Litríkt sólarlag í öskumistrinu...

 

 

 

 

Örlítið öskumistur eins og var yfir Garðabæ 27. apríl gerir sólarlagið óvenju litríkt.   Næstum blóðrautt.

Er sólarlagið fallegra en venjulega? Um það má deila, en ekki finnst mér það. Minnir of mikið á útlenskt sólarlag þar sem mengun er miklu meiri en hér á okkar einstaka landi.

 

 

En var öskumistur í loftinu að  lita sólarlagið? Ekki er ég viss. Það var ekki heldur Pete Lawrence sem tók myndina hér fyrir neðan 17. apríl á suðurströnd Englands. Myndin er stjörnumynd dagsins hér á APOD síðunni.

 

 

 Nú er búist við hagstæðum vindáttum fyrir flugið fram yfir næstu helgi að minnsta kosti. Ekki er því víst að sólarlagið á höfuðborgarsvæðinu verði rautt næstu kvöld...

 

 

Engin merki um goslok

Eldgosið: Hvenær kemst flug á Íslandi í eðlilegt horf...?

 

 

 

 

Nú þegar dregið hefur verulega úr gosinu vaknar sú spurning  hjá mörgum hvenær reikna megi með að flugið komist í eðlilegt horf.

Styrkur gossins er, skilst mér, aðeins um 1/20 eða 5% af því sem var þegar mest gekk á og er nú ekki meiri  en var í gosinu á Fimmvörðuhálsi. Auk þess eru gosefnin farin að hlaðast upp sem hraun í stað þess að rjúka upp í háloftin. Lítil aska kemur því frá gígnum.

Minnst af mistrinu sem sést hefur kemur beint frá gosinu, heldur er um að ræða eins konar sandfok eða rykmökk af þeim svæðum þar sem askan féll til jarðar meðan gosið var í hámarki. Er þannig mistur varasamara flugi en t.d. sandfok af hálendinu eða Mýrdalssandi, eða rykmökkur sem stundum berst á haf út frá Sahara?

Á myndunum hér fyrir neðan má sjá "venjulega"  rykmekki frá Íslandi og Sahara. Ekki eru svona rykmekkir taldir varasamir flugi, en hvernig er með rykmökk frá nýfallinni ösku? Er hann varasamari en svona rykmökkur fá gömlum gosefnum eins og á Mýrdalssandi?

Fróðlegt væri að fá svar við þessum spurningum og öðrum sem kunna að skipta máli. Ef svifryk sem rýkur upp frá nýfallinni ösku er slæmt fyrir flugumferð, þá gætum við nefnilega átt von á miklum truflunum á flugumferð vikum og mánuðum saman, jafnvel þó eldgosinu lyki á morgun.   Svo vitum við að svona eldgos getur mallað mánuðum saman...

Er nokkur hætta á að menn séu að blanda saman skaðlitlu en hvimleiðu sandfoki (öskufoki) og hættulegri ösku beint frá eldgígnum?

Hvar er þessar spár um útbreiðslu gosefna gerðar? 

Bloggarinn hefur alls ekkert vit á þessum málum, en þykist vita að spurningin um hvað þurfi til að flugbanninu verði aflétt brennur á vörum margra...

 

 

 

 

Rykmökkur frá Mýrdalssandi

 Myndin er frá 28. janúar 2002

 

 

Rykmökkur frá Sahara

 Myndin er frá 26. febrúar 2000

 

Merkilega mikil fylgni milli virkni sólar og vatnsmagns stórfljóts í S-Ameríku...

 

 

 

Ótrúlega mikil fylgni virðist vera milli virkni sólar og vatnsmagns stórfljótsins Paraná í Suður Ameríku, eins og ótvírætt virðist vera á myndinni hér fyrir neðan.

Paraná fljótið er hið fjórða stærsta í heimi miðað við vatnsmagn sem er 20.600 rúmmetrar á sekúndu, og hið fimmta stærsta miðað við svæðið þaðan sem það flytur vatn, en stærð vatnasvæðisins er 3.100.000 ferkílómetrar, eða 30-föld stærð Íslands. Fljótið safnar vatni í Brasilíu, Bólivíu, Praguay og Argentínu. Ósar þess eru skammt norðan við Buenos Aires. Vatnið í ánni á upptök sín í rigningu á þessu gríðarstóra landsvæði, og er því vatnsmagnið í ánni mjög góður mælikvarði á meðalúrkomuna.

Í tímaritinu Journal of Atmospheric and Solar-Terrestrial Physics mun væntanlega innan skamms birtast grein eftir Pablo Mauas and Andrea P. Buccino. Greinin nefnist Long-term solar activity influences on Souh American rivers. Greinina má nálgast með því að smella hér. David Whitehouse skrifar um rannsóknina hér. Greinin er framhald annarrar greinar um sama efni sem birtist árið 2008. Greinarnar þarf að skoða í samhengi.

