

 

 

Fyrirhugaðar djúpboranir á Íslandi-staðan 2006. Guðmundur Ómar Friðleifsson.

 

 

"Jarðhitabók Guðmundar Pálmasonar er í senn fræðirit og menningarsöguleg heimild við hæfi fróðleiksfúsra lesenda. Rakin er framvinda jarðhitarannsókna hér á landi og sagt frá þeim er ruddu þar braut. Fjallað er um uppruna og eðli jarðhitans, vinnslu hans og margvísleg not af honum í íslensku þjóðlífi. Lagt er mat á það hversu varanleg auðlind jarðhitinn sé. Þá er vikið að áhrifum nýtingar á umhverfið og rætt um nauðsynlega vernd jarðhitafyrirbæra. Loks er annáll ýmissa atburða sem tengjast rannsóknum og nýtingu jarðhita allt frá fyrstu öldum Íslandsbyggðar. Höfundur veitir lesendum fræðilega sýn á þá miklu auðsuppsprettu sem jarðhitinn er og skýrir efnið með fjölda dæma, teikninga og ljósmynda. Þetta er grundvallarrit um eðli jarðhita og nýtingu hans hér á landi.
   

Höfundurinn vann m.a. að rannsóknum á gerð jarðskorpunnar undir Íslandi. Þær skýrðu megindrætti í jarðskorpu landsins og gliðnunarbeltum landrekshryggja og öfluðu honum víðtækrar viðurkenningar á alþjóðavettvangi. Undir forustu hans urðu miklar framfarir í rannsóknum og nýtingu jarðhita hér á landi sem gerðu Jarðhitadeildina að einu fremsta þekkingarsetri heims á sviði jarðhitarannsókna. Með störfum sínum öðlaðist Guðmundur einstæða heildarsýn á eðli og nýtingu jarðhita sem hann miðlar lesendum í skýru máli í þessari bók". 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Undarleg Umræða um orkumál
• Ómar Sigurðsson. Orkulindir Íslands eru miklar

Undarlegt ljósbrot í skýjunum í gær - mynd...

 

 

 

Myndin er tekin í gærkvöld nærri Geysi. Bjarminn frá gróðurhúsunum á Flúðum og Reykholti lýsir upp skýin, en bjarta stjarnan er Júpiter. Stjarnan sem er efst til hægri er líklega Altair.

Takið eftir undarlegu ljósbrotunum sem eru eins og lóðrétt strik í skýjunum. Það mátti rétt greina fyrirbærið vinstra megin með berum augum. Fyrst hélt ég að þetta væru norðurljós, en þau voru töluvert björt í norðurátt.  Mér dettur helst í hug að þetta séu ljósbrot í ískristöllum. Hvað heldur þú?

Ljósop myndavélarinnar var opið í 30 sekúndur til að ná bjarmanum. Næmið var 1600 ISO þannig að myndin er nokkuð konótt.

Önnur mynd var tekin síðar um kvöldið. Þá sáust þessi strik ekki lengur, en þau komu fram á öllum myndunum sem teknar voru um svipað leyti. 

 

Myndirnar má stækka með því að smella á þær þrisvar.

(Canon EOS 400D, linsa 17-85 IS, 1600 ISO, ljósop 5,6, 30 sek. RAW)

 

 Hvernig er það annars, eru þetta ekki ótvíræð gróðurhúsaáhrif, það er að segja, þessi einu sönnu?

 

Um svipað leyti mátti sjá norðurljós. Fyrir ofan þau er stjörnumerkið Karlsvanninn, en bjarminn er frá Hótel Geysi.

Frétt BBC: Geimgeislar hafa áhrif á trjávöxt í Bretlandi...

 

 

 

Í dag 19. október er á vef BBC fréttapistill sem nefnist Cosmic pattern to UK tree growth.

Pistillin fjallar um að breskir vísindamenn hafa fundið meiri fylgni milli vaxtarhraða trjáa og geimgeisla en hita eða úrkomu.  Þeir kunna ekki skýringu á þessu en hafa komið með tilgátur. Svo virðist vera að trén vaxi hraðar þegar geimgeislar eru miklir, en samkvæmt pistlinum þýðir það meira skýjaþykkni. Þá ætti einmitt að vera heldur svalara.    - Undarlegt.

