Hefur breska útgáfan í Daily Telegraph verið stytt? Vantar eitthvað í hana? Ef svo er, þá væri gott að hafa einnig óstytta útgáfu á ensku.
e G8 en G20, beaucoup de chefs d'Etats et de gouvernements aiment à répéter que rien ne sera plus comme avant. Le monde change, la crise l'a même bouleversé ; nos façons de penser et d'agir en termes de régulation financière, de relations internationales ou d'aide au développement doivent donc, nous disent-ils, évoluer de même. Mais de nombreux exemples contredisent hélas toutes ces belles paroles. La situation dans laquelle se trouve l'Islande à la suite de l'implosion de son système bancaire et de la nationalisation en urgence de ses trois principales banques (Kaupthing, Landbanski et Glitnir) en est sans doute l'un des plus significatifs. Ce petit pays de 320 000 habitants voit peser aujourd'hui sur ses épaules 100 milliards de dollars de dettes, avec lesquelles l'immense majorité de sa population n'a strictement rien à voir et dont elle n'a pas les moyens de s'acquitter.
OAS_AD('Middle1'); |
J'ai été amenée à m'intéresser à l'Islande en raison de mon travail de conseillère pour l'enquête pénale sur les causes de la défaillance de ses banques, à l'origine de ses difficultés. Mais mon propos ne concerne pas cette enquête ; il l'excède largement. Je ne suis par ailleurs en rien la porte-parole du gouvernement islandais, dont les responsabilités dans tout cela ne sont évidemment pas négligeables. Son prédécesseur a même été contraint à la démission, l'opinion s'étant élevée contre les collusions d'intérêt et le fonctionnement clanique des institutions, cause de tous ses maux. Emue par le destin de ce peuple méritant et attachant, et par l'absence totale de débats dans les médias européens sur le sort qui lui est réservé, je souhaite simplement attirer l'attention de l'opinion publique sur les enjeux auxquels renvoie ce dossier – des enjeux considérables et qui ne se cantonnent pas aux seuls rivages de cette île. L'attitude irresponsable de certains états, de l'Union européenne et du FMI face à l'effondrement de l'économie islandaise démontre leur incapacité à tirer les leçons de la remise en cause radicale du modèle qu'elle incarnait – celui de la dérégulation à outrance des marchés, en particulier des marchés financiers, que la plupart de ces mêmes acteurs ont contribué à mettre en place.
Prenons d'abord les exigences du Royaume-Uni et des Pays-Bas. Ces pays sont concernés par la faillite des banques islandaises car ils avaient accueilli à bras ouverts leurs filiales et succursales, alors même que leurs autorités avaient été alertées, au moins partiellement, des risques qui pesaient sur ces banques. Ils exigent aujourd'hui que l'Islande leur verse des sommes astronomiques (plus de 2,7 milliards d'euros pour le Royaume-Uni et plus de 1,3 milliards d'euros pour les Pays-Bas), assorties d'un taux d'intérêt de 5,5 %. Ils estiment que c'était à elle de garantir les dépôts réalisés auprès d'Icesave, une succursale Internet de Lanbanski qui offrait des taux défiant toute concurrence. Ils ont eux-mêmes décidé de fixer cette garantie non pas à 20 000 euros environ par dépôts, comme le prévoyaient les textes européens et islandais au moment de la faillite de Landbanski – ce qui était déjà impossible à tenir pour le gouvernement islandais, qui avait très vite annoncé après avoir nationalisé ses banques qu'il ne pourrait garantir que les dépôts réalisés en Islande même – mais à 50 000 euros, à 100 000 euros par dépôt, voire au-delà. Par ailleurs, leurs mesures pour l'y contraindre sont scandaleuses. Le Royaume-Uni a ainsi commencé, dès le tout début du mois d'octobre, par une mesure de rétorsion extrême : le gel des avoirs de la banque Kaupthing, qui n'avait elle-même aucun rapport avec Icesave, en usant de sa législation anti-terroriste. Ce faisant, il mettait les Islandais, ses alliés au sein de l'OTAN, dans la même catégorie que des organisations comme Al Qaida… Et depuis, il semble peser de tout son poids pour qu'aucune aide internationale ne soit réellement mise en place au profit de l'Islande avant qu'il ait obtenu satisfaction. Gordon Brown a ainsi indiqué devant son Parlement travailler "avec le FMI" pour déterminer au mieux ce qu'il estimait être en droit de réclamer à l'Islande. Quant au FMI lui-même, non content de tarder à mettre ses prêts à disposition de l'Islande, il les assortit de conditions que l'on trouverait grotesques s'il s'agissait d'une fiction. C'est le cas avec l'objectif de ramener le déficit public de l'Islande à zéro d'ici 2013, un objectif impossible à tenir mais qui n'en entraînera pas moins d'énormes coupes dans les dépenses les plus indispensables que sont l'éducation, la santé publique, la sécurité sociale, etc. Enfin, de manière générale, l'attitude de l'UE comme d'autres Etats européens n'est guère plus recommandable. La Commission européenne a clairement pris fait et cause pour le Royaume-Uni, puisque son président a indiqué dès le mois de novembre qu'il n'y aurait pas d'aide européenne tant que le cas Icesave ne serait pas résolu ; il est vrai que M. Barroso, trop occupé par sa propre campagne et terrorisé à l'idée de se mettre à dos son principal soutien, Londres, est comme à son habitude dépassé par les événements. De même, les pays scandinaves, pourtant hérauts de la solidarité internationale, brillent avant tout par leur absence de réaction face au chantage dont est victime l'Islande – ce qui a de quoi nuancer la générosité de l'aide qu'ils lui ont promis.