Ástæðulaust er að endurtaka efni greinarinnar, en í henni er einnig fjallað um  Colorado ána og tvær þverár hennar, San Juan og Atuel. Í þessum ám er ekki eingöngu regnvatn, heldur einnig afrennsli jökla í Andesfjöllum. Niðurstaðan er því ekki beint sambærileg við Paraná þar sem vatnið í ánni er eingöngu regnvatn. Engu að síður má sjá þar fylgni milli rennsli ánna og sólvirkninnar.

Í þessari fróðlegu grein er minnst á aðrar rannsóknir á sambandi milli sólvirkninnar og úrkomu, og sólvirkninnar og monsún vinda. Rannsóknir sem gefa svipaða niðurstöðu.

 

Það er ekki annað að sjá en sambandið milli virkni sólar og úrkomu í Suður-Ameríku sé mikið og ótvírætt. Þá vaknar auðvitað  spurningin: Hvernig stendur á þessu?

1909 til 2003.

Svartur ferill: Frávik í vatnsmagni Paraná fljótsins.

Rauður ferill: Frávik í virkni sólar (sólblettatalan).

(Smella tvisvar á mynd til að stækka).

 

Alla greinina má nálgast hér sem próförk (preprint).

Greinina frá 2008 má nálgast hér.

Pistill David Whitehouse um málið er hér.

 

 

Abstract
River streamflows are excellent climatic indicators since they integrate precipitation
over large areas. Here we follow up on our previous study of the influence of
solar activity on the flow of the Paraná River, in South America. We find that the
unusual minimum of solar activity in recent years have a correlation on very low
levels in the Paraná’s flow, and we report historical evidence of low water levels
during the Little Ice Age. We also study data for the streamflow of three other
rivers (Colorado, San Juan and Atuel), and snow levels in the Andes. We obtained
that, after eliminating the secular trends and smoothing out the solar cycle, there
is a strong positive correlation between the residuals of both the Sunspot Number
and the streamflows, as we obtained for the Paran´a. Both results put together imply
that higher solar activity corresponds to larger precipitation, both in summer and
in wintertime, not only in the large basin of the Paran´a, but also in the Andean
region north of the limit with Patagonia.

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• parana-sunspots-1003_0414v1.pdf

Þegar gosið stöðvaðist um tíma s.l. laugardag - Myndir...

 

 

 

Það var nokkuð furðulegt að fylgjast með því síðastliðinn laugardag hvernig gosið hætti gjörsamlega skamma stund, en byrjaði svo aftur af fullum krafti. Myndin hér fyrir ofan var tekin klukkan 11:45 frá Hvolsvelli og er gígurinn vinstra megin við bólsturinn sem hafði skotist upp skömmu áður. Bara smá púff...  en fyrir ofan sjálfan gíginn efst á jöklinum sést aðeins örlítill reykur. 

Lengst til hægri má sjá hluta dökka öskuskýsins.  Á næstu mínútum tók eldfjallið aftur við sér og mikill kraftur færðist í gosið eins og sjá má á myndunum.

Myndirnar eru teknar á móti sól skammt fyrir austan Hvolsvöll.

 

 

 

 

 

 

Að sjálfsögðu hafa margir tekið myndir af gosinu þennan dag. Þar á meðal Snævarr Guðmundsson sem þekktur er fyrir stjörnu- og landslagsljósmyndir. Á vefsíðunni Universe Today eru nokkrar mynda hans, sjá Incredible Images of Iceland Volcano from Just a Few Kilometers Away.

 

 

Ein mynd sem tekin er skammt frá Geysi skömmu fyrir sólsetur sama dag. Geysir er um 80 km frá gosstöðvunum:

 

 

Að lokum mynd sem tekin var frá Envisat gervihnettinum í gær 19. apríl klukkan 13:45 (14:45 CET). Smella má nokkrum sinnum á myndina til að sjá miklu stærri mynd:

 

 

Sjá einstaklega góðar myndir hér hjá Boston.com:

 

http://www.boston.com/bigpicture/2010/04/more_from_eyjafjallajokull.html

 

Sólarorkuver á Spáni framleiða rafmagn í myrkri...!

 

 

Í ljós hefur komið að orka streymir inn á landsnet Spánar frá mörgum sólarorkuverum þar í landi, sérstaklega þegar ekki sést til sólar að nóttu til.    Yfirnáttúrlegt?  

Líklega er frekar um að ræða mannlegt eðli en eitthvað yfirnáttúrulegt.   Í Evrópu er nefnilega greiddur mun hærri taxti fyrir svokallað grænt rafmagn en venjulegt svart, og það kunna menn að notfæra sér. 