 

Ef það er tilfellið að trén vaxi betur þegar skýjað er en í sólskini þá kemur það verulega á óvart. Getur það ekki þýtt að árhringir trjáa séu ekki eins góður mælikvarði á hitastig og talið var?  Það er auðvitað allt of snemmt að draga ályktanir, en þetta kemur óneitanlega á óvart.

Spyr sá sem ekki veit.  Fróðlegt verður að fylgjast með þessu máli.

 

 

Pistillinn byrjar þannig:

"The growth of British trees appears to follow a cosmic pattern, with trees growing faster when high levels of cosmic radiation arrive from space.

Researchers made the discovery studying how growth rings of spruce trees have varied over the past half a century.

As yet, they cannot explain the pattern, but variation in cosmic rays impacted tree growth more than changes in temperature or precipitation.

The study is published in the scientific journal New Phytologist.

"We were originally interested in a different topic, the climatological factors influencing forest growth," says Ms Sigrid Dengel a postgraduate researcher at the Institute of Atmospheric and Environmental Science at the University of Edinburgh...

... ...

When the intensity of cosmic rays reaching the Earth's surface was higher, the rate of tree growth was faster.

The effect is not large, but it is statistically significant.

The intensity of cosmic rays also correlates better with the changes in tree growth than any other climatological factor, such as varying levels of temperature or precipitation over the years.

"The correlation between growth and cosmic rays was moderately high, but the correlation with the climatological variables was barely visible," Ms Dengel told the BBC.

Here comes the Sun

Cosmic rays are actually energetic particles, mainly protons, as well as electrons and the nuclei of helium atoms, that stream through space before hitting the Earth's atmosphere.

The levels of cosmic rays reaching the Earth go up and down according to the activity of the Sun, which follows an 11-year cycle...

..."We tried to correlate the width of the rings, i.e. the growth rate, to climatological factors like temperature. We also thought it would be interesting to look for patterns related to solar activity, as a few people previously have suggested such a link," explains Ms Dengel. "We found them. And the relation of the rings to the solar cycle was much stronger than it was to any of the climatological factors we had looked at. We were quite hesitant at first, as solar cycles have been a controversial topic in climatology...""

Lesið meira á vef BBC

 

Humm... Humm...     

Þetta er ekki beinlínis eins og maður hefði átt von á.

 

http://news.bbc.co.uk/earth/hi/earth_news/newsid_8311000/8311373.stm

 

 --- --- ---

 

New Phytologist
A relationship between galactic cosmic radiation and tree rings

Sigrid Dengel, Dominik Aeby and John Grace

Institute of Atmospheric and Environmental Science, School of GeoSciences, Crew Building, University of Edinburgh, EH9 3JN, UK

ABSTRACT (krækja)

• Here, we investigated the interannual variation in the growth rings formed by Sitka spruce (Picea sitchensis) trees in northern Britain (55°N, 3°W) over the period 1961–2005 in an attempt to disentangle the influence of atmospheric variables acting at different times of year.
• Annual growth rings, measured along the north radius of freshly cut (frozen) tree discs and climatological data recorded at an adjacent site were used in the study. Correlations were based on Pearson product–moment correlation coefficients between the annual growth anomaly and these climatic and atmospheric factors.
• Rather weak correlations between these variables and growth were found. However, there was a consistent and statistically significant relationship between growth of the trees and the flux density of galactic cosmic radiation. Moreover, there was an underlying periodicity in growth, with four minima since 1961, resembling the period cycle of galactic cosmic radiation.
• We discuss the hypotheses that might explain this correlation: the tendency of galactic cosmic radiation to produce cloud condensation nuclei, which in turn increases the diffuse component of solar radiation, and thus increases the photosynthesis of the forest canopy.

 

 

 

Magnað flug Sukhoi yfir Keflavík...? Vídeó...

Munum við verða vitni að svona flugi yfir Keflavíkurflugvelli innan skamms?

 Hér er notað svokallað vectored thrust, en þá er hægt að beina útblæstri hreyflanna í ýmsar áttir. Sjálfsagt er vélinni flogið með hjálp tölvubúnaðar.

Líklega er neðsta myndbandið skemmtilegast. Þar er enginn tölvubúnaður notaður, en flugmaðurinn er ofursnjall.