M. Brown a tort quand il dit que son gouvernement et lui-même n'ont aucune responsabilité dans l'affaire. M. Brown a d'abord une responsabilité morale, ayant été l'un des principaux promoteurs de ce modèle dont on voit aujourd'hui qu'il marche sur la tête. Mais il a aussi une responsabilité dans le sens où il ne peut en réalité s'abriter derrière le statut légal d'Icesave – qui la faisait dépendre formellement des autorités bancaires islandaises – pour dire que le Royaume-Uni n'avait ni les moyens ni la légitimité pour en superviser les activités. Comment aurait-on pu imaginer que 50 personnes à Reykjavik auraient pu contrôler efficacement les activités d'une banque au cœur de la City ? C'est d'ailleurs à noter, les directives européennes consacrées aux conglomérats financiers semblent bien indiquer que les Etats membres de l'UE qui autorisent l'entrée sur leur territoire de tels établissements originaires d'un pays tiers doivent s'assurer qu'ils bénéficient d'un même degré de contrôle de la part des autorités de leur Etat d'origine que ce que les textes européens prévoient. Ainsi y a-t-il peut-être eu défaillance, sur ce point, des autorités britanniques – ce qui ne serait pas très étonnant, lorsque l'on voit les "performances" d'autres banques anglaises au cours de la crise financière, qui elles n'étaient aucunement originaire d'Islande… L'activisme de M. Brown face à ce petit pays ne s'expliquerait alors que par une volonté de paraître puissant aux yeux de ses propres électeurs et contribuables, dont les pertes ne sauraient naturellement être minorées. Répétons-le, les institutions islandaises ont évidemment de fortes responsabilités dans l'affaire. Faut-il pour autant ignorer celles tout aussi considérables des autorités britanniques, et faire peser le tout sur le seul peuple islandais ?
Surtout, l'Islande, qui ne dispose plus que de ses exportations pour tout revenu, ne pourra pas payer de telles dettes. L'accord sur Icesave que le Parlement islandais est supposé voter prochainement entraînerait pour l'Islande une dette qui équivaudrait à 700 milliards de livres sterling pour le Royaume-Uni, et à 5,6 trillions de dollars pour les Etats-Unis. De même, elle ne pourra pas supprimer son déficit en moins de cinq ans alors que ce dernier explose plus que jamais, y compris pour les grandes puissances – le Royaume-Uni et les Etats-Unis en fournissant là encore un très bon exemple. A moins de ne changer radicalement d'approche, l'Europe et le FMI s'apprêtent donc à accomplir un véritable exploit : ravaler un pays dont l'Indice de développement humain (IDH) s'était hissé en quelques décennies au plus haut niveau mondial au rang de pays pauvre… Conséquence : les Islandais, pour la plupart hautement qualifiés et polyglottes et travaillant beaucoup avec les pays nordiques, où ils sont très facilement assimilables, commencent déjà à émigrer (8 000 d'entre eux sont d'ores et déjà partis, ce qui est loin d'être négligeable). Au final, ni le FMI, ni l'Angleterre ou les Pays-Bas ne pourront être remboursés ; ne resteront plus en Islande que quelques dizaines de milliers de pêcheurs retraités, ainsi que des ressources naturelles et une position géostratégique des plus importantes et à la merci du plus offrant – la Russie, par exemple, pourrait fort bien y voir un certain intérêt.