Í ljós hefur komið að eigendur þessara orkuvera hafa framleitt rafmagn með díselrafstöðvum og tengt inn á netið að nóttu til    -  Síðan hafa þeir fengið greitt fyrir rafmagnið eins og um væri að ræða grænt rafmagn en ekki svart.  Rafmagn sem framleitt er með sólaorkuverum og vindorkuverum er nefnilega niðurgreitt með styrkjakerfi Evrópusambandsins.

Nú þegar er vitað um svindl sem nemur 2,6 milljónum Evra, en menn telja að það sé aðeins toppurinn á ísjakanum sem kominn er í ljós.   Á Spáni styrkti ríkið framleiðslu með sólarorku með 2,3 milljörðum Evra samkvæmt fréttinni hér fyrir neðan. Það er því eftir miklu að slæðast.

 

Það er ekki nóg að menn græði á kolefniskvótasvindli... 

 

Sjá grein frá í gær um málið hér:  (Google þýðing á ensku hér).

 

 

 16:15 13.04.2010

 

Schwindel mit Solarstrom in Spanien aufgeflogen

Das spanische Industrieministerium ist einem Betrug in der Solarbranche auf die Spur gekommen. Betreiber sollen Diesel-Strom als Solarstrom ausgegeben haben, um an lukrative Subventionen zu kommen.

Presseberichten festgestellt, dass mehrere Solaranlagen angeblich auch nachts Strom produzierten und in das Netz einspeisten. Um eine grössere Leistung der Anlagen vorzutäuschen, sollen die Betreiber Diesel-Stromgeneratoren angeschlossen haben.

Nach vorläufigen Schätzungen beläuft sich der Schaden auf 2,6 Mio. Euro. "Dies ist aber nur die Spitze des Eisbergs", sagte ein Branchenexperte der Zeitung "El Mundo", die den Skandal ans Licht brachte. Wenn Solaranlagen angeblich in der Dunkelheit Strom produzieren, falle das früher oder später auf. Wenn jedoch auch tagsüber Stromgeneratoren angeschlossen würden, sei der Schwindel kaum festzustellen.

Die Verbände der Solarwirtschaft forderten harte Strafen für die Betrüger. Diese brächten die gesamte Branche in Misskredit. Auch das Schweizer Unternehmen Edisun Power kritisierte solche Vorgehensweisen auf Anfrage der Nachrichtenagentur SDA scharf. Edisun Power sei von den Ermittlungen nicht betroffen und distanziere sich klar.

In Spanien zahlte der Staat im vergangenen Jahr rund 2,3 Mrd. Euro an Subventionen für Solarstrom. Dieser macht rund zwei Prozent der spanischen Stromerzeugung aus. Die Subventionen hatten die Zahl der Photovoltaik-Anlagen in Spanien rapide ansteigen lassen. Die Regierung will die Prämien aber um bis zu 40 Prozent kürzen.

 

     Wikipedia: Solar Power in Spain

     Green Energy News: World's Largest Solar Energy Plant in Spain

     The Copenhagen Post: Denmark rife with CO2 fraud

Halastjarna fremur sjálfsmorð í beinni...

 

 

 

Ný hreyfimynd.

 

Einmitt núna stefnir þessi halastjarna beint á sólina og mun tæplega lifa það af. Hún birtist skyndilega í gær í sjónsviði SOHO gervihnattarins. Hreyfimyndin sýnir ferðalag hennar í gær og fram yfir miðnætti. Hvíti hringurinn í miðju sýnir stærð sólarinna, en dökka skífan hlífir myndavélinni fyrir gríðarlegri birtu hennar.

Takið eftir dagsetningu og tíma á myndinni.

Nýjustu myndir frá SOHO eru hér: http://sohowww.nascom.nasa.gov/data/realtime-images.html

Sjá eldri SOHO halastjörnumyndir hér og bestu SOHO myndirnar hér. Rauntíma hreyfimyndir hér.

 

Á næstu mynd gætu fleiri svona halastjörnur í sjálfsmorðshugleiðingum skyndilega birst...  Sjáið þið halastjörnuna sem birtist í gær 9. apríl?   Þessi mynd er "lifandi" þannig að hún sýnir alltaf síðustu daga.  Leyfið henni að hlaðast inn í nokkrar mínútur, þá fer að færast fjör í leikinn. Takið líka eftir sólvindinum og sólskvettunum.

 

 

 

 

Og svo er það sólin undanfarinn mánuð...

 

 

 Wikipedia: Kreutz Sungrazers

 

 

Eru Maldíveyjar að sökkva í sæ af mannavöldum, en þó ekki vegna breytinga á sjávarstöðu? - Hvernig má það vera...?