 

 

 

 

 

Þetta er reyndar MIG-29, fjarskyld frænka Sukhoi
sem þykist vera betri, en ekki eru allir sammála...
Báðar eru rússneskar.

 

Svetlana Kapanina er þó langbest þegar hún flýgur Sukhoi

 

 

--- --- ---

 

 

13. okt. 2009

Orrustuþotur í íslenska flugflotann

Sukhoi SU-35. Mynd: www.sukhoi.org

Allt að 200 störf gætu skapast á Keflavíkurflugvelli, gangi fyrirætlanir hollensks fyrirtækis eftir, um að byggja upp aðstöðu þar fyrir útleigu á orrustuþotum frá Hvíta Rússlandi. Samningar eru á lokastigi og framkvæmdir við endurbætur á flugskýlum gætu hafist innan nokkurra vikna. Vélarnar yrðu skráðar hér á landi og fengju þá heiti sem byrjar á forskeytinu TF líkt og aðrar flugvélar á Íslandi.

Fyrirtækið sem um ræðir heitir ECA Programs og hefur sérhæft sig í varnaræfingum fyrir Atlantshafsbandalagið. Verkefnið á Keflavíkurflugvelli gengur út á að það verði að jafnaði staðsettar á milli tíu og tuttugu óvopnaðar orrustuþotur af Sukhoi gerð. Þær eru framleiddar í Hvíta Rússlandi og ætlunin er að þær verði notaðar til varnaræfinga hjá flugherjum landa í Nato og reyndar víðar; nokkurs konar óvinur til leigu.

Margir koma að þessu þar á meðal menntastofnunin Keilir á Keflavíkurflugvelli. Rætt er um að fjárfestingin verði um fjórir og hálfur milljarður króna og talsmaður fyrirtækisins segir að framkvæmdir við endurbætur á flugskýlum gætu hafist innan nokkurra vikna gangi allt eftir. Þó er eftir að ljúka samningum til að mynda við Keflavíkurflugvöll um aðstöðuna.

 

Munu beita sér gegn viðhaldsstöð fyrir orrustuflugvélar

Iceland looks to serve the world... Grein á vef BBC um íslensk netþjónabú...

 

 

 "The natural climate of Iceland could be used to reduce carbon emissions"

 

 

Á vef BBC birtist grein um fyrirhuguð netþjónabú eða gagnaver á Íslandi sem nefnist  Iceland looks to serve the world. Sjá hér. Þar segir í upphafi greinarinnar:

"Since the financial crisis, Iceland has been forced to retreat back from high octane bubble living to nature.

Fortunately, there is a lot of that nature to retreat to.

It is a breathtaking world of volcanoes, endless prairies and ethereal winter landscapes.

Not, you might think, the most obvious place to stick millions of the world's computer servers which are, for all their uses, rather less attractive.

But the country now wants exactly that - to become home to the world's computing power.

Behind all the large internet companies lurk massive and ever growing data centres chock full of servers churning away.

Google for instance is thought to have around a million of the things, but even less IT intensive operations, banks for example, need hundreds of thousands of servers to store all their data.

The problem is that while these computers look innocuous, they use a lot of energy.

There is of course the power you need for the servers themselves, but almost as significant is the energy used to keep them cool.

"For every watt that is spent running servers," says Dr Brad Karp, of University College London, "the best enterprises most careful about minimising the energy of cooling and maximising efficiency typically find they are spending 40-60% extra energy on just cooling them....

Nokkru neðar...

...just outside Reykjavik, work is well advanced on the first site which its owners hope will spark a server cold rush.

In around a year - if all goes according to plan - the first companies will start leasing space in this data centre..."

Grænn iðnaður:

Mr Monroe explains what would happen if a company moved its data centre to Iceland.

"The carbon savings would be enormous.  For example, if a large internet media company operating thousands and thousands of servers relocated its servers to Iceland, that company would save greater than half a million metric tons of carbon annually..." 

All of Iceland's electricity is renewable and basically carbon free.

Smella hér til að lesa alla  greinina á vef BBC...

 

Vonandi verða þessi fyrirhuguðu gagnaver að veruleika. Fyrirhugað er að eitt þessara netþjónabúa rísi á Suðurnesjum og eru framkvæmdir í fullum gangi. Það verkefni kemur við sögu í fréttapistli BBC. 