Il existe pourtant des solutions alternatives. Les pays de l'Union européenne auraient ainsi pu réfléchir à un mécanisme permettant de mieux prendre en compte leurs propres responsabilités dans l'affaire, à vraiment mieux réguler les marchés financiers, voire à répercuter sur eux-mêmes, pour avoir failli dans leurs missions de supervision bancaire, une partie au moins de cette dette – ce que les textes européens n'interdisent en rien. Ils auraient pu proposer à l'Islande, qui n'a évidemment aucune expérience en la matière, de l'assister dans l'enquête qu'elle cherche à mener pour comprendre ce qui s'est réellement passé et analyser en profondeur les causes de ce désastre ; ils auraient même pu en profiter pour lancer pour eux-mêmes une réflexion autour d'un parquet européen en charge des affaires concernant la grande criminalité transnationale, notamment financière – ce que là encore les textes européens permettent d'envisager. Et de même, le FMI et son directeur général auraient pu profiter de cette occasion pour revoir en profondeur le type de conditionnalités qu'il adjoint à ses prêts. Ils auraient pu les rendre plus réalistes, plus soucieuses de long terme, et leur permettre d'intégrer un minimum de considérations sociales. Cela aurait été un premier pas vers une réelle réforme des institutions multilatérales de ce type et des procédures de solidarité internationale – et pour M. Strauss-Kahn lui-même l'occasion de se constituer enfin un bilan à la tête du FMI.
Porter ce débat demandera évidemment beaucoup de temps et d'énergie, et une très grande vigilance – notamment au Parlement européen, où les discussions devraient être animées au cours des prochains mois. La présidence suédoise de l'UE ne semble en effet pas pressée de mieux réguler les secteurs financiers, et de plus les commissions à dominante économique du Parlement sont plus que jamais dominées par les libéraux – notamment des libéraux britanniques. Mais les outils, les leviers existent pour véritablement faire avancer les choses ; et pour qu'enfin une catastrophe comme celle de l'Islande puisse susciter une réponse internationale qui ait du sens, et non plus les pressions irresponsables et cyniques que nous pouvons voir encore aujourd'hui.
Eva Joly est députée européenne Verts et conseillère pour le gouvernement islandais dans l'enquête pénale sur les causes de la défaillance des banques.
--- --- ---
http://www.aftenposten.no/meninger/kronikker/article3195636.ece
Sviket mot Island
EVA JOLY Medlem av EU-parlamentet, leder for utviklingskomiteen
Oppdatert: 01.08.09 kl. 13:14 Publisert: 01.08.09 kl. 02:01
Selv de skandinaviske landene som gjerne er fanebærere for internasjonal solidaritet, glimrer med sitt fravær når det gjelder reaksjoner på den utpressingen som Island utsettes for.
Les ogsåUnder G8- og G20 møtene er det mange statsoverhoder og regjeringssjefer som påstår at ingenting er som før. Verden forandrer seg og krisen har snudd alt på hodet. Vår måte å tenke på når det gjelder finansregulering, internasjonale forhold eller utviklingshjelp, bør derfor også endre seg, ifølge dem. Situasjonen Island befinner seg i etter sammenbruddet av landets banksystem og den raske nasjonaliseringen av landets tre største banker (Kaupthing, Landsbanki og Glitnir), fremstår som et av de viktigste eksemplene på dette. Dette landet med 320000 innbyggere har nå milliarder av euro i gjeld som hviler på innbyggernes skuldre, og dette er en gjeld som det store flertallet av befolkningen ikke har hatt noen befatning med, og som de heller ikke vil kunne nedbetale.
Rørt og forundret
Min interesse for Island har sitt utspring i mitt arbeid som rådgiver i etterforskningen av sammenbruddet i landets banker, et sammenbrudd som er opphavet til dagens situasjon. Denne artikkelen vil ikke handle om etterforskningen: den har et mye videre perspektiv. Jeg er ikke talsmann for de islandske myndigheter som har hatt et betydelig ansvar for det som skjer. Islands forrige regjering ble tvunget til å gå av da folket protesterte mot sammenblandingen av interesser og den klanmessige måten kontrollinstitusjonene var drevet på. Jeg ble rørt over landets skjebne, og forundret over europeiske medier som ikke på noen måte tok opp landets vanskelige situasjon. Derfor ønsker jeg ganske enkelt å henlede offentlighetens oppmerksomhet mot sakens implikasjoner, som ikke kan avgrenses til sagaøyen Island alene. EU og Det internasjonale pengefondet (IMF) viser at de ikke har tatt innover seg forandringene når det gjelder sammenbruddet av den islandske økonomien. De viser at de ikke er i stand til å trekke lærdom av den radikale endringen av systemet, med bruk av overdreven deregulering av markedene, og da særlige finansmarkedene, som de fleste av de samme aktørene har bidratt til å opprette.