.

 

 

 

Á páskadag ræddi  Bogi Ágústsson við Mohamed Nasheed, forseta Maldíveyja, um áhrif loftslagsbreytinga og áhrif þeirra á eyjarnar. 

Bloggarinn skilur vel áhyggjur hins geðþekka forseta, því eyjarnar ná yfirleitt aðeins einn til tvo metra yfir sjávarborð (hæsti punktur 2,3 metrar), svo að lítið má út af bera til að allt fari á bólakaf.

Eyjarnar eru kóralrif sem væntanlega hefur myndast þegar sjávarstaða á þessum slóðum var hærri en í dag, því kórallar lifa jú neðansjávar.

Þegar bloggarinn vildi kynnast nánar þessum fallegu eyjum rakst hann á myndina sem er hér efst á síðunni, en myndin sýnir Male, höfuðborg Maldíveyja. (Smella tvisvar eða þrisvar á myndina til að stækka hana). Þar búa rúmlega 100.000 manns á aðeins 2 ferkílómetrum!

Nokkrar spurningar vöknuðu...

 

1) Hvaðan kom allt bggingaefnið sem þurfti til að reisa þessi háreistu hús? Var það aðflutt, eða var efnið fengið á staðnum? Lækkar ekki yfirborð eyjunnar við það?

2) Það hlýtur að þurfa að dæla upp kynstrinni allri af vatni til að seðja þorsta borgarbúa og ferðamanna, svo ekki sé minnst á vatn sem þarf til þvotta og baða. Grunnvatnsstaðan hlýtur að lækka, og landið hlýtur þar með að síga. (Svo er það landbúnaðurinn á öðrum eyjum í klasanum þar sem vökva þarf gróðurinn með ósöltu vatni).

3) Getur verið að breyting á landi af mannavöldum sé meiri en hækkun sjávar, sem nemur 2 til 3 mm á ári, eða 20 til 30 cm á öld?

 

Spyr sá sem ekki veit.

Eru þessar spurningar kannski kjánalegar og illa grundaðar?

 

Bloggarinn minnist þess einnig að hafa hlustað á fyrirlestur Dr. Nils Axel Mörner fyrir nokkrum árum þar sem hann minntist m.a. á breytingu sjávarborðs við Maldíveyjar sem hann taldi orðum auknar. Hann hefur skrifað greinina New perspectives for the future of the Maldives.

 

Vissulega er sjávarborð að hækka eins og sést á myndinni hér fyrir neðan. Sem betur fer fyrir íbúa Maldíveyja virðist sem hægt hafi á hækkuninni undanfarin ár, hver svo sem ástæðan er.

 

 

 Sem sagt, breytingar á sjávarstöðu við Maldíveyjar geta hugsanlega stafað af ýmsum ástæðum...

Hafísinn á norðurslóðum í hámarki --- Seinna og jafnvel meiri en venjulega...

.

 

Yfirleitt nær hafísinn á norðurslóðum hámarki í febrúar ár hvert. Nú er eitthvað óvenjulegt á seyði. Hann hefur ekki enn náð hámarki nú í byrjun apríl og breiðir meira og meira úr sér...   Meira en undanfarin ár...

Hvað veldur? Eru þetta bara duttlungar náttúrunnar og eðlilegt ástand? Varla stafar þetta af hnatthlýnun af völdum losunar manna á CO2, eins og margir fullyrtu þegar ísinn var í lágmarki árið 2007? Þá spáðu margir í fjölmiðlum að siglingaleiðin yfir norðurskautið væri að opnast... Hvað segja hinir sömu nú?

Hér fyrir neðan eru ferlar frá ýmsum stofnunum. Öllum ber saman...

(Myndir uppfærast sjálfvirkt. Takið eftir dagsetningunni á ferlunum. Myndirnar eru því ekki réttar sé bloggsíðan skoðuð eftir apríl 2010).

 

Það er vissulega margt skrýtið í kýrhausnum þegar móðir náttúra á í hlut...  Hún á það til að villa mönnum sýn svo um munar.

 

 

 

 Heimild: NSIDC North Series

National Snow and Ice Data Center.

Takið eftir að hámarkið hefur yfirleitt verið í febrúar. Nú er kominn apríl og blái ferillinn stefnir enn upp, upp...    Hann er kominn langt yfir strikaða ferilinn fyrir árin 2006-2007 og hefur náð meðaltali áranna 1979-2000.

--- --- ---

 

 

 Heimild: DMI Ice Extent

 Hér stefnir svarti ferillinn líka upp og er kominn yfir aðra ferla...

--- --- ---

 

 

 Heimild: NORSEX Ice Area

 Hér er rauði ferillinn kominn yfir meðaltal áranna 1979-2006

--- --- ---

 

 

 

Heimild: IARC-JAXA

Rauði ferillinn er á uppleið...