Verkefnið er þó í uppnámi vegna ákvörðunar umhverfisráðherra varðandi Suðvesturlínunnar svokölluðu. Ráðherra felldi úr gildi ákvörðun Skipulagsstofnunar um að ekki skuli fara fram sameiginlegt mat á umhverfisáhrifum framkvæmda vegna Suðvesturlínu og öðrum tengdum framkvæmdum. Vonandi mun ráðherra endurskoða þessa ákvörðun sína, því það getur ekki verið að ákvörðunin eigi að koma niður á gagnaverum.

Gagnaver gera  kröfur til mjög mikils afhendingaröryggis á orku. Þar má ekkert til spara. Aðeins ein mikið lestuð háspennulína tengir nú Suðurnesin við Landsnet, og er það allsendis ófullnægjandi vegna reksturs gagnavera. Því miður. Gagnaver krefjast þess að öll kerfi séu að minnsta kosti tvöföld.

Vonandi rætist þó úr þessum málum sem allra fyrst. Það er nauðsynlegt að grípa strax í taumana. Að öðrum kosti rennur einstakt tækifæri okkur úr greipum. Við megum engan tíma missa. Íslands óhamingju má ekki verða allt að vopni, -einu sinni enn.

 

Ítarefni:

Vísir - Á annað hundrað ný störf við netþjónabú

Vísir - Eitt stærsta netþjónabú heims í Keflavík

Suðvesturlínur. Vefur um uppbyggingu öflugs og öruggs flutningskerfis raforku á Suðvesturlandi - frá Hellisheiði að Geithálsi og Hafnafirði og áfram út á Reykjanes.

 

 

 

 Tölvubúnaður í gagnaveri

 

Málþing verkfræðistofunnar VERKÍS: LJÓSGÆÐI-LÍFSGÆÐI 13. október. Meðal fyrirlesara er ráðgjafi NASA...

 

 

Fátt er mikilvægara í skammdegnu en góð lýsing. Fátt hefur eins mikil áhrif á lifsgæði okkar og vellíðan þegar birtu sólar nýtur ekki. Þess vegna hlýtur að vera mikill fengur af málþingi um ljósgæði og lífsgæði þar sem valinkunnir erlendir fyrirlesarar fjalla um þetta mikilvæga mál.

 

Málþing um sjálfbærni og lýsingarhönnun, 13. október 2009

LJÓSGÆÐI LÍFSGÆÐI

 

Í ljósi breyttra aðstæðna í mannvirkjagerð hér á Íslandi eru tækifæri til endurmats og uppbyggingar fyrir nýja tíma og nýjar stefnur. Raunhæft er að ætla að áherslur í framtíðinni verði á hönnun til sjálfbærni og þar með talið við hönnun lýsingar þar sem kröfur um orkusparnað og vellíðan þeirra einstaklinga sem innan bygginganna dveljast hafa aukist.

 

Ráðgjafarfyrirtækið Verkís mun standa fyrir opnu málþingi sem ber heitið „LJÓSGÆÐI - LÍFSGÆÐI" þriðjudaginn 13.október næstkomandi í Laugardalshöll - ráðstefnusal 3. Þar munu alþjóðlegir fyrirlesarar miðla nýjum rannsóknum og þeim möguleikum sem við höfum til að bæta umhverfi okkar og vellíðan með birtu.

 

Fyrirlesarar málþingsins eru:

Dr. George Brainard taugalæknir og sérstakur ráðgjafi NASA - National Space Biomedical Research Institute við þróun á mótvægisaðgerðum við heilsufarsbreytingum geimfara

Dr. Merete Madsen dagsbirtu-arkitekt

Kevan Shaw lýsingarhönnuður og formaður nefndar um sjálfbærni PLDA - Alþjóðlegum samtökum lýsingarhönnuða

Martin Lupton frá Guerrilla Lighting og formaður PLDA - Professional Lighting Design Association

 

Málþingið er haldið á ensku og er ætlað öllum þeim sem vilja fræðast um gildi lýsingar og eiga þátt í að bæta umhverfi sitt og annarra

Miðar fast á www.midi.is

Nánari upplýsingar um málþingið eru á slóðinni: http://www.verkis.is/malthing en einnig hjá Þórdísi Harðardóttur  trh(hjá)verkis.is, Guðjóni L. Sigurðssyni gls(hjá)verkis.is og Rósu Dögg Þorsteinsdóttur rdt(hjá)verkis.is.