Med åpne armer
La oss først se på kravene til Storbritannia og Nederland. Disse landene berøres av de islandske bankenes konkurs fordi de tok imot bankenes datterselskaper og filialer med åpne armer, selv om deres myndigheter var blitt advart om hvilke risikoer som heftet ved bankene. Disse landene krever nå at Island tilbakebetaler astronomiske summer (over 2,7 milliarder euro til Storbritannia og over 1,3 milliarder euro til Nederland), med en rente på 5,5%. De hevder at det var Island som skulle garantere for innskuddene i Icesave, en nettbank som var datterselskap av Landsbanki, og som med sine høye renter utfordret konkurrentene. De bestemte selv at garantien skulle settes til 50000 euro pr. innskudd, det vil si høyere enn de ca. 20000euro som EUs og islandske lovtekster hjemlet på det tidspunktet da Landsbanki gikk konkurs. Sistnevnte beløp var allerede umulig å innfri for den islandske regjering som etter å ha nasjonalisert bankene, raskt kunngjorde at de bare kunne garantere for innskudd på Island.
Som Al-Qaida
Tiltakene som Storbritannia og Nederland vil iverksette overfor Island, er for øvrig skandaløse: allerede i oktober iverksatte Storbritannia et ytterliggående gjengjeldelsestiltak ved å fryse innskudd ikke kun i Landsbanki men også i Kaupthing, som ikke hadde noe med Icesave å gjøre, og ved å benytte sin antiterrorlovgivning. Islendingene, som er britenes allierte i Nato, ble plassert i samme kategori som Al-Qaida. Etter det virker det som om Storbritannia har brukt all sin makt for å forhindre at Island skal motta noen som helst form for internasjonal støtte, før britenes krav er innfridd.
Ekstremt urimelig
Gordon Brown har i denne sammenheng erklært for det britiske parlament at han arbeider ”med IMF” for best mulig å kunne anslå hva de har rett til å kreve av Island. IMF på sin side ikke bare utsetter prosessen med å stille lån til disposisjon for Island, men setter vilkår som kan karakteriseres som ekstremt urimelige. Dette er tilfellet når det gjelder målet om å bringe det islandske offentlige underskuddet i null innen 2013. Et slikt mål kan umulig innfris, men vil likevel føre til enorme kutt i de mest uunnværlige offentlige utgiftene til utdanning, helse, trygd osv. Holdningen til EU og andre europeiske land er like lite innsiktsfulle. EU-kommisjonen har forsvart Storbritannia i og med at presidenten for kommisjonen allerede i november sa at det ikke ville bli noen europeisk bistand så lenge Icesave-saken ikke var løst.
Fraværende
Det må også kunne sies at Barroso, som var svært opptatt av sin egen valgkampanje og skrekkslagen ved tanken på at han kunne få sin viktigste støttespiller, London, på nakken – igjen er blitt forbigått av begivenhetene. Selv de skandinaviske landene som gjerne er fanebærere for internasjonal solidaritet, glimrer med sitt fravær når det gjelder reaksjoner på den utpressingen som Island utsettes for – noe som bidrar til å nyansere bildet av de generøse lån disse landene har lovet Island.
Gordon Brown tar feil når han sier at hans regjering og han selv ikke har noe ansvar i saken
Gordon Brown tar feil når han sier at hans regjering og han selv ikke har noe ansvar i saken. Brown har for det første et moralsk ansvar fordi han var en av de viktigste pådriverne for det ultraliberale systemet. Han har også et ansvar i den forstand at han ikke kan skjule seg bak Icesaves lovmessige status, som gjorde at Icesave formelt var underlagt de islandske kontrollmyndighetene, for å hevde at Storbritannia hverken hadde midler eller rett til å overvåke bankvirksomheten. Hvordan kunne man tro at en håndfull personer i Reykjavik på en effektiv måte kunne kontrollere en utstrakt bankvirksomhet i hjertet av City?
Ikke overraskende
For øvrig bør man merke seg at de europeiske direktivene rettet mot finanskonglomerater, er klare på at medlemsstater i EU som tillater at virksomheter med sitt opphav i tredjeland får etablere seg på deres territorier, skal sikre at virksomhetene underlegges det samme kontrollnivå av myndighetene i opphavsstaten som de europeiske lovtekstene fastsetter. På dette punktet har de britiske myndighetene sviktet, noe som ikke er overraskende når vi ser resultatene til andre britiske banker under finanskrisen. Man kan ikke på noen måte si at disse resultatene stammet fra Island! Gordon Browns handlinger overfor dette landet kan derfor bare forklares med at han ønsker å fremstå som handlekraftig overfor sine egne velgere og skattebetalere, som vil oppleve tap som selvfølgelig ikke skal undervurderes. La meg bare gjenta det: de islandske institusjonene bærer et stort ansvar for situasjonen landet har havnet i. Skal man av den grunn overse det ansvaret som britiske myndigheter har, og som også er av stor betydning, og velte alt over på det islandske folk alene?