--- --- ---

 

Auðvitað eiga ferlarnir eftir að stefna niðurávið innan skamms, en er það ekki allnokkrum vikum seinna en venjulega?

 ..

Má greina hér merki um hnatthlýnun?    ... eða má kannski bara kenna kára um þetta?

 

 

Eldgosið og HDR (High Dynamic Range) myndataka...

 

 

 HDR mynd
(Smella tvisvar á mynd til að stækka)

 

Við hjónin skruppum í Tröllagjá nærri fjallinu Einhyrningi til að virða fyrir okkur eldgosið síðastliðinn laugardag í ljósaskiptunum. Það er í sjálfu sér ekki í frásögur færandi, en í þessum pistli ætla ég að kynna ljósmyndatækni sem getur, þegar vel tekst til, skilað einstökum myndum. Tæknin kallast   HDR, sem stendur fyrir High Dynamic Range imaging.

Myndin sem trónir efst á síðunni er tekin þannig, en er ekkert merkileg né sérstök að öðru leyti. Þar sem ég á hana til bæði sem HDR og venjulega, og þar sem eldgosið er á allra vörum, nota ég hana sem dæmi.

-

Skoðum nú myndina hér fyrir neðan. Hún er "venjuleg", nánast eins og hún kom beint úr myndavélinni. Þó hefur verið reynt að bæta hana smávegis með myndvinnsluforriti. Ekkert óvenjuleg sem slík. Myndin er þó miklu verri en ég upplifði myndefnið á staðnum, því ég sá landslagið og himininn vel.

Sólin var rétt komin niður undir sjóndeildarhringinn og rökkrið farið að skella á. Ég var ekki með þrífótinn, þannig að hristivörnin í 17-85mm linsunni fyrir Canon 400D myndavélina kom sér vel. Myndin er sæmilega skörp, en birtuskilin afleit.

Þegar maður tekur myndir við svona aðstæður er er erfitt að lýsa myndina rétt. Annað hvort verður himininn alltof ljós eða landið alltof dökkt. Oft er útilokað að ná hvoru tveggja rétt lýstu samtímis. Myndirnar verða leiðinlegar.

 

 Venjuleg mynd.
(Þetta er reyndar 1/3 af HDR myndinni).

 

Til að búa til HDR mynd eru teknar þrjár (stundum fimm) myndir af sama myndefninu, en með mismunandi stillingum. Ein myndanna er "rétt" lýst eins og myndavélin vill hafa hana, þ.e. myndavélin reynir að ná bæði landslaginu og himninum sæmilega lýstum, önnur er lýst mun lengur til að landslagið sjáist, og sú þriðja er lýst mun skemur til þess að skýin komi vel fram. Oft lýsir maður venjulega samkvæmt ljósmælingu, fjórfalt lengur (+2 stopp) og fjórfalt skemur (-2 stopp). Litlu myndirnar hér fyrir neðan sýna þessar þrjár útgáfur af myndinni. Sérstakt forrit er síðan notað til að fella þessar þrjár myndir saman. Ég notaði Photomatix Pro.

Best er að nota þrífót svo allar myndirnar verði eins, nota RAW (hægt með DSLR  myndavélum, gefur meira birtusvið en jpg), og nota sjálfvirkt "bracketing" sem lýsir sjálfkrafa myndirnar á mismunandi hátt. Það er þó hægt að ná góðum árangri á einfaldari hátt með vasamyndavél og jpg, án þrífóts. Það sakar ekki að reyna :-)

 

 

Myndirnar þrjár sem notaðar voru í HDR myndina sem er efst á síðunni.
Efsta er "rétt lýst" (í dekkra lagi), miðmyndin er undirlýst um 2 stopp, og neðsta myndin yfirlýst um 2 stopp. 

 

 

Til að fella saman þessar þrjár myndir í HDR er hægt að nota t.d. Photoshop Elements 8. Árangurinn verður þokkalegur. Bestur árangur næst þó líklega með sérhæfðu forriti eins og Photomatix.  Það er tiltölulega auðvelt og fljótlegt að fella myndirnar saman í HDR mynd, en þá tekur við smá nostur við að varpa myndinni svo vel sé yfir á birtusvið endanlegu myndarinnar, eða svokallað tone mapping.

---

Að lokum eru tvær myndir sem voru teknar af sólarlaginu í sömu ferð. Fyrri myndin er venjuleg, en síðari HDR. Hér gleymdi ég að stilla á RAW þannig að myndirnar voru jpg. Í þessu tilviki hefði jafnvel verið betra að taka fimm myndir í stað þriggja því sólin er ofurbjört. Það er ýmislegt að þessari HDR mynd, en hún sýnir hvernig hægt er að ná samtímis himninum, bjartri sólinni og bílunum sem koma akandi í rökkrinu. Skýin koma betur fram svo og landslagið í fjarska.