 

  >>  Dagskrá / Programme

  >>  Fyrirlesarar / Bios

  >>  Fréttatikynning

  >>  Press release

  >>  www.verkis.is

  >>  www.midi.is

 

 

 

 

 

Verkfræðistofa Íslands

 

Samfelld reynsla frá árinu 1932

Verkfræðistofan VERKÍS sem heldur málþingið á rætur að rekja til fimm verkfræðistofa með 255 ára samanlagðan starfsaldur, en þær sameinuðust árið 2008. Starfsmenn eru um 300:

^{1932:  VST - Verkfræðistofa Sigurðar Thoroddsen
1961:  RT - Rafagnatækni
1962:  Fjarhitun
1965:  Rafteikning
1970:  Fjölhönnun}

 

 www.verkis.is

Hvað í ósköpunum eru smágervingar...?

Orðið smágervingar átti að vera nýyrði sem smíðað var árið 1966 vegna greinar um nýja tækni sem þá var að slíta barnsskónum. Greinin var í því ágæta blaði De Rerum Natura sem nemendur Menntaskólans í Reykjavík gáfu út og gera vonandi enn. Greinin um smágervinga fjallaði um það sem í dag kallast samrásir eða integrated circuit á ensku. Á þeim tíma sagði maður einfaldlega á ísl-ensku integreraðar rásir.

Hvers vegna orðið "smágervingar" í stað "integreraðar rásir"?    Hvernig var það hugsað?

Eins og fram kemur í greininni Smágervingar, þá eru þessar örsmáu rásir, sem eru ómissandi í öllum rafeindatækjum í dag, smíðaðar úr kísil og kísiloxíð sem er sama efni og í mörgum steinum. Þetta er því ekki ólíkt örsmáum steingervingum. Þannig varð orðið til. Það er svo annað mál, að það reyndist einnota og hefur líklega ekki sést annars staðar en í þessari grein.   Við leyfum okkur þó að nota orðið í þessum pistli í stað orðsins samrás.

Myndin á forsíðu greinarinnar á að sýna þróunina frá útvarpslampa til transistors (smára) og þaðan til smágervings (samrásar).

Greinin Smágervingar hefst á þessum orðum:

"Árangur hinnar geysimiklu viðleitni rafeindaiðnaðarins til þess að auka áreiðanleika og gæði framleiðslu sinnar, en gera hana um leið smærri og kostnaðarminni, hefur verið svo mikill, að varla hefði neinn dirfzt að spá honum fyrir um það bil tíu árum. ... Unnt er t.d. að gera fullkomna rás, er samanstendur af 10 til 20 transistorum og 40 til 60 mótstöðum, úr kísilsneið sem er aðeins 2 til 3 mm á kant".

Þá þótti mikið að troða 10 til 20 transistorum í einn smágerving. Í dag þykir þetta ekki mikið. Myndvinnslu-örgjörvinn GeForce GTX 280 inniheldur hvorki meira né minna en 1.400.000.000 transistora!

Gömlu grein menntaskólastráksins í De Rerum Natura, apríl 1966, má lesa með því að smella á Smágervingar.

Blaðið De Rerum Natura var einstaklega vandað og metnaðarfullt. Eintakið, sem umrædd grein var í, var tæpar 90 blaðsíður að lengd. De rerum natura er latína og þýðir Um hlutanna eðli. Nafnið kemur frá rómverska skáldinu Lúkretíusi, sem var uppi um 95-54 f.kr., og samdi mikið kvæði á latínu, De rerum natura. Í kvæðinu setur Lúkretíus fram heimspeki Epikúrosar.  Auðvitað var líka vel til fallið að hafa latneskt nafn á þessu blaði sem gefið var út í Latínuskólanum MR, en á þessum árum lærðu allir nemendur skólans latínu, bæði þeir sem voru í máladeild og þeir sem voru í stærðfræðideild.

Nöfn ritnefndar blaðsins og efnisyfirlit má sjá aftast í greininni. Jón Erlendsson var þá ritstjóri.