Det finnes imidlertid alternative løsninger
Fremfor alt, Island som nå bare kan få sine inntekter fra eksportvirksomhet, vil ikke kunne nedbetale en slik gjeld. Icesave-avtalen som det islandske parlamentet trolig vil stemme om i nær fremtid, vil medføre en gjeld pr. innbygger på Island tilsvarende NOK 110.000. (omregnet etter folketallet ville dette tilsvarer 700milliarder pund for Storbritannia, og 5,6 tusen milliarder dollar for USA). Island kan heller ikke fjerne sitt underskudd på under fem år samtidig som krisen blir stadig mer omfattende. Dette gjelder også for stormaktene, med Storbritannia og USA som gode eksempler. Med mindre fremgangsmåten endres drastisk, er Europa og IMF nå i ferd med å gjennomføre litt av en prestasjon: å skyve et land der indeksen for menneskelig utvikling (IHD) på noen tiår var nådd opp blant de beste i hele verden, ned til et nivå for fattige land.
Åpner for Russland?
En følge av dette er at islendingene, som for det meste har høy utdannelse, er flerspråklige og samarbeider mye med de nordiske landene der de lett kan assimileres, begynner å flytte fra landet. Avslutningsvis må det sies at hverken IMF, Storbritannia eller Nederland kommer til å få pengene tilbake. På Island kommer det til å være tilbake kun noen få titalls tusen pensjonerte fiskere og naturressursene, og for øvrig gjenstår Islands svært viktige geostrategiske beliggenhet. Et sårbart og utsatt land – der for eksempel Russland vil øyne muligheter?
Det finnes imidlertid alternative løsninger. EU-landene kunne vurdere en ordning som bedre tar i betraktning deres ansvar for sammenbruddet, og som virkelig ville regulere finansmarkedene på en bedre måte. For eksempel kunne en del av gjelden falle tilbake på dem selv – noe de europeiske lovtekstene på ingen måte forbyr, fordi de har sviktet sin oppgave med å overvåke bankene. De kunne ha tilbudt Island, som åpenbart har lite erfaring på området, å bistå landet når det skal undersøke hva som virkelig skjedde, og komme til bunns i årsakene til katastrofen. De kunne ha benyttet anledningen til selv å etablere en europeisk påtalemyndighet med ansvar for grov transnasjonal kriminalitet, særlig på finansområdet, noe de europeiske lovtekstene også åpner for. IMFs generaldirektør kunne ha benyttet anledningen til å revidere vilkår som skal settes i IMFs lån. De kunne ha gjort vilkårene mer realistiske, mer langsiktige, og tillate at lånevilkårene har et minimum av samfunnsmessige hensyn.
Svar med mening
Dette ville ha vært et første skritt mot en reell reform av de multilaterale institusjonene og en veiviser for øket internasjonal solidaritet. Samtidig ville det ha gitt Dominique Strauss-Kahn en mulighet til å markere seg som leder for IMF.
Det vil åpenbart kreve mye tid, krefter og aktpågivenhet å føre denne debatten, særlig i Europaparlamentet der drøftelsene bør igangsettes i løpet av de nærmeste månedene. Sverige som har formannskapet i EU, ser ikke ut til å ville foreslå en strammere regulering av finanssektoren. Dessuten domineres de økonomiske og finansielle parlamentskomiteene, mer enn noen gang av de liberale, og særlig av de britiske liberale. Det finnes imidlertid verktøy som kan benyttes for å oppnå fremgang. Ved å ta de i bruk kan et slikt sammenbrudd som Island opplever, fremkalle et internasjonalt svar som gir mening, og ikke et uansvarlig og kynisk press, slik vi nå ser det.
--- --- ---
http://mbl.is/mm/frettir/innlent/2009/08/01/island_thad_sem_laera_ma_af_efnahagshruninu/
Eva Joly. Ómar Óskarsson
//
Innlent | Morgunblaðið | 1.8.2009 | 11:55
Fréttaskýring Ísland – það sem læra má af efnahagshruninu
Eftir Evu Joly
Eva Joly, ráðgjafi sérstaks saksóknara vegna bankahrunsins, skrifar grein sem birt er samtímis í Morgunblaðinu, norska dagblaðinu Aftenposten, breska dagblaðinu Daily Telegraph og franska stórblaðinu Le Monde um helgina.