 

 

Venjuleg mynd

 

 

HDR mynd

 

---

Viðbót 4. apríl:

Smá tilraun innanhúss. 

 

 

Venjuleg mynd

 

Allt of mikill birtumunur úti og inni. Landslagið fyrir utan gluggann sést ekki.

 

 

 

 

  HDR mynd

Notaðar voru fjórar myndir lýstar 1/200 sek, 1/50, 1/10, og 1/3 sek. Ljósop f7,0. 100 ISO.

 

Landslagið fyrir utan gluggann sést jafn vel og skúmaskotin inni.

 

---

 

 

 

Þetta var aðeins lítilfjörleg kynning á þessari tækni sem gefur möguleika á miklu birtusviði, miklu meira en hægt er að ná á venjulegri mynd, hvort sem er á pappír eða skjá.

 

Ítarefni:

Wikipedia: High dynamic range imaging

Video sem sýnir hvernig nota má Photoshop Elements 8 til að búa til HDR myndir

Vefsíða sem sýnir hvernig nota má Photoshop Elements 8 til að búa til HDR myndir

Photomatix forritið

 Bloggsíða: HDR - Áhugaverð nýjung í ljósmyndatækni (Kjartan Sigurðsson)

 

 

 ---

 

 Hluti efstu myndarinnar. Takið eftir fólkinu efst á fjallinu

(Smella tvisvar á mynd til að stækka)

 

Nú er bara að prófa sjálfur HDR!   Nóg er til af kennsluefni á netinu...  Þetta er mun auðveldara en virðist við fyrstu sýn.

Jón Ólafsson ritstjóri, skáld, alþingis- og ævintýramaður 160 ára í dag...

• Hvaða íslendingur flúði til Noregs tvítugur vegna magnaðs kveðskapar, Íslendingabrags?
• Hver orti „Máninn hátt á himni skín" 21 árs gamall?
• Hver var það sem varð að flýja land fyrir skrif sín 23 ára að aldri, og nú til Bandaríkjanna?
• Hvaða höfðingjadjarfi Íslendingur var það sem Ulysses Grant Bandaríkjaforseti sendi með herskipi í rannsóknaleiðangur til Alaska, og lenti síðan á kendiríi með forsetanum, nú 24 ára?
• Hver hafði áform um að stofna ríki Íslendinga í Alaska?
• Hver hefur verið kallaður faðir nútíma blaðamennsku á Íslandi?
• Hver var fæddur 20. mars 1850, fyrir nákvæmlega 160 árum?
  

Auðvitað var þetta Jón Ólafsson, sem bæði fyrr og síðar fékkst meðal annars við ritstjórn fjölmargra blaða og sat á Alþingi um árabil.  Hann segir af sér þingmennsku þrisvar og í eitt skipti gefur hann þá skýringu að það sé fyrir neðan hans virðinu að sitja á Alþingi með jafn heimskum mönnum og þar væru í meirihluta!  Svei mér þá, ef ég skil hann ekki vel

Jón vakti snemma athygli fyrir óvenjulega ritleikni og tilþrif í ræðumennsku. Hann þótti ljóngáfaður og hafði óbilandi traust á sjálfum sér. Höfðingjadjarfur með afbrigðum og skáld gott. Líklega hefur hann verið ritstjóri fleiri blaða og tímarita en nokkur annar íslendingur fyrr og síðar, en hann hóf blaðamannsferil sinn sextán ára í Latínuskólanum. Fyrstu bók sína; Hefndina, gefur hann út 17 ára og gefur þá einnig út blaðið Baldur...

Um Jón hafa verið skrifaðar tvær mjög áhugaverðar bækur sem notaðar voru sem heimild:

Hjörtur Pálsson: Alaskaför Jóns Ólafssonar 1874. Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1975.

Gils Guðmundsson: Ævintýramaður - Jón Ólafsson ritstjóri. Vaka-Helgafell 1987.

Það er væri auðvitað gjörsamlega út í hött að ætla sér að gera ævi Jóns einhver skil í stuttu afmælisspjalli, og því verður þessi umfjöllun mjög yfirborðskennd. Einungis örstutt spjall á léttum nótum, enda ekki annað viðeigandi á afmælisdegi. 

Jón var varla tvítugur þegar hann varpaði sprengju inn í samfélagið með kvæði sínu Íslendingabrag. Kvæðið birtist í Baldri 19. mars 1870, daginn fyrir tvítugsafmæli hans. Nótusett yfir heila síðu. Íslendingabragur var ortur undir sjálfum baráttusöng frönsku byltingarinnar, Marseilleansinum. Það dugði ekkert minna. (Þrísmella á mynd).