Á Stjörnufræðivefnum er grein um stjörnulíffræði. Þar er minnst á Lúkretíus: "Eins og vænta má eru vangaveltur um líf utan jarðar ekki nýjar af nálinni. Grísku atómistarnir Levkippus, Demokrítus og Epíkúrus virðast hafa aðhyllst hugmyndir um ótölulegan fjölda heima,  og Rómverski heimspekingurinn Lúkretíus tók skýrt fram að aðrir heimar hlytu að vera til því geimurinn væri „óendanlegur til allra átta og efnisagnir óendanlega margar á sveimi á sífelldri hreyfingu“".      Jæja, þetta var víst útúrdúr, alls óskyldur innihaldi pistilsins um smágervinga .

Fróðlegt væri að frétta í athugasemdum hér fyrir aftan hvort blaðið sé enn lifandi og hvort latína sé enn kennd öllum nemendum skólans .

(Uppfært 30. sept.: Sverrir Guðmundsson benti á að blaðið kæmi enn út þó svo að útgáfan hafi verið stopul. Blað frá árinu 2006 er hér).

 --- --- ---

Greinin Smágervingar.

Wikipedia: Menntaskólinn í Reykjavík.

MR66

 

 

Mjög stækkuð mynd af smágerving, öðru nafni samrás.
Rétt stærð er líklega um 10 x 10 mm.

 

 

 

          "Heimurinn víkur úr vegi þess manns sem veit hvert hann ætlar".

                                                                                                 - David S. Jordan

Gömul grein bloggarans um LASER-tækni frá 1966...

 

„Í vísindalegum staðleysusögum er oft talað um dauðageisla, er breytt geti flugvél í reykslý og lagt borgir í rúst á augabragði. Ekkert verður um það fullyrt hvort laser-tæknin sé afleiðing þessara hugaróra, en þó má með nokkrum rétti halda því fram, að laser sé með merkustu uppgötvunum þessarar aldar. Þó að laser sé hvorki hugsaður né hæfur sem fjöldamorðvopn, hefur hann þegar valdið gjörbyltingu á ýmsum sviðum.

Í grundvallaratriðum er laser mjög einfalt tæki, þótt nafnið sé langt, ef það er óstytt. Laser stendur fyrir Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation...“

 

Þannig hefst grein sem höfundur þessa pistils skrifaði í De Rerum Natura árið 1966. Þetta merka blað er gefið út af nemendum Menntaskólans í Reykjavík.

 

Því miður hef ég glatað blaðinu, en var svo ljónheppinn að fá fyrir skömmu ljósrit af greninni, sem ég skannaði snarlega í Word og breytti í Acrobat pdf skjal. Hægt er að nálgast allan textann með því að smella á nafn greinarinnar: LASER. (Auðvitað má lika hægrismella á orðið og vista þannig skjalið ef það hentar betur, t.d. fyrir útprentun).

 

Auðvitað hefur margt breyst í lasertækninni síðan greinin var skrifuð fyrir tæpum 44 árum. Geislaspilarar væru óhugsandi án þessarar tækni, svo og ljósleiðarafjarskipti og fjölmargt fleira sem nánast er sjálfsagður hlutur í dag. Á fundum sveifla fyrirlesarar laser-bendlum nánast eins og stjörnustríðshetjur geislasverðum, og auðvitað er búið að íslenska nafnið á tækinu. Leysir heitir það auðvitað á ástkæra ylhýra málinu. Í lok greinarinnar er minnst á ýmis svið þar sem nýta mætti lasertæknina, svo sem í fjarskiptum, ratsjám, iðnaði og læknisfræði. Allt hefur þetta ræst og vel það...

 

 

Greinin LASER. De Rerum Natura jan. 1966.

 

Wikipedia: LASER

 

Wikipedia: Laser  applications

 

 

 

Fyrir aftan greinina eru þrjár tilvitnanir til uppfyllingar:

 

     Sérfræðingur er maður, sem veit æ meira um æ minna.

               - N.M. Butler.

 

                Síðasta og æðsta tákn vísindanna er hið mikla spurningamerki.

                          - A. Garborg.

 

                           Standir þú við dyr hins ógerlega, skaltu knýja á þær.

                                     - H. Redwood.

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• laser_i_dererumnatura_1966_pq.pdf