„Mörgum þjóðhöfðingjum og ríkisstjórnum, allt frá G8 til G20, verður gjarna tíðrætt um að héðan í frá verði ekkert eins og það var áður. Heimurinn hafi breyst, kreppan hafi jafnvel gerbreytt honum; afstaða okkar og vinnubrögð varðandi lagaumhverfi fjármálastarfsemi, alþjóðasamskipti eða þróunarsamvinnu verði því, að þeirra sögn, einnig að þróast. En því miður ganga fjölmörg dæmi þvert gegn þessum fagurgala þeirra. Staða Íslands nú í kjölfar bankahrunsins og þjóðnýtingar þriggja stærstu bankanna þar (Kaupþings, Landsbankans og Glitnis) er sennilega eitt skýrasta dæmið um þetta. Ísland, þar sem eru einungis 320 þúsund íbúar, sér nú fram á að þurfa að axla margra milljarða evra skuldabyrði sem langstærstur hluti þjóðarinnar ber nákvæmlega enga ábyrgð á og ræður alls ekki við að greiða.
Sáralítil umræða í Evrópu
Ég fékk áhuga á Íslandi þegar ég var fengin til að starfa sem ráðgjafi vegna réttarrannsóknar á orsökum bankahrunsins, sem er rót þess vanda sem landið glímir nú við. Umfjöllunarefni mitt nú varðar hins vegar ekki þá rannsókn; það er mun víðtækara en hún. Auk þess er ég ekki á neinn hátt talskona íslenskra stjórnvalda, en þau bera vitaskuld umtalsverða ábyrgð á þessu öllu saman. Sú stjórn sem sat þegar bankahrunið varð neyddist raunar til að segja af sér, enda hafði almenningur risið upp og mótmælt þeim hagsmunaárekstrum og klíkuskap í stjórnkerfinu sem eru undirrót allra ófara þeirra. Þar sem ég er snortin af örlögum þessarar grandvöru og elskulegu þjóðar og finnst sárlega skorta umræðu um hlutskipti hennar í evrópskum fjölmiðlum, langar mig bara að vekja athygli almennings á því hversu miklir hagsmunir eru í húfi í þessu máli – gríðarlegir hagsmunir sem afmarkast síður en svo af strandlengju Íslands. Ábyrgðarlaus afstaða sumra ríkja, Evrópusambandsins og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins gagnvart hruni íslenska efnahagskerfisins sýnir að þau eru ófær um að draga lærdóm af hruni þess samfélags sem Ísland var holdgervingur fyrir – þ.e. samfélags óhefts markaðsfrelsis, einkum frjálsra fjármálamarkaða, sem þessir sömu aðilar tóku þátt í að móta.
Skáldskapur Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
Tökum fyrst kröfur Bretlands og Hollands. Hrun íslensku bankanna snertir þessi lönd beint, enda tóku þau dótturfyrirtækjum bankanna og útibúum opnum örmum þrátt fyrir að yfirvöld þessara sömu landa hafi að einhverju leyti verið vöruð við þeirri hættu sem vofði yfir bönkunum. Nú krefjast þau þess að Ísland greiði þeim himinháar upphæðir (Bretlandi meira en 2,7 milljarða evra og Hollandi meira en 1,3 milljarða evra), og það á 5,5% vöxtum. Löndin telja að Íslandi beri að gangast í ábyrgð fyrir innlán í Icesave, netbankaútibúi Landsbankans sem bauð mun hærri vexti á innlánum en keppinautarnir. Það voru Hollendingar og Bretar sem ákváðu einhliða að upphæð innistæðutryggingarinnar ætti að vera ekki aðeins 20 þúsund evrur fyrir hvern reikning, rétt eins og kveðið var á um í evrópskum og íslenskum lögum– nokkuð sem þegar var ógerlegt fyrir íslensku ríkisstjórnina að standa við, en hún hafði tilkynnt mjög fljótlega eftir að bankarnir voru þjóðnýttir að aðeins væri hægt að ábyrgjast innlán á Íslandi –, heldur að upphæð 50.000 til 100.000 evrur, jafnvel hærri. Raunar var gripið til hneykslanlegra þvingunarráðstafana vegna þessa. Bretland greip þannig strax í októberbyrjun til afar róttækra aðgerða: frysti innistæður á reikningum Landsbankans og einnig Kaupþings, sem þó hafði