„Sjaldan hefur meiri skruggu slegið niður á voru landi en þegar Íslendingabragur kom á prent", skrifaði tengdasonur Jóns í ritgerð um hann. „Fyrst urðu menn alveg orðlausir, klumsa, að nokkur skyldi þora að yrkja og tala svona! En svo hljóp kvæðið eins og eldur í sinu um endilangt Ísland og vakti mönnum hug og djörfung. Það varð því kvæði að þakka, segja kunnugir menn, að stjórnarbótin varð að áhugamáli almennings"....  "Íslendingabragur fór um landið eins og eldibrandur, og Jón var ofsóttur fyrir. Aldrei hefur hann líklega átt sökóttara á ævi sinni".

Það er skemmst frá því að segja, að útgáfa Baldurs var stöðvuð, sakamál var höfðað þar sem Jón varði sig sjálfur.  Þurfti auðvitað ekki hjálp annarra.  Jón var dæmdur í undirrétti í 50 ríkisdala sekt, málið fór fyrir landsyfirrétt þar sem Jón fékk vægan dóm, en stiftamtmaður áfrýjaði tafarlaust til hæstaréttar. Þar voru gleraugu dómaranna aldönsk og Jóni leist ekki á blikuna og flýði til Noregs 15. október. Hann dvaldi þar í rúmt ár og kynntist þar fremstu andans mönnum Norðmanna eins og Björnstjerne Björnson...

 

Íslendingabragur

Vaknið! vakið! verka til kveður

váleg yður nú skelfinga tíð!

Vaknið ódeigum Ýmishug meður:

ánauð búin er frjálsbornum lýð!

Þjóðin hin arma, hamingju horfna

heillum og frelsi vill stela oss frá

og níðingvaldi hyggst oss hrjá,

hyggur okkur til þrælkunar borna.

Án vopna viðnám enn

þó veitum, frjálsir menn!

og ristum Dönum naprast níð,

sem nokkur þekkir tíð.

 

En þeir fólar, sem frelsi vort svíkja

og flýja í lið með níðingafans,

sem af útlendum upphefð sér sníkja,

eru svívirða og pest föðurlands.

Bölvi þeim ættjörð á deyjanda degi,

daprasta formæling ýli þeim strá,

en brimrót, fossar, fjöllin há

veiti frið stundar-langan þeim eigi.

Frjáls því að Íslands þjóð

hún þekkir heims um slóð

ei djöfullegra dáðlaust þing

en danskan Íslending.

 

Lúta hljótum vér lægra í haldi,

lýtur gott mál, því ofbeldi er rammt!

En þótt lútum vér lyddanna valdi,

lútum aðeins nauðugir samt!

Frelsisins sjálfir ei flettum oss klæðum,

frjálsir vér samþykkjum aldregi rangt!

Því víst oss hefnt þess verður strangt!

Von um uppreisn oss brenni í æðum!

Það þussa þjóð er geymt,

sem þeygi oss er gleymt!

Því ristum Dönum naprast níð,

sem nokkur þekki tíð.

 

---

 

Um það leyti sem Jón fer til Bandaríkjanna 23 ára gamall og landflótta í annað sinn, nú vegna greinarinnar „Landshöfðingja-hneykslið"  í Göngu-Hrólfi, voru vesturferðir Íslendinga nýhafnar. Litla ísöldin réði enn ríkjum og veðráttan var ómild á Íslandi.  Jón gerist einn af leiðtogum Íslendinga í Vesturheimi og vildi að þeir stofnuðu voldugt ríki í Alaska. Bandaríkjaforseta var skrifað bréf, Jón fór ásamt öðrum þvert yfir Bandaríkin þar sem herskipið Portsmouth beið Jóns og félaga hans, sem skráðir voru sjóliðar í hernum, að undirlagi Bandaríkjaforseta og flutti þá norður til Alaska  á 24 dögum þar sem þeir skoðuðu landkosti og leist vel á. Siglt var sömu leið til baka, haldið þvert yfir Bandaríkin þar sem ítarleg skýrsla var skrifuð í New York. Bæði á íslensku og ensku. Jón gekk á fund Ulysses Grant Bandaríkjaforseta og afhenti skýrsluna...

Myndin af Jóni sem er hér fyrir ofan er tekin í Alaskaförinni og er Jón þar í einkennisbúningi bandaríska flotans.