nákvæmlega ekkert með Icesave að gera, og beitti til þess lögum um baráttu gegn hryðjuverkum. Með þessu setti Bretland Íslendinga, bandamenn sína í NATO, í sama flokk og hryðjuverkasamtök á borð við al-Qaeda... Upp frá þessu virðist Bretland hafa lagst með öllum sínum þunga gegn því að alþjóðasamfélagið grípi til nokkurra ráðstafana sem komið geta Íslandi að gagni fyrr en það hefur haft sitt fram. Gordon Brown gaf þannig í skyn í breska þinginu að hann „ynni með Alþjóðagjaldeyrissjóðnum“ til að ná fram kröfum sínum gagnvart Íslandi. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn þurfti því að fresta því að lána Íslandi og setti afar hörð skilyrði fyrir veitingu lánsins. Það á við um þau markmið að ná jafnvægi í fjárlögum á Íslandi í síðasta lagi árið 2013, markmið sem ekki er gerlegt að ná, en kemur engu að síður til með að leiða til gríðarlegs niðurskurðar í grundvallarmálaflokkum á borð við menntakerfið, heilbrigðiskerfið, almannatryggingakerfið, o.s.frv. Afstaða Evrópusambandsins og annarra Evrópuríkja var lítið skárri. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins tók strax í nóvember skýra afstöðu með Bretlandi þegar forseti hennar lét að því liggja að aðstoð myndi ekki berast frá Evrópu meðan Icesavemálið væri enn ófrágengið; raunar má segja að Barroso, sem þá var allur með hugann við eigin kosningabaráttu og dauðhræddur við að styggja helstu stuðningsmenn sína, Breta, hafi þá eins og fyrri daginn algerlega verið búinn að missa stjórn á atburðarásinni. Sama má segja um Norðurlöndin, sem þó eru ötulir talsmenn alþjóðasamstöðu, en afreka það nú helst að bregðast ekkert við þeirri kúgun sem Ísland er beitt – nokkuð sem dregur úr trú manna á raunverulegan vilja þeirra til þess að veita Íslandi stuðning.
Bresk stjórnvöld bera líka ábyrgð
Brown heldur því ranglega fram að hann og ríkisstjórn hans beri enga ábyrgð á þessu máli. Brown ber siðferðilega ábyrgð þar sem hann var fremstur í flokki þeirra sem hömpuðu svo mjög því skipulagi sem nú er komið í þrot. En hann ber líka ábyrgð að því leyti að hann getur ekki skýlt sér á bak við lagalega stöðu Icesave – að það heyri formlega undir íslensk yfirvöld bankamála – og sagt að Bretland hafi hvorki haft tök né lagalega stöðu til að fylgjast með starfsemi þeirra. Hvernig er hægt að ímynda sér að 40 manns í Reykjavík hafi getað haft virkt eftirlit með starfsemi banka í hjarta fjármálahverfisins í Lundúnum? Það er raunar athyglisvert að evrópskar reglugerðir sem fjalla um fjármálasamsteypur virðast greinilega gera ráð fyrir að aðildarríki ESB sem heimila starfsemi slíkra fyrirtækja frá þriðja landi verða að fullvissa sig um að þau séu undir jafn miklu eftirliti frá upprunaríkinu og kveðið er á um í evrópskum lögum. Þannig kann að vera að bresk yfirvöld hafi brugðist að þessu leyti – nokkuð sem raunar kemur ekki mikið á óvart þegar „frammistaða“ annarra enskra banka í bankakreppunni er skoðuð, banka sem voru alls ótengdir Íslandi... Það hversu mjög Brown hefur beitt sér gegn þessu smáríki er því ekki hægt að skýra á annan hátt en þann að hann hefur viljað ganga í augu eigin kjósenda og skattgreiðenda, fólks sem að sönnu varð fyrir miklu fjárhagstjóni og rétt er að halda til haga. Rétt er að undirstrika að íslenskar stofnanir bera mikla ábyrgð á þessu máli. En þýðir það að menn eigi að líta fram hjá því að bresk stjórnvöld bera jafn mikla ábyrgð, en láta íslensku þjóðina axla allar byrðarnar?
Ætla Evrópa og AGS að koma Íslandi á vonarvöl?
Þess ber að gæta að Ísland, sem hefur einungis tekjur af útflutningi, kemur ekki til með að geta staðið undir þessum ábyrgðum. Samningurinn um Icesave, sem Alþingi greiðir atkvæði um á næstunni, myndi þýða aukna skuldsetningu Íslands. Hlutfallslega er um að ræða upphæð sem er sambærileg við það að Bretar tækju á sig 700 milljarða sterlingspunda skuld eða að Bandaríkjamenn tæku á sig 5600 milljarða dollara skuld. Það er heldur ekki raunhæft að Ísland geti skilað hallalausum fjárlögum innan fimm ára á sama tíma og fjárlagahalli flestra ríkja eykst gríðarlega. Þar fara fremst í flokki stórveldi heimsins, ekki síst Bretland og Bandaríkin. Ef Evrópa og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn snúa ekki við blaðinu kann að vera að þau vinni sannkallað afrek: dragi land þar sem þjóðartekjur á hvern íbúa hafa verið með þeim hæstu í heimi niður á stig þeirra allra fátækustu... Afleiðingin: Íslendingar, sem langflestir eru vel menntaðir, fjöltyngdir og í nánum tengslum við Norðurlöndin þar sem þeir aðlagast auðveldlega, eru þegar farnir að flýja land. Þegar til kastanna kemur verður hvorki hægt að endurgreiða Alþjóðagjaldeyrissjóðnum né Bretlandi né Hollandi. Lega Íslands er hernaðarlega mikilvæg og landið ríkt af náttúruauðlindum. Ef svo fer sem horfir mun aldurssamsetning íbúanna breytast og ungt, menntað fólk flytja úr landi. Þeir sem eftir verða munu eiga meira undir þeim sem hæst býður. Engum dylst aukinn áhugi Rússa á svæðinu.
Lausnir eru til
En það eru til aðrar lausnir. Aðildarlönd Evrópusambandsins hefðu þannig getað hugað að leiðum sem gerðu þeim kleift að axla ábyrgð í málinu, koma betra skipulagi á fjármálamarkaðina, jafnvel taka á sig að minnsta kosti hluta skuldarinnar vegna þess að þeim láðist að sinna hlutverki sínu sem eftirlitsaðilar gagnvart bönkunum – nokkuð sem er síður en svo bannað samkvæmt evrópskum lögum. Þau hefðu getað boðið Íslandi, sem hefur auðvitað enga reynslu í málum sem þessum, aðstoð í þeirri rannsókn sem er ætlað að leiða í ljós hvað gerðist og greina ástæður hrunsins að fullu. Evrópuríkin hefðu getað notað þetta tilefni og efnt til umræðu um hvernig megi kljást við alþjóðlega glæpastarfsemi, einkum fjármálaglæpi með beitingu evrópskra laga. Eins hefðu Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og forstjóri hans geta notað þetta tækifæri til að endurskoða rækilega þau skilyrði sem sjóðurinn setur fyrir lánveitingum. Það er hægt gera þau raunhæfari, hugsa þau betur og til lengri tíma og taka meira tillit til félagslegra þátta. Þannig hefði fyrsta skrefið verið stigið í átt að nauðsynlegum og löngu tímabærum umbótum á fjölþjóðlegum stofnunum sem hafa lykilhlutverki að gegna í alþjóðasamstarfi. Strauss-Kahn, forstjóri Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, missti hér af gullnu tækifæri til þess að láta loks verkin tala.
Viðbrögð Evrópuþingsins
Það mun augljóslega kosta mikinn tíma og orku að halda þessari umræðu lifandi, og það þarf að vera vel á verði – einkum á Evrópuþinginu þar sem búast má við miklum umræðum um þetta efni á næstu mánuðum. Svíum, sem nú eru í forsæti í Evrópusambandinu, virðist nefnilega ekkert sérlega mikið í mun að setja fjármálageiranum skýrari lagaramma. Andstæðingar ríkisafskipta eru ráðandi í þeim nefndum Evrópuþingsins sem fjalla um efnahagsmál og eru Bretar þar fremstir í flokki. Það er því ljóst að þeir sem ráða ferðinni hafa ekkert lært, heldur á að halda áfram á sömu braut. Við þurfum því að krefjast þess að alþjóðasamfélagið veiti svör við því hvernig koma eigi í veg fyrir hrun og hörmungar eins og Ísland lenti í. Það á ekki að líðast að alþjóðasamfélagið yppi öxlum og láti sem engra breytinga sé þörf og beiti lönd eins og Ísland þrýstingi af fullkomnu miskunnarleysi.
(Þýðing: Friðrik Rafnsson.)
Höfundur er ráðgjafi sérstaks saksóknara vegna bankahrunsins og þingmaður á Evrópuþinginu.
, enda munaði litlu að illa færi þegar hún sveif hljóðlaust niður að mannþrönginni. Þá var það eiginlega lán í óláni að nefhjól flugvélarinnar var fast uppi, þannig að hún rann áfram á flugbrautinni með nefið niðri, og stöðvaðist því mun fyrr en ella hefði verið.
. Fróðlegt er að hlusta á viðtölin við flugstjórann, flugfreyjuna og fleiri sem tóku þátt í þessari nauðlendingu.
Gimli Glider - Grein úr Flight Safety Australia
RSS