 

Bróðursonur Jóns, Björn Pálsson (Ólafssonar skálds) Kalman (sá hinn sami og gæti hafa verið fyrirmynd austuríska snillingsins Stefan Zweig í sögunni Manntafl), sagði frænda sínum, Hákoni Bjarnasyni skógræktarstjóra, og hafði það eftir afa hans, Jóni Ólafssyni , að Grant forseti og Jón hefðu sest að sumbli, eftir að Jón afhenti forsetanum skýrslu Alaskafaranna. Vel fór á með þeim. Og kom þar brátt að þeim þótti fullþröngt um sig í Hvíta húsinu og lögðu leið sína á helstu knæpur Washingtonborgar. Þegar þeim tók að leiðast, héldu þeir aftur heimleiðis, og fylgdi Jón forsetanum að dyrum Hvíta hússins.  Grant vildi þá halda áfram, en Jón kvaðst vera orðinn of syfjaður og slæptur og hafnaði boðinu.  Grant sagðist þá myndu blóta Bakkus einn, en hafði orð á því að sér væri fjár vant. Jóni fannst hægur vandi að bæta úr því  og sagði Bandaríkjaforseta að hann skyldi lána honum hálfan silfurdal sem hann væri með á sér. Því tók Grant fegins hendi, enda orðinn þurrbrjósta. Við svo búið kvöddust þeir, og er óvíst með öllu að þeir hafi sést eftir það. Auðvitað var talað um það að hinn íslenski lánadrottinn vitjaði fjárins við hentugleika, en það fórst fyrir, svo að þaðan í frá gat Jón Ólafsson spaugað með það, þegar honum sýndist, að hann teldi til skuldar hjá Bandaríkjaforseta.  Afkomendur Jóns telja sig nú eiga tilkall til silfurdalsins hálfa og munu væntanlega innheimta hann við fyrstu hentugleika þegar þeir eiga leið um Washingtonborg ...

 

-

Ekkert varð þó úr landnámi Íslendinga í Alaska og Jón sneri aftur til Íslands 1875. Síðan fór hann aftur til Vesturheims og gerðist ritstjóri Lögbergs og síðan Heimskringlu. Jón var aðalhvatamaður að  Íslendingadags-hátíðinni í Winnipeg sem haldin hefur verið óslitið síðan 1890. Árið 1893 gaf Jón út mánaðarritið Öldina, sem var afbragðsgott menningarrit og birti úrvals skáldskap, fræðsluefni og menningarumræðu. Stephan G. orti mikið í Öldina. Jón sneri aftur til Íslands og sat m.a. á þingi um skeið. Jón var allgott skáld og hann hefði gjarnan viljað rækta þá gáfu betur. En hann var ákafur athafnamaður og hafði því lítið tóm til yrkinga. Á Alþingisvefnum má lesa æviágrip Jóns.

 

-

Jæja, það er ástæðulaust að þreyta afmælisgesti á meira rausi um Jón. Bækling hans um „Alaska, Lýsing á landi og lands-kostum, ásamt skýrslu innar íslensku sendinefndar um stofnun íslenskrar nýlendu" má lesa með því að smella hér.  Þar er allt lesmálið að finna ásamt nokkrum myndum sem nappað var úr bókunum sem minnst er á hér að ofan. Það er gaman að sjá hve vönduð og ítarleg þessi skýrsla er. Bæklingurinn er m.a. varðveittur á bókasafni Bandaríkjaþings, Library of Congress.

Þess má að lokum geta að Jón Ólafsson var langafi tveggja sem sést hafa á Moggablogginu;  Þess sem þessar línur ritar og Halldórs Jónssonar. Líklega hefur Jón Ólafsson verið einn mesti bloggari sem Ísland hefur alið, þó svo að hann hafi ekki haft yfir öðru stílvopni að ráða en sjálfblekungi sem hann mundaði óspart. Hann þurfti hvorki tölvu né Internet til að koma sínum hugmyndum á framfæri...

Til hamingju með daginn ágæti langafi

--- --- ---

Svo vill til, að hinn ágæti útvarpsmaður  Guðmundur Andri Thorsson hefur undanfarin fjögur sunnudagskvöld fjallað um Jón Ólafsson í þáttum sínum Andrarímum. Hlusta má á þættina á vef RÚV, t.d. með því að hlaða niður mp3 skrám. Best er að hlaða þeim niður með því að hægrismella á þær (Save link as), og nota síðan t.d. Windows Media Player til að hlusta á þær.  Smella hér.

Eða smella hér beint á skrárnar: 2010.02.21.mp3,  2010.02.28.mp3,  2010.03.07.mp3 &  2010.03.14.mp3

Athugið að umfjöllunin um Jón er frekar aftarlega í hljóðskránum, en auðvelt er að fara fram og aftur í tíma með sleðanum sem er í forritinu sem nptað er til að hlusta...

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• alaska-lysing_a_landi_og_lands-kostum_0_0.pdf